I, i , nf Definizione sa de noe líteras de s’alfabbeto est unu singiale chi si ponet po unu sonu vocale serrau o istrintu (o 'artu') e, segundhu sa régula de sa limba sarda, serrat fintzes su sonu de sa /e/ e de sa /o/ tónicas candho custas si agatant ainnanti suo (a manca) che in bóidu, fóigu, nódidu, lébiu, lépidu, nébida, tébidu, trasseri, treuleri (a/c.: in d-unos cantu foedhos custa chistione no est luego crara siat ca podet èssere una /e/ furriada a /i/ – es. bòi = boe, sèmini = sèmene –, siat ca sa /i/ podet èssere serbia solu po fàere àteru sonu de una cunsonante cun calecuna vocale avatu – es. dèu arrennèsciu = deo resesso –, inue est craru chi chentza sa /i/ sa loba /sc/ iat a sonare de àtera manera cun /u/, che in basca a diferéntzia de comente naraus in bàscia = bassa; diferente est arrennésciu pps. – es. seu arrennésciu – cun sa /e/ tónica serrada, comente est in sa var. reséssidu, inue sa /i/ est una síllabba distinta, parte precisa de sa desinéntzia de is particípios passaos -idu/-iu, e deasi etotu cun tónica /o/ in dèu arròsciu – cun /i/ de servítziu e tónica /o/ aperta –, ma seu arrósciu cun /i/ desinéntzia de su pps. e /o/ tónica serrada, var. deo orrosco, soe orróschiu). In medas foedhos sa /i/ est vocale de essia o acabbu e si funt agetivos de sa classe in –i fúrriant sa essia in /a/ po sa fémina (es. bandhuleri/-a, bantaxeri/-a, carraxeri/-a, faghineri/-a, trasseri/-a, e àteros, comente faent is númenes de sa matessi classe, in –i a mascu ma cun sa –a a fémina); a sa campidanesa est desinéntzia de is númenes e agetivos de sa classe in –e; sa /i/ est vocale prostética in foedhos chi cumenciaiant o iant a cumenciare cun sa “/s/ impura”, /s/ prus àtera cunsonante (ma mescamente /sc-/, sp-, st-): iscala, iscola, ispada, ispiga, istare, istula e totu deosi (e comente est giustu, antzis necessàriu, chi siant iscritos in totu is foedhadas no solu po regularizare s’iscritura de custos foedhos ma fintzes po sa funtzione chi tenet custa prostética); sa /i/ podet èssere cng. in campidanesu candho est una e (= et) furriada a /i/ ca sa lítera de cuménciu de su foedhu aifatu est una /a/, una /e/ o una /o/: mesis i annus, matas i erbas, domus i ortus (e candho faet deosi est méngius a regularizare sa congiuntzione sèmpere a una e). In is números romanos, sa I balet 1 (unu). A./c.: in su DitzLcs. candho capitat chi sa /i/ est cun s’acentu, custu est sèmpere cussu de vocale serrada /´/, es. íllighe.
ía , bvrb Definizione 1ˆ p. sing., ind. imp. de su vrb. àere/àiri chi s’impreat siat cun su significau de àere po fàere su tempus cumpostu prus che passau de is àteros verbos, siat po fàere su cund. de totu is vrb. Sinonimi e contrari emu / tia Frasi nd'ia tirau de s'úrtima tàula de unu parastàgiu su strociarranas, dh'ia bèni ispruinau, e mi fut beniu su disígiu de dhu provai ◊ mi seo acoragiu e torrau mi ndhe fui a domo e ia nau totu a babbu ◊ una cosa aici dèu no dh'ia fata ancora 2. no ia a bòllede chi de su chi feus ndhe fèrgiat a origas a chiacoi!◊ nd'ia a fai de cosas, tenendu tempus e dinai!…◊ chi no fut po sa bregúngia mi dh'ia a papai totu cussu pani! ◊ gopai, su chi dh'ia a bolli nai est ca no iaus a bolli lassai su piciochedhu in sa disgràtzia chi est arrutu!
iàbi , nm Definizione orrugu de linna grussu, unu pagu ladu, longu prus de metro, trebballau a manera de cicire in su gatzile de is boes po dhos giúnghere Sinonimi e contrari giuabi*.
iacàda , nf Definizione genia de granu tundhu de coradhu, in is prendhas.
iàgi , nm: biaxi*, iaxi Sinonimi e contrari biaxada, isàsinu, meda, niaxi Frasi mi ant ghetau un’iaxi de impostas mancu su buginu! (R.Frésia)
íant , bvrb Definizione 3ˆ p. pl., ind. imp. de su vrb. àere/àiri chi s’impreat siat cun su significau de àere po fàere su tempus cumpostu prus che passau de is àteros verbos, siat po fàere su cund. de totu is vrb. Sinonimi e contrari tiant Frasi is piciocos po fàere sa cursa s’iant cricau is cuadhos prus bellos ◊ s'italianu non dh'iant ancora imparau ◊ sa gana de papai petza de sirboni dh'iat pérdia de candu dh'iant donau su cumandu in cussa caserma ◊ mai is origas mias iant inténdiu de cussus fuedhus!◊ s’ispàssiu sa die dh’iant pagau caru 2. iant a podi bivi coment'e totus is cristianus ◊ cumenti iant a fai a guvernai un'iscola pruscatotu candu est manna? ◊ sa firma depiat èssi sempri uguali, sighiat a narri Seràpiu, sinuncas iant ai bogau arrenghescinus (F.Carlini).
