Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

apugnigosài , vrb: apunnigosai, apunziconare Definitzione iscúdere, pigare a cropos de púngiu Sinònimos e contràrios abbuciconai, acatzotai, apugnigorai, apuinare, apunzare, apunzicare, burtzigare Frases si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner des coups de poing Ingresu to come to blows Ispagnolu dar de puñetazos Italianu prèndere a pugni Tedescu jdn. mit Faustschlägen traktieren.

apunzàre , vrb Definitzione pigare a cropos de púngiu, pruschetotu candho, pranghendho su mortu, no si podet padire su dolore e unu s’iscudet púngios a petorras Sinònimos e contràrios abbuciconai, acorpai, addolare, apugnigosai, apunzicare Frases tue moris… si apunzant atitendhe mama, babbu, muzere ◊ sa mama isfaghíndhesi in piantu si apunzaiat pro su fizu mortu ◊ sos depidores mandhaiant sas muzeres a si apunzare preghendhe de no che los bogare ◊ si l'aiat picada chin iss'etotu apunzàndhesi sos càvanos 2. sos cumpanzos etotu l'ant apunzadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner des coups de poing Ingresu to punch Ispagnolu dar de puñetazos Italianu prèndere a pugni Tedescu jdn. mit Faustschlägen traktieren.

arruxulàre , vrb: ruxulare Definitzione andai de innòi e de inní, istare in giru Sinònimos e contràrios arrociare, bandhulare, garronai, istrusciare, molingiae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flâner Ingresu to stroll Ispagnolu vagabundear Italianu camminare a vànvera, girellare Tedescu umherschleundern.

assaborí , vrb: assaborire Definitzione cumprèndhere una cosa chi no si est inténdhia bene, chi si est inténdhia a arrogus e a mússius, leare cabu, leare oru de calecuna cosa chi no s’ischit Sinònimos e contràrios assabèschere, assebeltare, bodhiri, indennentai, scasumai, scolliri Frases da'ite l'as assaboridu chi est gai su chi est nendhe sa zente? ◊ lassamí ponni prus acanta, ca no intendu e no ndi assaboru nudha! ◊ zughiant unu chistionu ma no ndhe lis apo assaboridu nudha ◊ no ndi apu pótziu assaborí nudha de su chi depint fai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu percevoir, réussir à comprendre Ingresu to perceive, to realize Ispagnolu percibir, lograr entender o saber algo Italianu percepire, riuscire a capire o a sapére Tedescu verstehen, erfahren.

atèndhere , vrb: atendi, atèndiri, atènnere Definitzione tènnere contu, giare atentzione a unu trebballu, a una faina, a una persona po su chi dhi podet serbire, fàere faina; fintzes serbire, abbàlere de fàere fortza / pps. aténdhidu / atèndiri de… = sassiare de…, cun…; atendhe!, atendhide! = bai, baxei, faghe, faghide su chi azis de fàghere, no irbies/irbiedas pro me, itl. prego! Sinònimos e contràrios achistiri, contifizare, oloire | ctr. irbandhonare, lassai Frases sas sorres la fint atendhendhe ca aiat tentu unu fizu ◊ bellu grassu cuss'animali: bai ca si atendit! ◊ no podeus atendi mancu custus duus fillus piticus ◊ bazi, atendhide si azis de fàghere! ◊ sos pitzochedhos depent atèndhere in famíllia, puru! ◊ donzunu devet atènnere a sas fainas suas ◊ mi ndi andu ca tengu cosa de atendi 2. cun s'artrosi chi tengu mancu is brutzus mi atendint prus, e is didus a su própiu! 3. is matas po crèsciri de prus tocat a dhas atendi de àcua Ètimu itl. attendere Tradutziones Frantzesu prendre soin, s'occuper de qqn, qqch. Ingresu to attend, to look after Ispagnolu atender Italianu accudire, dedicarsi, badare a qlcs., a qlc Tedescu versorgen, pflegen.

atitulàu , agt Definitzione chi est fatu a títulas, a silibbas, a isprigos es. aràngiu, àgiu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu composé de caïeux, de gousses, de quartiérs Ingresu sliced Ispagnolu en gajos Italianu fatto a spìcchi Tedescu in Scheiben aufgeteilt.

balivigàre , vrb Definitzione campare male, de ispedientes Sinònimos e contràrios campitzare, campugiai, campurigiai Frases babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone Tradutziones Frantzesu vivre d'expédients Ingresu to live on one's wit Ispagnolu vivir a duras penas Italianu vìvere a stènto, di espediènti Tedescu darben.

bi , prn Definitzione prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis) Sinònimos e contràrios li, si 3 Frases e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu? Tradutziones Frantzesu lui Ingresu him (to), her (to) Ispagnolu le, les Italianu gli, le (a lui, a lei) + lo, la, le, li (cumpl. og.) Tedescu ihm, ihr, ihn, sie, es.

bísonas , nf pl: bísunas, písonas Definitzione genia de launedhas a duas cannitas, chentza su tumbu Sinònimos e contràrios bisones, bísosas, launedhas Terminologia iscientìfica sjl Ètimu ltn. bisonus Tradutziones Frantzesu cornemuse a deus tuyaux sonores Ingresu double reed-pipe Ispagnolu gaita de dos tubos Italianu zampógna rùstica a due canne Tedescu eine Panflötesorte mit zwei Pfeifen.

