afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definitzione
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Sinònimos e contràrios
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Frases
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
incendier
Ingresu
to set on fire
Ispagnolu
incendiar,
pegar fuego
Italianu
incendiare
Tedescu
anzünden,
verbrennen.
catàssa , nf Definitzione
muntone mannu de linna allutu
Sinònimos e contràrios
foghidoni
Frases
aleno ervosas dulcuras furadas dae sa catassa fumosa de s'últimu tortu
Terminologia iscientìfica
Ètimu
itl.
catasta
Tradutziones
Frantzesu
bûcher
Ingresu
fire
Ispagnolu
pira
Italianu
rògo
Tedescu
Brand.
corriscàle, corriscàli , nm Definitzione
su corredhu a pònnere cosighedha asciuta, sa funghedha, po allúere su fogu
Sinònimos e contràrios
corriscarju,
corruèscara
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
petit étui de corne
Ingresu
little horn to light fire
Ispagnolu
cuerno para encender el fuego
Italianu
cornétto contenènte ésca
Tedescu
Hörnchen mit Köder.
fócu , nm: fogu Definitzione
fenòmenu físicu e chímicu chi unendho ossígenu cun carbóniu (deosi faet anidride carbónica) faet calore e lughe (sa pampa o fràmula, ma fintzes candho custa est acabbada e abbarrat solu sa braxa), pentzau meda coment'e destruidore, cosa chi si papat totu; in cobertantza si narat fintzes de sentidu forte, de s'amore; cosa (mescamente linna) tenendho, abbruxandho (e deosi si narat su pl.); domo e famíglia / min. fogaredhu, foghighedhu
Sinònimos e contràrios
famíllia
Maneras de nàrrere
csn:
allúghere o alluminzare, pònnere, cracai, mertzare, tzacare, acontzare, barriare, sulare, istudare, apuntai, tudare su fogu; bogare de pare su f. = istesiare sos titones, sos mutzigones, a manera chi no si che sigant a tènnere; su f. tenet, brúsiat, achighinat, coghet, caentat, cincidhat, andhat, fuit, tzachedhat; còghere, arrustire in su f.; su f. podet èssere: lenu, bassu o pagu, o a su contràriu càdriu o crispu, meda, artu; cadhos de fogu = cadharidas, framaridas, pampadas mannas; bogàreche linna dae su f., pònnere linna a su fogu; istare o èssere o pònnere a colore a f. = acanta a su fogu a manera de dhi tocai calori; pònnere sa manu in su focu (pro carchi cosa)= èsserendhe seguru; pònnere a cadhu a f. = acadhare a su fogu, pònnere isterzu cun cosa a còghere, a budhire, a fàghere in su fogu; èssere o corcare a pes a f., sètzere in su f. = cun is peis acanta a su fogu, sètziri acanta a su f.; alenu de f. = pagu pagu de callenti de fogu; f. fughiu = fogu chi de malesaura no si resessit prus a muntènnere inue si cheret e brúsiat àteru (fintzas tocu de campanas fatu chentza grabbu, tantus de sonare pro avertire e fàghere zente chi andhet a bochire fogu); f. postu = apuntau apostadamenti po fai mali; sonare a su f. = sonai is campanas po circai genti a istudai fogu fuiu; istare a f. fatu = cun su fogu allutu; fogus artifitzialis = zenia de isprosivu chi si faghet iscopiare a sas festas, a denote, pro divertimentu ca faghet ischentidhas e mustras de tantos colores; iscapai, catzare f. (nau de ccn.) = incispire, èssiri fogosu, agiummai coment'e bogai cincidhas de fogu; zúghere f. in manos = isperditziai sa cosa; f. ispàinu = itl. stélla cadènte, cométa; f. mudu = lefra, itl. lébbra; f. de làdhera = itl. fuòco di pàglia; foguterra = papavarre; cagavogu = rivortella; bènnere o lòmpere su fogu a pes = abarrai fintzas a candu s'abbisóngiu o s’apretu est tropu mannu; f. de sant'Antoni, de noi lunas = zenia de maladia de sa pedhe chi faghet a dolidura e a ratinzu; pipare a f. aintro = pònnere su zigarru cun s'ala alluta in buca; bogare f. a unu = tragagiai, irfamiare, nàrriri mali de unu, cosas chi no funt berus, pònnere f. in s'erba birde; aciúngiri linna a su f. = annúnghere pane a brou, fàghere su male peus de comente est; f. píssimu = bruvurinu, néula, maladia chi guastat su ranu de su trigu ("tilletia caries"); erba de f. = geranium robertianum
Frases
custu fogu no cheret tènnere ◊ tenes fritu ca che ses fora de fogu ◊ segundhu sa cosa, si coghet a fogu lenu, ca su càdriu la brúsiat ◊ at postu sa pingiada in su fogu ◊ si est sétzidu in su fogu a si asciutare ◊ che ses lassendhe mòrrere su fogu: acòntzalu! ◊ sa cosa anzena ti depet pàrrere fogu: no ndhe toches mai!◊ custu bardulete pònelu a su fogu!
