abbidamènte , avb: abbididamente, abbididarmente Definitzione coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura) Sinònimos e contràrios abbidentemente, abbiduduidu, apostadamente Frases cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en connaissance de cause Ingresu after due consideration, deliberately Ispagnolu con conocimiento de causa Italianu a ragion veduta, deliberataménte Tedescu nach reiflicher Überlegung.

abbinài , vrb: abbinare Definitzione isciúndhere in o cun binu, betare binu a calecuna cosa (fintzes giare a bufare a un'animale po cura); bufare binu meda, su si giare a su binu, a bufare; nau de frutuàriu, guastare coment'e faendhosi a binu, aghedu; abbinare est fintzes a murigare su mustu in is cubones po no si aghedare su pígiu de pitzu de sa binatza Sinònimos e contràrios afegare, afegonare, imbreacare, infegare Frases in s’atóngiu, su crabaxu chi teniat binu, abbinàt is crabas, mesu litru a totus 3. custa figu niedha, si no est collida apenas tinghindhe, si prúdigat in su culatzu e si abbinat totu Tradutziones Frantzesu tremper dans le vin, s’enivrer Ingresu to rinse with vine Ispagnolu mojar con vino, emborracharse Italianu avvinare Tedescu Wein tränken.

abbutonídu , agt: butonidu Definitzione nau de is linnas, de s'upighedhu de is frores, chi portat o chi at ammadurau is ogos po isparare e fàere linna noa, po si apèrrere Sinònimos e contràrios cumulatu, ogridu 2. est una rosa bella abbutonida ◊ fiores bellos che rosas butonidas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu riche en bourgeons Ingresu gemmate Ispagnolu con muchas yemas Italianu gemmóso Tedescu knospenreich.

acorzolàdu , pps, agt Definitzione de acorzolare; chi at fatu su corgiolu, su semu, su càgiu, chi est abbituau a calecuna cosa Sinònimos e contràrios acogliadu 2. seu totu acraxobada de s'abbruxadura chi apu tentu ◊ sos cumpanzedhos fint iscurtzos chin sos pes acorzolados e niedhos dae su mughedhu Tradutziones Frantzesu calleux (adj.) Ingresu callous Ispagnolu con el ovario transformado en fruto, encallecido Italianu incallito Tedescu schwielig.

acresuràe, acresurài, acresuràre , vrb Definitzione serrare a cresura, isserrare Sinònimos e contràrios acrisionai / acorrae 1, inserrai Frases tancaus de bentu apu a cuncordai, tancaus de bentu acresuraus de amori! ◊ ant acresurau sos àidos 2. cambiamentos de umore e tristuras l'abbandhaint dae sa zente, acresuràndhela in d-unu mundhu suu Terminologia iscientìfica srr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu clore de haies Ingresu to fence (in) Ispagnolu rodear con setos Italianu assiepare Tedescu mit Feigenkakteen (meist), Büschen u.s.w. umzäunen.

adderétu , avb, nm Definitzione a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa Sinònimos e contràrios afilu, bene / gheretzu, grabbu Frases no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju) 2. a ndhe tenes de adderetu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avec ordre, en ordre Ingresu tidily Ispagnolu con orden, bien Italianu ordinataménte, per bène Tedescu ordentlich.

afaltàdu , pps, agt: afaltatu, afaltau, afartadu, afartau, afratadu, afratau Definitzione de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa Sinònimos e contràrios afusau, ammurtinau, assudhidu, fartadu, frajau, ilfartadu, mancantzosu / suxetzionosu Frases comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu Tradutziones Frantzesu troublé, contrit Ingresu troubled Ispagnolu con mala conciencia, sucia Italianu turbato, che si sa in cólpa, compunto Tedescu betroffen, sich schuldig fühlend.

afrochedhàre , vrb: afrochillai, afrochillare Definitzione pònnere frocos, fàere bella una cosa ponendhodhi frocos, fetas Sinònimos e contràrios aflochitai, frochillare, imbitai, infiochitare Frases su tempus ti at afrochillau de scabudu! (D.Erriu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enrubanner Ingresu to beribbon Ispagnolu adornar con lazos Italianu infiocchettare Tedescu mit Schleifchen schmücken.

agudígliu , agt Definitzione chi tenet agudesa foedhandho Sinònimos e contràrios assudu, prontudu, trempista Terminologia iscientìfica ntl Ètimu spn. agudo Tradutziones Frantzesu hardi Ingresu bold in speaking Ispagnolu que habla con agudeza Italianu ardito nel parlare Tedescu frech.

allimbràre , vrb Definitzione papare cun asuria Sinònimos e contràrios lambrire, irrujonare, istruntzonare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu manger comme un goinfre Ingresu to eat greedily Ispagnolu comer con avidez, a dos carrillos Italianu mangiare con ingordìgia Tedescu gierig essen.