bolígiu , nm: borígiu, bulígiu 1, poígiu Definitzione genia de arretza chi si leat a tragu in su fundhu de su mare, po piscare: est fata cun duas bandhas largas e longas chi si aunint faendho coment'e unu sacu (màiga) a punta (cugutzu o sacheta, o fintzes capelletu)/ unu b. de cosa = cosa meda, unu muntone Frases dèu fatzu sa pisca a bulígiu 2. dhoi at unu bolígiu de cosa a papai! ◊ Cristina de atesu at biu unu bolígiu de genti Terminologia iscientìfica ans Ètimu ctl. bolitx Tradutziones Frantzesu chalut Ingresu trawl Ispagnolu red barredera Italianu réte a stràscico Tedescu Schleppnetz.

bòmbere , vrb Definitzione caciare, torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau, nau fintzes in su sensu de bogare cosa meda; èssere a conos, àere gana de caciare; orròschere a unu; pagare o prànghere po su male fatu: s'impreat prus che àteru a pps. (bómbidu, bómbiu) o a inf. / bòmberenche su frocu de s'ànima = catzàrendhe sos ogros, caciaindi totu Sinònimos e contràrios arrevesciai, bombare, bombitai, butare, caciae, gòmbere, istercorare / marigai Frases est a cónios e comintzandhe a bòmbere ◊ sa miniera aiat incomintzatu a bòmbere abba chi s'aiat piligatu rocas, funnos e donzi cosa ch'imbeniat ◊ ambos duos si aiant apompiatu su chi nche aiat bómbitu su frastinzu 2. como los apo bómbidos custos argas de muntonarzu chi no ischint fàghere àteru si no dare ifadu a s'àteru! 3. addaghi mi che segas ben'ene sa passéntzia che la bombes totu a una bia! Ètimu ltn. vomere Tradutziones Frantzesu vomir, avoir du dégoût pour… Ingresu to vomit, to loathe sthg Ispagnolu vomitar Italianu vomitare, avére qlc. a nàusea Tedescu brechen, vor etwas Ekel empfinden.

cabadhàre , nm: cabadhari, cadhari, cuadhari Definitzione persona a cuadhu, chie est bonu a cicire cuadhos Sinònimos e contràrios cabadhante, cadheri Frases sos cabadhares nugoresos fint andhandhe a Santu Frantziscu ◊ sa die de sa festa essit sa protzessione chin sos cabadharis ◊ sos cadharis zuchent sas bértulas prenas de provistas Sambenados e Provèrbios smb: Caddari Ètimu ltn. caballaris Tradutziones Frantzesu cavalier, jockey Ingresu horseman, jockey Ispagnolu caballero, jinete Italianu cavalière (persóna a cavallo), fantino Tedescu Reiter, Jockey.

cadredhagadrèdha , avb: cardedhagardedha Definitzione a mala gana, ammalaògia Sinònimos e contràrios ammaròglia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à contrecœur Ingresu reluctantly Ispagnolu de mala gana Italianu a malincuòre Tedescu widerwillig.

cafiólu , nm Definitzione genia de tapu de làuna cun pígiu de ortigu o àteru aintru e cun is oros a bicos, pagu pagu atrotigaos a bisura de oru de pàdrula, de sighire a atrotigare a manera de si aguantare a istrintu a sa buca de s'ampudha Tradutziones Frantzesu capsule Ingresu crown cap Ispagnolu tapón corona Italianu tappo a coróna Tedescu Kronenverschluß.

calèschere , vrb Definitzione erríere a praxere, intostare de s'errisu Frases su imbetzare no ti daet gustu tale de ndhe calèschere! Ètimu ltn. *caleschere Tradutziones Frantzesu rire à s'en tenir les côtes Ingresu to split one's sides laughing Ispagnolu reírse a carcajadas Italianu rìdere a crepapèlle Tedescu sich tot lachen.

campadítu, campadítzu , agt Definitzione chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male Sinònimos e contràrios campadore, campadógiu, campajolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui vivote Ingresu who is able to make ends meet Ispagnolu quien va tirando Italianu che riesce a vívere, a campare Tedescu sich durchs Leben schlagen.

canzolàre , vrb rfl Definitzione abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu Frases si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!… Tradutziones Frantzesu lambiner Ingresu to act or do things slowly Ispagnolu demorar, entretenerse, tardar Italianu prèndersela con tròppa calma, a rilènto Tedescu in aller Ruhe handeln.

carregàrre , avb Definitzione atacau, própriu tocandhosi carre cun carre Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu au contact du corps Ingresu on contact with the skin Ispagnolu piel contra piel Italianu a contatto con la pèlle Tedescu dicht an der Haut.

cavanzòla, cavanzólu , nf, nm: cavatzola Definitzione ferramenta de ferru fata che una càvana, ma a màniga curtza Sinònimos e contràrios arroncillu, cavanàciu, farchione, pudagiola Frases binnennandhe po segare s'àghina leant sa frófighe de pudare o su cavanzolu Terminologia iscientìfica ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu serpe à manche court Ingresu short handled billhook Ispagnolu podadera Italianu róncola a mànico córto Tedescu Hippe mit kurzem Griff.

codhilòne , nm: codhirone Definitzione a c. = ciciu in codhos de un'àteru cun is cambas ananti, una a un'ala e una a s'àtera de su tzugu Sinònimos e contràrios cadhigarone, cocolloi, codhedhu, codhicorona, codhubalone, palaborcedhu Frases leare a unu a codhirone Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu porter sur les épaules (qqn) Ingresu astride one’s shoulders Ispagnolu a carramanchones Italianu a cavallùccio Tedescu huckepack.