2.
cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ in su fenu sicu bi andhat su fogu ◊ pro no tragare fogu, sos brujadores che cheriant postos in presone ◊ e candho mai si arrivat a tantu, a nos pònnere su fogu intro de domo?! ◊ agiummai lis fuet su fogu a su laore ◊ paret chi tue zutas fogu: sas iscarpas noas che las as bogadas in pagos meses! ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi!
3.
càgliadi, sinono beto fogu chi no lu istudat ne abba e ne nie! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe: in bonora l'aviant allummau! ◊ su cadhu catzat fogu daghi passat currindhe in logu de impedradu
4.
mi ant bogadu unu fogu chi ndhe aturdat sas palas ◊ ca no est unu fogu, ti lu apo a isprubbicare cun totugantos su male chi as fatu ◊ tue ses limba mala chi pones fogu a su mare! ◊ tenit setant'annus ma de candu at passau su fogu de sant'Antoni est calau a terra!
5.
in cussa butega sa cosa est cara che fogu ◊ su pasculu lu pagaiant a cara a fogu ◊ est una meighina cara che fogu
6.
in cussa bidha no bi at chentu fogos
Sambenados e Provèrbios
smb:
Fogu
/
prb:
su fogu de su bighinu brujat sos de afaca ◊ no essit fumu sentza fogu ◊ chie no at cusséntzia in fogu no at cusséntzia in logu
Terminologia iscientìfica
chm, fs
Ètimu
ltn.
focus
Tradutziones
Frantzesu
feu,
incendie
Ingresu
fire
Ispagnolu
fuego,
incendio
Italianu
fuòco,
incèndio
Tedescu
Feuer,
Brand.
foghidòni , nm: foghillone,
foghilone,
fogolone,
fogulone Definitzione
css. fogu mannu, ma mescamente su chi si faet in is orrugas po unas cantu festas (es. sant'Antoni); budhiore de callentura; dhue at logu chi foghillone dhu narant a su ghidhostre o túvera (chi ponent po allúere su fogolone)
Sinònimos e contràrios
catassa,
fagalloni,
fochilada,
foghillare,
olone
| ctr.
fogaredhu
Frases
sa pampa de su foghidoni si fut pesada prus arta de is domus ◊ fumis totu inghiriados a su foghilone ◊ custas sunt ischinditas fuidas dae su fogulone ◊ a sant'Antoni in bidha inchendhent su fogulone
2.
unu fogadoni de callentura dh'iat giai belle e istrumpau
Ètimu
ltn.
focaris
Tradutziones
Frantzesu
bûcher,
brasier
Ingresu
fire
Ispagnolu
hoguera
Italianu
rògo
Tedescu
Feuer,
Festenfeuer.
foghighédhu , nm: foghixedhu Definitzione
fogu piticu, lenu, metzanu
Sinònimos e contràrios
fogaredhu
| ctr.
foghidoni
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
petit feu
Ingresu
little fire
Ispagnolu
fueguito
Italianu
focherèllo
Tedescu
Feuerchen.
incèndhere, incènnere , vrb: inchèndhere,
inchènnere Definitzione
allúere su fogu, pruschetotu foedhandho de su forru; nau de s'ànimu, de sa mente, provare unu sentidu forte, biu / pps. inchesu
Sinònimos e contràrios
achèndhere,
allúere,
allumae,
atzèndhere,
impampidhare
| ctr.
istudare
Maneras de nàrrere
csn:
linna de i. = linnixedha fini po allumai fogu; inchèndhere frammas a… = tzacare, pònnere fogu
Frases
mentras tziu Missente fit inchendhendhe su focu, deo ascurtabo in mesu a sa cuzicura ◊ inchendhide su fogu! ◊ a cussa vidha li aviant inchesu frammas
2.
s'inchendhides s'ispera ant a lúghere torra custas cortes ◊ sos pitzinnos s'inchendhent iscurtandhe su contu (A.Mura)◊ a vinti annos cudha fiama m'inchendhiat totu ◊ de poeta sas peràulas cheria candho sa mente inchesa est de amore! ◊ si li est inchesa sa cara candho l'ant dimandhata ◊ su tzocu de s'istuturrada inchendhiat s'istànsia
Ètimu
ltn.
incendere
Tradutziones
Frantzesu
incendier,
enflammer
Ingresu
to set on fire,
to fire
Ispagnolu
incendiar,
inflamar
Italianu
incendiare,
entusiasmarsi
Tedescu
anzünden,
sich begeistern.