alloroscàre , vrb Definitzione apedhare meda, aira, cun arrennegu; abboghinare, pigare a boghes cun arrennegu, èssere arrennegau Sinònimos e contràrios achibberare, inchibberare, inchimerai, picai 3 / allororoscare, apedhae, atocare, aciaulai, baulai, imbauai, inciauai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aboyer rageusement, piquer Ingresu to bark furiously, to offend Ispagnolu ladrar con rabia, estar mosqueado Italianu abbaiare rabbiosaménte, impermalire Tedescu wütend bellen, aufreizen.

allutonài , vrb Definitzione pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cercler de laiton Ingresu to rim with brass Ispagnolu zunchar con latón Italianu cerchiare di ottóne Tedescu mit Messing überziehen.

amicàtu , pps, agt: amigadu Definitzione de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine) Sinònimos e contràrios afancedhau, afantadu, amistadu 2. che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine Tradutziones Frantzesu concubin Ingresu concubinary Ispagnolu que pasa mucho tiempo con sus amigos, amante Italianu concubinàrio Tedescu in wilder Ehe Lebende.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definitzione totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Sinònimos e contràrios fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Frases oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être fiancés, s'engager par une promesse de mariage Ingresu to be connected with Ispagnolu ser novios, llevarse bien con alguien Italianu avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati Tedescu ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

ammossàre , vrb Definitzione papare a móssigos mannos, pigare a móssigos Sinònimos e contràrios addentai, addenticare, iscafitai, monsiare, mòssere Frases l'ammossat su matzone a mossu licu (P.Casu)◊ mi bidia minoredhu ammossendhe mela birde porrale Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mordre avec avidité Ingresu to bite greedly Ispagnolu morder con avidez Italianu mòrdere con avidità Tedescu gierig beißen.

ammusadúra , nf Definitzione su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu arrestation par menottes Ingresu handcuffing Ispagnolu el sujetar a alguien con esposas Italianu ammanettaménto Tedescu Anlegen von Handschellen.

annoài , vrb: annodare, annodiare, annuae, annuai Definitzione acapiare o fàere nodu, fàere a nodu, su nodu (fintzes aciunghendho duos càbudos); essire totu nodos, totu betau apare Sinònimos e contràrios annodighedhare, annodricare, ingiobare / imbetzare | ctr. isòlbere, snuai Frases su tzugu annuat a is palas ◊ su càbudu iscapu prus no annuas ◊ pitzinnas e pitzinnos a rodeu annodaimis su mucadoredhu nelzendhe "Tue ses compare meu"◊ is duas fillas fibànt, tessiant e annuànt is fius 2. sos pilos si li sunt totu annodados, istendhe chentza s'ispizare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nouer Ingresu to tie in a knot Ispagnolu anudar, atar con nudos Italianu annodare Tedescu verknoten.

apagiàre 2 , vrb: (a-pa-gia-re) apalgiai, apallai, apazare, pazare 1 Definitzione abbrovendhare a pàgia, pònnere sa pàgia a papare a su bestiàmene; a logos, coment’e semenare a pàgia (po iscóviu) su tretu de una domo a un'àtera de duos, ómine e fémina, chi si dha intendhent o si bolent / su pps. apazadu = (fintzas) chi est totu paza, nadu de laore chi no at ingranidu Sinònimos e contràrios abbrovendhae Frases su meri si ndi pesat a cissu e apàlgiat is bois ◊ su chitzi pesastus po apallai is bòis ◊ dónnia dí nanca depit apallai is bòis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner de la paille aux animaus Ingresu to fodder Ispagnolu alimentar con pienso Italianu abbiadare Tedescu mit Hafer füttern.

apiliàre , vrb rfl: apilliare Definitzione bènnere su disígiu, pigare a disígiu, disigiare forte, pedire ccn. cosa (o fintzes gente, agiudu) chi s'iat a bòllere; fintzes atacare, andhare o cúrrere aifatu po cracare Sinònimos e contràrios apeliai Frases si est apilliadu a li dare cosa ◊ sos fizos si sunt apiliados a sa mama ◊ sa ulturina si est apiliada a su mortorzu ◊ ite balet cust'umanu apiliare sentza ischire pro pòdere isperare si avreschet un'àteru manzanu? (G.A.Salis)◊ a sos carvonajos si apillieit a li dare su carvone ◊ so apilliadu a erba ◊ ti ses apilliadu a una castigada: no agataias una fémina menzus?! 2. donzi borta chi bogo a pizu carchi faina paret chi si mi apíliet su malejanu ◊ si li sunt apilliados sos canes che dimónios Ètimu itl. appigliare Tradutziones Frantzesu désirer ardemment Ingresu to have a strong wish, to ask insistently Ispagnolu anhelar, pedir con insistencia Italianu avére fòrte desidèrio, chièdere con insistènza Tedescu wünschen, eindringlich bitten.

apióta , avb: apiotu Definitzione a piotu, a s'apiotu, manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere Frases apiotu apiotu is duendas sunt essias ◊ sos duos pisedhos si l'ispiseint a s'apiotu ◊ sa mama ch'esseit a s'apiotu pro no ndhe ischidare sa pitzinna Tradutziones Frantzesu en tapinois Ingresu squatting Ispagnolu con sigilo Italianu quatto, in mòdo circospètto Tedescu sacht, umsichtig.

«« Torra a chircare