Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abejài , vrb Definition pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu Sentences ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!… Translations French se fixer English to be a stickler Spanish tener manía Italian avére una fissazióne German eine fixe Idee haben.

acasagiài , vrb: acasatzare, acasazare, acasizare, agasagiare, agasajare, agasazare, aggasajare Definition arrecire una persona a domo; fàere bonu a cara, a unu, su dhu pigare in cunfidàntzia e delicadesa: nau cun ironia, su contràriu puru Synonyms e antonyms acatai 1, acogliensiai, acoglire, arretzetare, carinnare, frandhigare Sentences apena los at bidos, Mariànzela est falada a los addobiare e acasazare tocàndhelis sa manu ◊ ite birgonza, fiza mea aperindhe sa zanna a denote pro acasazare su pejus de sa bidha! ◊ amicos e connoschentes mi ant acasazau ◊ l'amus aggasajau comente si tocavat a unu paesanu vene torrau ◊ a isse l’ant acasizadu fatèndheli su bellu in cara 2. si li fit incurbiada supra delliriandhe e acasazandhesilu ◊ sos nuscos delicaos de sos calàbriches acasazant sa natura ◊ mi istringhet ambas manos meas e chin sa dresta mi acasazat sa massidha ◊ sas pitzinnas mannitas las pones a passizare sos fizos, a los acasazare 3. sos poledhos, unu mascru e una fémina, si fin acasazandhe 4. mi acasazo deretu a santu Predu chi mi presentet totu sos poetas 5. mi timu chi siat po ponni cancua tàcia noba, po acabbai de acasagiai su logu! (S.A.Spano)◊ sa mama si nci ghetat circhendi de abbratzai a Cristus in sa cruxi: Fillu miu istimau, gei ti ant acasagiau!…◊ chi trigat a sanai pobidhu miu, gei seus acasagiaus!…◊ no fiat unu de bidha, ma castiendidhu aici acasagiau, arrutu, mi pariat chi fessit unu de domu mia etotu Etymon spn. agasajar Translations French loger English to give, hospitality Spanish acoger, hospedar Italian ospitare, fare buòna accogliènza German zu Gast haben, freundlich empfangen.

àere , vrb: ai, àiri 1, ari 1 Definition vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere) Synonyms e antonyms tènnere / gíghere, poltare Idioms csn: b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare… Sentences ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare 2. custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua! 3. èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites 4. ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu! 5. pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras" 6. si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!… Surnames and Proverbs prb: chie no at no est Etymon ltn. habere Translations French avoir, y avoir English to have Spanish haber Italian avére German haben.

afancedhàe, afancedhài , vrb: afantzedhare Definition prnl., nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o cun àteru ómine, tènnere su fancedhu, sa fancedha Synonyms e antonyms afantare, amicare, amicitziare, ammestadai Sentences chi ti bollis afancedhai… ge dhui est cussa stàtua! ◊ mi siat mi siat… si est istorrada de su pobidhu e afancedhada cun su datori! Etymon srd. Translations French vivre en concubinage English to find a mistress Spanish tener amante Italian avére o farsi l'amante German einen Liebhaber haben.

afancedhàu , pps, agt Definition de afancedhae; chi si dha intendhet cun àtera fémina, chi est amigau Synonyms e antonyms afantadu, amicatu, amistarau, antzedhau / cdh. inghiuculatu 2. pobidhu meu est pobidhu meu, mancari como siat afantzedhau! Translations French concubinaire English regarding common law wife (husband) Spanish amante Italian concubinàrio German einen Liebhaber haben.

afriscionàre , vrb: afrissionare, afritzionare Definition provare, fàere provare làstima; fàere torrare masedu Synonyms e antonyms apiadai, cummòvere / ammasedae Sentences canno s’afritzionat a carcunu si ponet a prànghere ◊ babbu si mi fit afriscionadu meda e no li bastaiat s'ànimu de mi che istexiare dae domo 2. afriscionat finas sas feras Etymon srd. Translations French apitoyer English to pity Spanish conmover Italian impietosire German Mitleid haben.

