abbogài, abbogàre , vrb: abogai Definitzione fàere s'abbogau; nàrrere su chi unu tenet de nàrrere, nàrrere a boghe o fintzes solu fàere a bíere o arregordare in calecuna manera Sinònimos e contràrios aprontai 1, difèndhere, iscaressire 2. tenias it'e nàrrere e no ti ses abbogadu: andhe fatza sa chi as tentu!…◊ tue ses su primu chi ti ses abbogadu a ti dare su chi ti tocat ◊ aispeta ca in cue mi abbogo deo: Cussa est cosa chi no si faghet, ca no andhat bene! 3. po abogai sa durci cara tua istimada intregu su spédhiu in is alas de su bentu (E.Sanna) Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu objecter Ingresu to object, to come forward Ispagnolu abogar Italianu farsi avanti, obiettare Tedescu die Anwaltschaft ausüben, vertreten.

abbruncàda , nf Definitzione atumbada o cropu a murros, cun is murros; cosa chi si narat coment’e avertimentu, briga; atumbada de malascigura a calecuna cosa Sinònimos e contràrios irmurrada, irruncada, sbruncada / avertimentu / atumbada 3. dogni abbruncada est a su pódhighe malu… (Z.Zazzu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu claque, heurt Ingresu slap in the face, bump Ispagnolu tortazo, morrada, choque Italianu mostaccióne, urto Tedescu Hieb auf die Schnauze, Aufprall.

abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai, abbrunchiare, abbrunciare Definitzione atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma Sinònimos e contràrios abboluire, arruncare, brigare, chelcire, irmurrare, irruncare, ispochiare, sbruncai, stronciai / assansiare / adobiai, atumbae, imbronconai, trabbucai 1 / agghegiare / ammurrionare Maneras de nàrrere csn: abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones Frases fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu! 2. abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura 3. su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu heurter, claquer Ingresu to give a slap (on lips) Ispagnolu abofetear, golpear en los morros Italianu dare un mostaccióne Tedescu auf die Schnautze hauen.

achizàre , vrb Definitzione su cambiare bisura, de face, coment'e inchietandhosi o intristandhosi Sinònimos e contràrios acristai, inchigiare, inchizire, incilliri, increstare, ingrispire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froncer les sourcils Ingresu to frown Ispagnolu fruncir el ceño, contrariarse Italianu accigliarsi Tedescu die Stirn runzeln.

afenàre , vrb Definitzione abbrovendhare a fenu; immalaidare, portare sos fenos Sinònimos e contràrios incubae Frases teniat de múrghere bacas e berveghes e de afenare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu affener, contracter la strongylose Ingresu to feed on hay, to catch strongylosis Ispagnolu dar el heno, coger la strongilosis Italianu affienare, contrarre la strongilósi Tedescu mit Heu füttern, sich die Strongyloidosis zuziehen.

allutzighinàre , vrb Definitzione apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos Sinònimos e contràrios allutzigare, ispalpedhare Frases benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala 2. cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écarquiller les yeux Ingresu to open wide one's eyes Ispagnolu abrir los ojos Italianu spalancare gli òcchi Tedescu die Augen aufsperren.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

ammustài , vrb: ammustare Definitzione catzigare, istrecare o mòlere s’àghina po fàere su mustu; aciúnghere mustu; piscare sa binatza a istrégiu (cofa) po che lassare iscolare su mustu innanti de dha prentzare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fouler le raisin Ingresu to press grapes Ispagnolu pisar la uva Italianu pigiare l'uva Tedescu die Trauben pressen.

apodhilàre , vrb Definitzione artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acuiladórgiu o acorru de is pudhas Sinònimos e contràrios apudhai, apudhalzare / acadhai, alciare, ampiai Frases sas pudhas sunt apodhiladas in su cannitu ◊ sa pudha si est apodhilada e at comintzadu a si pulire (Z.Zazzu) 2. si nch'est apodhilata a supra de su carru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se percher Ingresu to roost Ispagnolu posarse los pájaros Italianu appollaiare Tedescu sich auf die Stange setzen.

apostài , vrb: apostare 1, apostari Definitzione istare firmos cuaos in calecunu tretu iscocandho e ibertandho a ccn. o un'animale po dhu cassare, po dhu sodigare, o àteru; carrare su laore a sa posta o eremàgiu; pònnere una posta a iscummissa / apostare de… = detzídere Sinònimos e contràrios atrapare, impostai / carrugare Frases sos caminos fint prenos de zente apostada pro bíere sos isposos ◊ si ficheit in conca sa bidea de l'apostare a fusile ◊ si aposteit in d-una roca, ispetendhe sos ladros cun su bestiàmine furadu ◊ mi ant apostadu fintzas a candho mi ant àpidu 2. su trigu si apostaiat in sa posta e poi si che gighiat pro l'arzolare 3. apostant de isposare e isposados si sunt Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu guetter Ingresu to lie in wait for Ispagnolu acechar Italianu appostare Tedescu sich auf die Lauer legen.

