minudedhédhu , agt Definition
min. de minudu, chi est piticu meda
Synonyms e antonyms
pichininiu,
pirrichininiu
| ctr.
debberone,
maduru,
mannu
Translations
French
tout petit,
minuscule
English
tiny
Spanish
minúsculo
Italian
piccolino,
minùscolo
German
sehr klein.
oróru , avb: aroru Definition
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Sentences
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Etymon
srd.
Translations
French
tout le long de…
English
along the edge
Spanish
a lo largo
Italian
lungo i màrgini
German
die Ränder entlang.
primedótu , avb Definition
innanti de totu, prima cosa, prus importante
Etymon
srd.
Translations
French
avant tout
English
first of all
Spanish
antes que nada
Italian
anzitutto
German
zunächst.
pròba , avb, prep: aproba,
probe,
probi,
próbiu,
prope,
propes,
prove Definition
a pagu tretu, a pagu tempus, nau fintzes in su sensu de andhare bene a fàere ccn. cosa / a probe de, a p. a… = acanta de, acanta a…; a propes tuo, suo = acurtzu tou, sou, acanta tua, sua; a prope = luego, a presse
Synonyms e antonyms
acanta,
acultu,
afaca
| ctr.
atesu
Sentences
già est a prope, a umbe ses annanne!…◊ sa lampanedha de cussa creadura est mori mori, che sa luna chin s'istedhu a prope ◊ tres ómines fint ritzos a propes suo ◊ - Candho naschit su pitzinnu? - A prope!
2.
sa gara poética fit a proba a incomintzare ◊ est probe a su fossu ◊ passemus gai probe a su cuzone de sa gula pecados intendhendhe giustos a meressida passione (P.Casu)◊ cussa est sa piús probe a nois ◊ fia a prope a ndhe pèrdere su podere ◊ est bolau in artu a probi de su soli ◊ che los at rimunidos a propes suo
Etymon
ltn.
prope
Translations
French
tout près,
près de
English
near
Spanish
cerca
Italian
vicino
German
nahe,
dabei,
daneben,
nah,
nebenan,
Nachbar.
serènte , avb, prep, agt: serentis Definition
a ràsigu, ràsiga ràsiga, ororu acurtzu a…, acurtzu, a costau: coment'e prep. si podet pònnere fintzes cuncordau che un'agt., e faet de agt. puru
Synonyms e antonyms
rasente
/
arrisigarrisígu,
secherre
/
acanta,
acurtzu
| ctr.
adhae,
atesu
Idioms
csn:
s. meu, tou, sou, e gai = acanta mia, tua, sua; bestimenta s. = afissa, istrinta, minore; èssere a serentis (nadu de cosa) = èssiri a mindigu, a pagu, a retentu; serente muru, s. riu = muru muru, riu riu
Sentences
su procalzu est betzu e mancari sas àrulas siant serente no intendhet tzocu ◊ serente serente in sas banchinas bi naschet unu trainu ◊ sas crabolas a masone mi passant serente ◊ cherzo sa vista chi potza bíere atesu o serente ◊ so atesu ma ti so serente in cust'ora
2.
sunt colados serente a su balconitu pro lu faedhare ◊ ch'est serente a sas làcanas ◊ dae su muru serente a sa pinneta bidesit un'upa ◊ bos incontresi in carrela serente domo mia ◊ una loba de tidos sunt passados serente nostru ◊ badhes e pranos, Ósilo, sunt a tie serentes ◊ sos canes fint serente meu e non mi lassaiant un'iscuta
3.
custu partò tuo ti est tropu serentis ◊ sos pastores piús serentes ant comintzau a acudire dae chitile ◊ cussos istedhos sunt serentes s’unu cun s’àteru
4.
tocat de mannicare e de víere a serentis, no bi at de s’illascare!
Etymon
itl.
Translations
French
tout près de,
en rasant
English
very near
Spanish
adyacente,
cercano
Italian
adiacènte,
rasènte,
vicino
German
hart an,
nah.
tótu agt, prn, avb Definition
foras nudha, foras peruna parte o perunu tanti, css. cosa pigada chentza che ndhe bogare nudha: est un'agt. chi podet cambiare de m. a f. (si acumpàngiat númene de bidha, nau a su postu de sa gente de sa bidha, no cuncordat); candho est prn. de gente, prus che àteru dhu narant pl., totus (a/c.: candho est impreau coment'e prn. de gente est méngius a dhu nàrrere pl., ca assinuncas su chi si narat no est tanti precisu, es.: una maladia podet bènnere a totu = a totugantos o a donzi cosa? ◊ in sa vida amus bisonzu de totu = de totugantos o de donzi cosa?); s'imperat meda coment'e avb. in su sensu de deunudotu, meda, prenu prenu, e agiummai no cuncordat mai cun s'agt. o nm. chi acumpàngiat (si podet pentzare coment'e nau prus de su nm. chi no de su vrb.); coment'e agt. si ponet apustis e innanti de su nm.: candho est innanti si ponet s'art. in mesu e si ponet innanti sempre candho acumpàngiat su nm. impare cun agt. numeràriu, postu innanti de custu puru; in is prop. interrogativas si manígiat cun significau de elencu cumpletu: ite as batiu, totu, de bidha? ◊ ita eis fatu, totu, oi in iscola? (o fintzes ite totu as as batiu?)◊ comente azis fatu, totu, a coitare gai?