agguantài, agguantàre , vrb: agguentare, aguantai, aguantare, aguantari Definition tènnere sa fortza o fintzes sa passiéntzia de peleare o padire unu pesu, una dificurtade, una cosa chi ofendhet o giaet ifadu o istrobbu, fintzes de mantènnere unu segretu, sighire una faina o un'impreu chentza si arrèndhere; nau de cosas de papare o bufare, ammesturare cun àtera cosa chentza pèrdere sa naturalesa sua, àere dura chentza si guastare: nau de ccn. e cun avb. de nega, chi sa cosa dhi faet luego efetu malu; pigare e mantènnere cun is manos calecuna cosa chi faet fortza, su si aferrare a calecuna cosa po seguresa Synonyms e antonyms abbabiai, apompiai, bagiulai, dighire, durai, repetire / ateneae / abbrancai, acafai, aciapai, afarrancae, aferrai, aggafai, aggarrai, apoderae, mantènnere, rèzere | ctr. iscapae, tzèdere Idioms csn: aguantasí a òrus = zogare bene sas cartas de oros, leàresi su seguru; aguantai sa brulla o maleta = no si ofèndhere si li faghent brulla; aguantai sa mula = tratènneresi a tropu, istentare; agguantàresi de carchi cosa = tratènnere chentza la fàghere fintzas si si tiat chèrrere Sentences est unu dolori chi no aguantu ◊ no la fortzes meda, cussa fune, ca est fine e no agguantat! ◊ acorrau in cussu tianni de ricóveru, dí e noti, dèu no agguantu! ◊ at agguantadu a chentu cosas contràrias ◊ tocaiat de sichire gai fenas a canno si potiat agguantare 2. custu binu aguantat àcua meda ◊ tue de binu no ndhe agguantas! ◊ cussu no agguentat una tassa de binu! 3. aguanta forti, lah ca ti nci fuit! ◊ est arrennegau chi no fait a dh'aguantai 4. su cunfessori miu, apu furau e seu furendu ca no mi potzu aguantai mai…◊ no mi ndi seu aguantada de dhi narri su chi pentzu ◊ no mi ndhe agguanto: apenas mi cumbinat lu brigo! Surnames and Proverbs prb: su cristianu est che su terrinu: no ndhe li benzat cantu ndhe agguantat! Etymon itl., spn. agguantare Translations French résister English to resist Spanish aguantar Italian resìstere, sopportare, pazientare, perseverare German ertragen, vertragen, Geduld haben, beharren.

amicàre , vrb rfl: amigai, amigare Definition fàere s'amiga, o s'amigu, nau de persona cojuada chi bivet cun àtera (cojuada o nono) che pobidhu cun pobidha, o fintzes bagadia chi si ponet cun àtera cojuada Synonyms e antonyms afancedhae, afantare, amicitziare, ammestadai Sentences pro no mi èssere amicadu cun tecus no credas chi sia pentidu ◊ custa picioca si fiat amigada cun su Forasdenosu ◊ ci cun calecuna ses amigau ti depes cogiuare ◊ custu fit amigadu cun tantas féminas…◊ una fémina gatia e un'ómine si sont amicatos Etymon ctl., spn. amigar(se) Translations French vivre en concubinage English to find a mistress Spanish tener un amante Italian farsi l'amante, la concubina German einen Liebhaber haben.

ammuntàre 1 , vrb: ammutai 1, ammutare Definition fàere sonnos lègios, sufrire pesadíglia Sentences l'ant ammuntadu, dh'ant ammutau ◊ mi ndi seu iscidau totu atzicau ca m'iant ammutau in su sonnu (S.A.Spano) 2. candho che apo bidu su pitzinnu subra de campanile mi est ammuntadu su coro! Translations French faire des cauchemars English to have nightmares Spanish tener una pesadilla Italian avére, destare ìncubi German Alpdrücken haben.

apenài, apenàre , vrb rfl Definition tènnere dolu, làstima, piedade, provare pena, dispraxere, su si interessare de calecuna cosa o de ccn. assumancu po làstima, po piedade Synonyms e antonyms apiadai Sentences su padronu si ndh'est apenadu e li at abbonadu su dépidu ◊ suporto tanta pena e tantu istragu: apenadindhe, apena! (P.Pisurzi)◊ de sa vida chi fatzu apenadindi! ◊ cussu pòburu béciu s'est apenau po mei ◊ a mei mi apenat su coru su intendi a issa! 2. eo t'iscrio, si tue ti ndhe apenas de lègere su chi t'imbio ◊ si apenet de iscultare unu lamentu! Etymon srd. Translations French s'apitoyer, avoir de la compréhension English to be moved Spanish compadecerse Italian impietosirsi, avére comprensióne German Mitleid haben, für jdn Verständnis zeigen.

