Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

agénu , agt, nm, prn: aglienu, agnenu, algenu, allenu, angenu, anzenu, axenu Definitzione chi est de àtere, de is àteros; chi no est de domo, no est de sa matessi famíglia, de sa matessi bidha o logu; totu su chi est de àtere; is àteros, is chi no funt de sa matessi famíglia / s’anzenu = sa cosa allena Sinònimos e contràrios | ctr. meu, nostru, tou / parente Frases in domo anzena unu no s'agatat che in domo sua ◊ tristu chi aspetat pràngiu de domu allena! ◊ bolit prus bèni a sa genti allena chi no a is parentis ◊ sa cosa allena parit prus bella ◊ a ti ndhe andhare gasi faes pena cricandho s'alimentu in domo angena (A.Barra) 2. s'anzenu no si depet tocare! ◊ mellus s'istrintu miu chi no su largu allenu ◊ chini perdit s'algenu no perdit nudha…◊ sa cosa tua faghedila tue, no ispetes sos anzenos! ◊ chini no portat bèni su suu apustis disígiat s'allenu! ◊ de is bènis mius non ndi apas agiu: innanti a un'allenu dhus apu a lassai! Sambenados e Provèrbios smb: Allena / prb: chie drommit in letu anzenu no drommit cantu cheret ◊ chini isperdit su suu, trabballat s'allenu ◊ bit prus unu tzurpu in domu sua chi no unu sanu in domu allena Ètimu ltn. alienus Tradutziones Frantzesu étranger Ingresu someone else's, strange Ispagnolu ajeno Italianu altrui, estràneo Tedescu fremd, Fremde.

giustíscia, giustíssa, giustíssia, giustítzia , nf: dustítzia, zustíssia Definitzione is autoridades, sa manu armada de s'istadu, mescamente nau de carabbineris e magistraos (o chie che a issos), chi funt, de ses séculos a como, sa manu de su domíniu angenu e de is leis de un'istadu nemigu de is Sardos: po cussu custu foedhu, chi puru benit de giustu, bolet nàrrere su male, su trotu a manígiu de chie tenet su podere e is ainas de su guvernu benniu de fora (leis, galeras, tribbunales, armas) e po cussu etotu s'impreat sèmpere timendho (sa giustítzia est cosa de tímere e no po nudha su díciu narat menzus acontzamentu lanzu chi no senténtzia rassa) e prus che àteru si narat frastimandho a chie, e addeadhu, si dhi bolet male; coment'e cultura chi no benit de s'isperiéntzia istórica de is Sardos in is úrtimos (e chi in sardu no si narat própriu), cosa giusta, su giustu, su de s’arrexone: custu foedhu, arresone, fut su chi is Sardos de sa cilviltade sarda giudicale naraiant po s'idea de giustu e giustítzia Maneras de nàrrere csn: trabballu de giustítzia = faina mala, de fàghere male, dannu, furas e gai; èssiri o arrúiri in trabballu de g. = fàghere carchi faina mala (es. fura, morte e gai); pàrriri cramendi giustítzia = èssere a boghes aira, iscramendhe, pedindhe; pònnere, pònniri a ccn. in g. = denuntziare a ccn. a sa zustíssia Frases sa giustítzia aundi si abarrat ndi tirat s'arrogu ◊ canno sa giustissa tocat a s'ispessata a domo tua, carchi cuntipitzu ti assennet! ◊ ancu l'aeret biu sa giustíscia prima de intrare in domo mia! ◊ bi at giustíssia, carabbineris, barracellus e pungioladas! ◊ po no arrui in giustítzia donat su chi dhi pedint ◊ timendhe sa giustítzia est essiu a bandhitare ◊ donadhi a papai a su gatu, chi est a tzérrius parit cramendi giustítzia!◊ s'istória est comenti a sa giustítzia, chi at de giustu su nòmini isceti! (Urru) 2. sa giustítzia dhu cruxat, dhu pregonit, dh'abbruxit, si dhu papit, dhu sperevundit! 3. ndhe apo de aju a istare iseta iseta: giustítzia pro me iseto invanu! Sambenados e Provèrbios prb: giustíssia chi faltat giustíssia de balla ◊ menzus terra chentza pane chi no terra chena giustíscia ◊ meighina e giustíscia iscuru a chie la chircat ◊ iscura sa domo chi b'intrat giustíscia Tradutziones Frantzesu justice, povoir, ennemi Ingresu justice, enemy, outside power Ispagnolu justicia, poder enemigo Italianu giustìzia, potére estràneo, nemico Tedescu Gerechtigkeit.