apudhalzàre , vrb: apudharjare, apudharzare Definitzione artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas Sinònimos e contràrios apodhilare, apudhai, apudhionare 2. bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se percher Ingresu to perch Ispagnolu posarse los pájaros Italianu appollaiarsi Tedescu sich auf die Stange setzen.

arragiolàre , vrb: arrajolare, arregiolare 1, arrejolare Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda Sinònimos e contràrios arragiolire, arraulare / airai, arrannegai, inchietae Frases currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare! 2. cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese) Ètimu ltn. rabies Tradutziones Frantzesu être atteints de la rage Ingresu to catch rabies Ispagnolu rabiar Italianu prèndere la ràbbia Tedescu sich die Tollwut zuziehen.

arragiolíre , vrb: arrajolire, arrazolire, arrejolire Definitzione ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare che cane arrajoladu Sinònimos e contràrios arragiolare* / achibberare, acroconai, afutare, airai, arrabbiai, arrannegai, inchietae, inchimerai, infelai, insutzuligai, intziminire, renignai Frases dae atentu ca cussu cane est arrejolidu! 2. candho li at nadu sa veridade si est arrazolidu Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to rage Ispagnolu padecer la rabia, encolerizarse Italianu contrarre la ràbbia, arrabbiarsi Tedescu sich die Tollwut zuziehen, zornig werden.

arregài , vrb: regrare Definitzione su si fàere sa regra, a regra, fàere sa rega; fintzes chistire, pònnere a parte Sinònimos e contràrios allogae, collire 2. tenit su dinai arregau in su calàsciu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attraper le favus Ingresu to make honeycomb Ispagnolu hacerse panal Italianu farsi favo Tedescu die Honigwabe bilden.

arremàre , vrb Definitzione ingòllere rema, arremadiu Sinònimos e contràrios acatarrare, arrasfriai, arremadiai, arrumai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attraper la rhinite Ingresu to catch rhinitis Ispagnolu coger la rinitis Italianu prèndere la rinite Tedescu sich die Rhinitis holen.

arrempicài, arrempichiàre , vrb: arrepicae, arrepicai, arripicare, arrepichiare, rempicare* Definitzione sonare is campanas a ora meda, a festa Sinònimos e contràrios scaviai 1, strichillonai, trichizare Frases su bentu santziàt s'impicau coment'e su tratallu de una campana arrepichendu ◊ su sonu de is campanas arrepichiandho a festa acumpàngiat sa crufessone ◊ baxi e arrempicai is campanas! Tradutziones Frantzesu sonner à toute volée Ingresu to chime Ispagnolu repicar Italianu scampanare Tedescu die Glocken läuten.

arrinzàre , vrb Definitzione ammeletzare faendho a bíere is dentes comente faent unos cantu animales, prus che àteru, tzacurrare is dentes; si narat fintzes in su sensu de istare pranghe pranghe / arrinzendhe dentes = arrodendhe dentes; a. che cane in cadena; a. sas lavras, su murru = frungiri unu pagu is laus coment'e bolendi nàrriri cosa o a betu diferenti Sinònimos e contràrios arranzare 1, arraunzare, arringare, grujai, morrugnare, raganzare, ranzidare / poliare Frases ti chimentas cun àteros matzones: trassistu, arrinzas e faghes sa coa, ma oramai as pérdidu sa proa! (Piredda) 2. at arrinzau sas lavras a unu risighedhu Ètimu itl. rignare Tradutziones Frantzesu gronder, grincer des dents Ingresu to growl Ispagnolu gruñir Italianu ringhiare, digrignare Tedescu knurren, die Zähne fletschen.

arróscu , nm, nf: arruscu, orrusca, rusca* Definitzione su pígiu de corgiolu chi abbarrat a su suérgiu apustis bogau su ortigu, corgiolu de is matas Frases bollu su ortigu cun s'arruscu interu comenti ndi dhu bogant de su truncu de su suérgiu Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu seconde couche externe de l'écorce du chêne-liège Ingresu second rind of cork-tree Ispagnolu segunda capa del corcho Italianu secónda scòrza del sùghero Tedescu die zweite Korkrinde.

assobinài , vrb: assolinari Definitzione pònnere a pigare sole, pigare sole Sinònimos e contràrios assoliae, assorinai Frases assobinai su trigu in s'argiola ◊ cuss'animabedhu ariseu fut assobinendu in su pranu ◊ lah is calixertas assolinendi! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu exposer au soleil Ingresu to sun-dry Ispagnolu solear, asolear Italianu soleggiare Tedescu in die Sonne legen.

assoliàe, assoliài , vrb: assoliare Definitzione pònnere a pigare sole, pigare sole Sinònimos e contràrios assobinai, assorinai, soghiai Frases sas tilichertas sunt frimmas assoliàndhesi ◊ a assoliare trematas, fàunas e mantas lis faghet bene ◊ fasolu, moriscu, nughe, méndhula e àteru gai cheret assoliadu innantis de lu remonire ◊ assóliati sa carena in custu sole! ◊ cussu traste frundhidu bi est annos assoliendhe fora! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu exposer au soleil Ingresu to dry in the sun Ispagnolu solear Italianu soleggiare Tedescu in die Sonne legen.

«« Torra a chircare