apiadài , vrb: apiedai, apiedare, apiodare Definition àere dolu o piedu Synonyms e antonyms afriscionare, apenai, cummòvere Sentences pro casticu l'at lassau campàndhesi comente podiat ma apustis si ndh'est apiedau e l'at azudau ◊ si apiedet sa terra in su retzíremi pro s'eternidade! ◊ in sa misericórdia sua si est apiodau de Israele (B.Putzu)◊ apiòdati de nois! Etymon srd. Translations French apitoyer English to pity Spanish compadecerse Italian impietosire German Mitleid haben.

atzaculitàre , vrb: atzucuritae, tziculitare* Definition fàere tzaculitas, èssere a tzaculitas Synonyms e antonyms tzuluchitare Translations French avoir le hoquet English to hiccup Spanish hipar Italian singhiozzare German den Schluckauf haben.

frussàre , vrb Definition àere a meda, nau de dinare Sentences lampu ca ndhe frussat de sodhu, cussu, est abberu! ◊ si no frussas dinari, segundhu su logu mancu intrare ti bi lassant! Translations French disposer de l'argent English to have plenty of money Spanish tener dinero Italian dispórre, avére danari German viel Geld haben.

godíre , vrb: gudire Definition su provare praxere, cuntentesa, tènnere prexu, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male, ne pentzamentos / godiresindhe, de una cosa = irfrutuare, pònnere sa cosa, serbiresindhe Synonyms e antonyms bodire, gosai | ctr. patire, sufrire Sentences Fulana si est cojada, ma in cussa domo bi est intrada pro peleare, no pro godire! 2. de sa domo no si ndh'est godidu nudha: est mortu apenas chi ant cambiadu ◊ cussu est fizu solu e totu su chi tenet sa famíllia si lu godit isse ◊ a bos ndhe godire cun saludu de custu mezoru! Surnames and Proverbs prb: chie patit a pitzinnu godit a sa betzesa Etymon itl. Translations French se réjouir, jouir English to enjoy Spanish disfrutar Italian godére German Freude haben.

gosàe, gosài , vrb: gosare Definition su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male e ne pentzamentos / gosai unu bèni = serbiresindhe Synonyms e antonyms bodire, godire | ctr. patire, sufrire Sentences gosaizis e gosao in mesu a tantu alimentu ◊ a si gosai custu fillu cun alligria! ◊ como chi ses in su chelu gosendhe su reposu e sa paghe meritada, prega pro custa zente chi est restada! (S.Canu)◊ gosaisí saludi! Surnames and Proverbs prb: chie no patit no gosat Etymon spn. Translations French se réjouir, jouir English to enjoy Spanish disfrutar, gozar Italian godére, usufruire German Freude haben, nießbrauchen.

illabinàre , vrb: illainare, illainari Definition èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare Synonyms e antonyms allainare, atilimai, iscacaredhare, iscussurare 1, tirchinare 2. a tui t'illainat su fragu de sa fà Translations French avoir la diarrhée, foirer English to have diarrhoea Spanish tener cagalera, tener diarrea Italian avére la sciòlta, avére la diarrèa German Durchfall bekommen, Durchfall haben.

incalchetàre , vrb: incaschetare Definition incasciare o pònnere un’idea firma in conca, fintzes chentza de motivu Synonyms e antonyms incasciae Sentences si che l'at incaschetadu, como, ca depet fàghere gai, e no lu fúrrias prus dae s'idea sua! Translations French se mettre en tête English to be fixed Spanish obstinarse Italian fissarsi, inculcare German eine fixe Idee haben.

incispíre , vrb Definition coment'e mandhare o bogare cispa, ischintídhias, catzare fogu, nau in cobertantza de una manera de fàere fogosa, forte, airada Etymon srd. Translations French flamboyer, faire fureur English to blaze, to be the rage (all) Spanish chispear Italian fiammeggiare, furoreggiare German aufflammen, großen Erfolg haben.

isarrogài, isarrogàre , vrb Definition fàere a sorrogu a su gúturu Synonyms e antonyms arragai, arrughire, inserregare, sarracrare Sentences isarrogadas túnciant suspirendhe ◊ acirrant a cantai isarroghendisí Translations French être enroué English to have a hoarse voice, to get hoarse Spanish enronquecer Italian far ràuco, avére raucèdine German eine heise Stimme haben.

iscurrentàre , vrb Definition pigare a iscurrentziadura, fàere a cussos Etymon srd. Translations French avoir la diarrhée English to have diarrhoea Spanish tener diarrea Italian avére la diarrèa German Durchfall haben.