Synonyms e antonyms
totucantu
/
deunudotu
| ctr.
nudha
/
nemmos,
neune
/
palte
Idioms
csn:
totu est chi… (+ vrb.)= mancai…, est in debbadas chi…; totu est chi no… (+ vrb. cong.)= mancari no…, fintzas si no…; cun totu chi…, chin totu custu = mancai…, belle e aici, mancari gai; (betare, pònnere) totu a unu = ghetai o pònniri impari; a tota fua, a tota die, a tota note = currindhe cantu prus si podet, die cun die, note note, a die o a note intrea; e + totu (etotu)= matessi, fuedhu po inditai un'identidadi, su própiu; de su totus = deunudotu, totu; totu a como, totu a cue ti che at dadu/daet a?!… = zenia de murrunzu, de briga pro isazerassione candho o ue no tocat; totu gai bos paret!… = gai fàtzile fàtzile bos paret!…; èssere o fàghere o totu o nudha = che a sos macos, fàghere chentza bídere chi tra su totu e su nudha si podet fàghere àteru, de tantas maneras; cun sos agt. numeràrios, pro su prus si che fúrriat a f.: totas duos, totas tres, totas bàtoro (ma fintzas "totos"), totas deghe; colare totu fora, totu intro = fai su giru (de unu logu) passendi isceti a parti de foras, de aintru; a totu + vrb. infinidu = faghindhe che tzegos, cun totu sa fortza, su chi narat su vrb. infinidu
Sentences
ant fatu sas domos totas chena progetu ◊ si ndhe falant dae cadhu totos tres ◊ si avertint totus cudhus chi tenint bestiàmini ◊ totos cantos fint bellos ◊ ti cherzo in cumpagnia pro tota vida ◊ at bíviu totu is annus suus fadendu su serbidori ◊ che fit tota die in campu ◊ bi fit totu sa note e totu sa die ◊ mi at fuedhau de totu custas cosas ◊ bi fit totu Anela, totu Bolòtana ◊ perdono a totas duos ◊ semus illiscigados totos duos ◊ dade cara a totus sos cumandhamentos!
2.
nci portu totu in sagrestia ◊ cussu gherrat contra a totu e contra a totus ◊ su totu e su nudha no sunt su matessi ◊ totus innòi seus? ◊ sunt tucaos totus ◊ totu comintzat e totu agabbat ◊ fatu totu azis? ◊ dónnia dí primu de arbèscere sa mama nd'iscidàt a totus ◊ chie totu bi aiat in sa festa? ◊ ite azis fatu, totu?
3.
est totu currindhe, tochendhe, faghindhe, paret irbariadu! ◊ portu is manus totu tzacadas ◊ sos pantalones sunt totu segados ◊ sa zanna est abberta totu ◊ notesta fiu totu isciustu ◊ custu frutuàriu est totu guastu ◊ su logu est totu irbandhonadu, sa domo totu bruta ◊ is cratzonis furint totu isciustus ◊ cuss'iscritura est totu irballos! ◊ sa tzacheta est totu tapulada ◊ candho est in mesu a zente, tota si sisirinat ◊ totu cambas comenti fiat, Minnia setziat a cuadhu a sa moda de is mascus (I.Lecca)◊ cussu logu est totu pedra, su caminu est totu ludu ◊ is piciochedhus funt arribbaus totu assustraus!
4.
seus malàdius totus a una callentura ◊ beta totu a unu, basolu e nughe, za los seberamus in domo ◊ cantas a totu cantare ◊ est tzerriendu a totu tzerriai ◊ est indúlliu a totu dia trabballendi ◊ cun totu chi fit faghindhe peneténscia, at traitu s'istima mia ◊ cun totu chi muzere mia fit betza, deo no cheria bídere sa fine sua innantis de sa mia ◊ dh'at iscritu mali su destinu miu, cun totu chi Deus est bonu a iscriri! (Lai)◊ totu a como ti che at dadu sa presse?! ◊ totu a cue ti che daet a fàghere s'onestu?! ◊ pro bàtoro sodhos? totu pro cussu at a èssere!…
5.
sos malàidos fint sanados totas deghe ◊ in totos duos logos bi at féminas bellas ◊ faghiat bolare s'abba in totos bàtoro bicos de sa baltza ◊ cantu ti benint a costare totas tres, ebba, pudhéricu e isteglieri? (A.Pau)◊ su giúditze at iscapatu totas chentu chimbanta distimonzos ◊ totu est chi l'ispetet, s'azudu tou, su malevadadu!…◊ totu est chi no siat bona, sa cosa… isse la còmporat su matessi!◊ dh'apu inténdiu frastimendi a totu frastimai
Etymon
ltn.
tottus/totus
Translations
French
tout,
complètement
English
completely,
whole
Spanish
todo
Italian
tutto,
completaménte
German
ganz,
völlig.