istràgnu , agt, nm: istràngiu, istranzu, stràngiu Definitzione chi o chie est de fora, de àtera bidha, de àteros logos, mescamente candho si agatat in logu angenu, cun gente angena; chi o chie est de fora ma arreciu in domo de amigos, cun amigos, cun gente connota Sinònimos e contràrios afertu, aproviau, foranu, forasteri Maneras de nàrrere csn: zente bon'a istranzu = chi collit, chi acasazat s'istranzu; a istranzinu = che istranzos, coment'e istranzu Frases sa zente sarda est sugeta, pro lusinga o pro mineta, a istranza segnoria (S.Casu)◊ afusau che póveru pidore, s'istranzu mi at tochedhau sa zanna ◊ o Sardigna, sempri manus istràngias a tirai is filus! ◊ est pitziosu e grai su bíviri in logu allenu de istràngiu ◊ sardos, si mustrant istranzos che a su matzone cambiendhe intinu! ◊ iscampainosí de sa bregúngia de negai pani e binu a s'istràngiu e a su bixinu! ◊ no ti apo mai biu: ite ses, istragnu? 2. oe in domo bi tenzo istranzos e no poto atèndhere a nudha àteru ◊ ndi erriceis istràngius? Sambenados e Provèrbios prb: inube bi at istranzu, mancari malu, bi est Deus Ètimu ltn. extraneus Tradutziones Frantzesu étranger, hôte Ingresu stranger, host Ispagnolu extraño Italianu estràneo, òspite Tedescu fremd, Gast.

zustíssia , nf: dustítzia, giustíscia* Definitzione is autoridades, mescamente carabbineris (o àtera figura chi si assimbígiat) e magistraos, chi funt, de ses séculos, sa manu de su domíniu angenu e de is leis de un'istadu nemigu de is Sardos: po cussu custu foedhu, chi puru benit de giustu/zustu, bolet nàrrere su male, su trotu chi manígiat chie tenet su podere e is ainas de su guvernu (leis, galeras, tribbunales, armas) e po cussu s'impreat sèmpere timendho e prus che àteru frastimandho a chie si bolet male; coment'e cultura chi no benit de s'isperiéntzia istórica de is Sardos in is úrtimos séculos, cosa giusta, su chi antigamente naraiant sa resone cunforma a is leis e costumas de sa civiltade sarda Maneras de nàrrere csn: betare sa z. a unu = mandhàreli sos carabbineris, su pretore e gai; èssere in buca de z. (nadu de unu) = zúghere sa zustíssia ifatu, èssere chircadu pro acusa Frases su parentau no ammitit sa neche de chie nche rughet in manos de sa zustíssia ◊ in locos nostros a dare una manu a sa zustíssia che ndhe secat una a s'amicu! ◊ ndhe at ingaleradu de pastores chentza neghe, sa zustíssia!… ◊ ube intrat sa zustíssia est pejus de intrare sa morte ◊ sa zustíssia si mànicat su bibu: cussa est s'arte sua 2. sa zustíssia mandhada!, sa zustíssia lu pregonet!, sa zustíssia lu cumenzat! Sambenados e Provèrbios prb: sa zustíssia tenet su lèpore a carru Tradutziones Frantzesu injustice, pouvoir hostile, ennemi Ingresu injustice, enemy, unrelated power Ispagnolu injusticia, poder enemigo Italianu ingiustìzia, potére estràneo, nemico Tedescu feindliche Gewalt.