afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definition
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Synonyms e antonyms
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Sentences
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Etymon
srd.
Translations
French
incendier
English
to set on fire
Spanish
incendiar,
pegar fuego
Italian
incendiare
German
anzünden,
verbrennen.
catàssa , nf Definition
muntone mannu de linna allutu
Synonyms e antonyms
foghidoni
Sentences
aleno ervosas dulcuras furadas dae sa catassa fumosa de s'últimu tortu
Scientific Terminology
Etymon
itl.
catasta
Translations
French
bûcher
English
fire
Spanish
pira
Italian
rògo
German
Brand.
corriscàle, corriscàli , nm Definition
su corredhu a pònnere cosighedha asciuta, sa funghedha, po allúere su fogu
Synonyms e antonyms
corriscarju,
corruèscara
Scientific Terminology
stz
Etymon
srd.
Translations
French
petit étui de corne
English
little horn to light fire
Spanish
cuerno para encender el fuego
Italian
cornétto contenènte ésca
German
Hörnchen mit Köder.
fócu , nm: fogu Definition
fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu
Synonyms e antonyms
famíllia
Idioms
csn:
allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum
Sentences
custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu!
2.
cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi!
3.
càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu
4.
mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra!
5.
in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu
6.
in cussa bidha no bi at chentu fogos
Surnames and Proverbs
smb:
Fogu
/
prb:
su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu
Scientific Terminology
chm, fs
Etymon
ltn.
focus
Translations
French
feu,
incendie
English
fire
Spanish
fuego,
incendio
Italian
fuòco,
incèndio
German
Feuer,
Brand.
foghidòni , nm: foghillone,
foghilone,
fogolone,
fogulone Definition
css. fogu mannu, ma mescamente su chi si faet in is orrugas po unas cantu festas (es. sant'Antoni); budhiore de callentura; dhue at logu chi foghillone dhu narant a su ghidhostre o túvera (chi ponent po allúere su fogolone)
Synonyms e antonyms
catassa,
fagalloni,
fochilada,
foghillare,
olone
| ctr.
fogaredhu
Sentences
sa pampa de su foghidoni si fut pesada prus arta de is domus ◊ fumis totu inghiriados a su foghilone ◊ custas sunt ischinditas fuidas dae su fogulone ◊ a sant'Antoni in bidha inchendhent su fogulone
2.
unu fogadoni de callentura dh'iat giai belle e istrumpau
Etymon
ltn.
focaris
Translations
French
bûcher,
brasier
English
fire
Spanish
hoguera
Italian
rògo
German
Feuer,
Festenfeuer.
foghighédhu , nm: foghixedhu Definition
fogu piticu, lenu, metzanu
Synonyms e antonyms
fogaredhu
| ctr.
foghidoni
Etymon
srd.
Translations
French
petit feu
English
little fire
Spanish
fueguito
Italian
focherèllo
German
Feuerchen.
incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere,
inchènnere Definition
allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu
Synonyms e antonyms
achèndhere,
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare
| ctr.
istudare
Idioms
csn:
linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu
Sentences
mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas
2.
s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia
Etymon
ltn.
incendere
Translations
French
incendier,
enflammer
English
to set on fire,
to fire
Spanish
incendiar,
inflamar
Italian
incendiare,
entusiasmarsi
German
anzünden,
sich begeistern.