ías, íast , bvrb Definizione 2ˆ p. sing., ind. imp. de su vrb. àere/àiri chi s’impreat siat cun su significau de àere po fàere su tempus cumpostu prus che passau de is àteros verbos, siat po fàere su cund. de totu is vrb. Sinonimi e contrari tias Frasi no dh'ias fatu ancora cudhu trabballu? ◊ teni memória de candu iast cosiu sa bestimenta a Pitzianti e dh'iast fata aici a mindigu de parri unu mustajoni de bíngia! 2. ge iast a tenni ita istichí!…◊ iast a èssi aspetau fintzas a cras! (A.Garau)◊ a ndh’ias a tènnere cosa chistia, non ti che dha papent is fígios, puru!…(L.Mura)◊ chi su dinare t'ias imprestadu po ti ndhe comporare unu nou nessunu ti aiat frastimadu! ◊ ita iast a bolli a ti fai, alagusta?!◊ chi mi dh'iast nau in tempus, t'ia betiu una bella imbratzada de abbruschiadinu.
íat , bvrb Definizione 3ˆ p. sing., ind. imp. de su vrb. àere/àiri chi s’impreat siat cun su significau de àere po fàere su tempus cumpostu prus che passau de is àteros verbos, siat po fàere su cund. de totu is vrb. Sinonimi e contrari aiat / tiat Frasi su tiàulu e chi dh'iat!…◊ cussa est s'ampudha chi m'iat donau gopai ◊ chi no fiat po s'edadi… iat a andai a dhi fai su tzacarramanu! 2. e a cantu dh'iat a dare? ◊ su secretàriu nc'iat a bolli torrai andai notesta etotu, po no dh'incassillai s'unda (A.Garau)◊ candu mai non s'iat a arrasfriai cun totu s'àcua chi at pigau! ◊ comenti dh'iat a praxi sa festa? ◊ no dh'iat a èssi dépiu fai!
iàus , bvrb Definizione 1ˆ p. pl., ind. imp. de su vrb. àere/àiri chi s’impreat siat cun su significau de àere po fàere su tempus cumpostu prus che passau de is àteros verbos, siat po fàere su cund. de totu is vrb. Sinonimi e contrari emus / tiaimus Frasi zai ndh'iaus fatu de tzascu!…◊ po primu iaus castiau a Piscina de bòi, ma non si fut pràxia ◊ duos in prima, duos in segundha, in iscola iaus passadu bàtoro annos 2. chi non fiat ca apu inténdiu sa grida, notesta ci dh'iaus furriada a cantai a otavas!…◊ dhue iaus a esse un'oreta e non aus bitu mancu terpe candho at cumenciau a s'incumbuxae
iàxi, iàzu iàgi
ibàlliu , nm: imbàgliu*.
ibariàe, ibariàre , vrb Sinonimi e contrari irbariare*.
ibarigài , vrb: irbarigai Definizione passare, nau de su tempus, andhare cara a sa becesa, imbeciandho Sinonimi e contrari barigai*, colare, passae Frasi chi s'ierru addurat a nci irbarigai, sa genti abarrat in domu po unu bonu arratu ◊ un'ómini, ci fut ibarighendu candu dèu fui crescendu, naranta ca a piciochedhu si atobiàt cun tzu ingannadori.
ibariòne , nm: ibbarione*.
ibarruíu , agt Definizione chi est a s'úrtimu puntu, istat male meda Sinonimi e contrari irbalesiadu, irmarridu, istasidu Frasi su bestiàmini fut morendi de fàmini e de fàdiu in tzu sartu ibarruiu ◊ su bestiàmini fut ibarruiu de su fàmini.
ibasài, ibasàri , vrb Definizione firmare unu pagu de trebballare, de fàere, po illebiare s’immarritzone Sinonimi e contrari arreposai, assebiai, impasare, pasai*, sciadiai | ctr. istracare Frasi e uba funt is úmbaras aincantu s'ibasàt babbu? ◊ fut bellu a ibasari acanta de una funtana.
ibàsu , nm Definizione pàusu, su istare chentza fàere (o cambiare faina) po passare s’immarritzone, sa pelea Sinonimi e contrari abàsiu, arreposu, assentu, discansu, pasa* 1 Frasi unas cantas oras de ibasu, poi ant prenu sa fogaja de linna e postu fogu.
íbba , nf Definizione tretu artu meda de orroca, oru de orrocas artas, punta de monte, ma fintzes muntone de terra, de arena comente ndhe arresurtat in oros de mare (itl. duna) Sinonimi e contrari giara, gollei, pranedha 1, raina, taca Frasi is ibbas de s'arena funt isculadas (G.Solinas)◊ a chini eis saludau, s'ibba de su monti o s'óssiga de is bècius?! Cognomi e Proverbi smb: Ibba Terminologia scientifica slg.
íbba 1 , nf: bibba* Definizione cuntentesa chi unu tenet de issu etotu, a bàntidu Sinonimi e contrari allegria, cuntentesa, prégiu Frasi sant'Antoni at ispartu su focu in totu sos sete cantones de su mundhu cantandhe de sa ibba ◊ po sa ibba de sa figu si papat su crabione! ◊ ballade: custa no est die de arrennegu ma de ibba!◊ sa ibba mia est a sutzare su late goi.
ibbàbbu , nm: babbu*, ubbabbu Definizione ómine chi at fatu o tenet fígiu, fígios, nau sèmpere foedhandho in prima persona, de su miu Sinonimi e contrari babbai Frasi candho fipo pro abbratzare a ibbabbu isse s'est isérghiu ◊ candho ibbabbu istentavat a ghirare, immamma s'imbaravat a sa zanna cun sos òcios in sa mina ◊ deo so su prus minore in sa domo de ibbabbu ◊ ibbabbu e babbu tuo sunt amicos.