acamingiòni , nm: achimingioni,
camignone 1 Definitzione
camingionedhu, baldu bunzone, minzone o ardu pinzone, e fintzes bardu anzoninu, erba de conillus, genia de erba (est una latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Sinònimos e contràrios
alminzone,
ardubinzone,
graminzone,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Terminologia iscientìfica
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S.tenerrimus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laiteron
Ingresu
milk thistle
Ispagnolu
cerraja
Italianu
cicérbita
Tedescu
Gänsedistel.
alminzòne , nm: amingione,
amingioni,
aminzone,
ammingione,
arminzone Definitzione
erba de conillus, genia de erba (una calidade de latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Sinònimos e contràrios
acamingioni,
ardubinzone,
carraminzone,
incamingioni,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Terminologia iscientìfica
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S. tenerrimus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laiteron
Ingresu
milk thistle
Ispagnolu
cerraja
Italianu
allattalèpre,
cicérbita
Tedescu
Gänsedistel.
arveghínu , agt: berbechinu*,
elveghinu,
vervechinu Definitzione
chi est de brebè; nau in suspu de unu, chi est tontu o de pagu contu coment'e is brebès, o chi deasi dhu càrculant
Sinònimos e contràrios
irvechinu
Frases
su pópulu arveghinu ant de trampare
Tradutziones
Frantzesu
de brebis
Ingresu
sheep's milk cheese
Ispagnolu
de oveja
Italianu
pecorino
Tedescu
Schaf…
cagiàu , pps, nm, agt: callau,
caxau,
cazadu Definitzione
de cagiare; su late mortu cun su càgiu; nau de css. cosa, chi che dhi est consumada s'abba (es. brodu); nau de logu po sa gente o animales chi dhue funt, chi ndh'est prenu, totu leau, cagiagàgia
Sinònimos e contràrios
cagliadedhu,
pieta
/
cagiagàgia
| ctr.
brodosu,
isabbisabbi,
soltu
2.
mi at promintu sa columba de casu dae su primu cazadu
3.
su logu est totue cazadu de sordados
Terminologia iscientìfica
csu
Tradutziones
Frantzesu
lait caillé
Ingresu
curdled milk
Ispagnolu
cuajada
Italianu
latte rappréso,
quagliato
Tedescu
geronnene Milch.
frúa , nf: frue,
frughe Definitzione
prus che àteru, late cagiau, ma fintzes totu su chi essit de su late: tinnada, colostru, arrescotu, callau, butiru
Sinònimos e contràrios
cagiau,
pieta
/
giodhu
/
cdh. fruja
Terminologia iscientìfica
mng
Ètimu
ltn.
fruge(m)
Tradutziones
Frantzesu
lait caillé
Ingresu
milk curd
Ispagnolu
leche cuajada
Italianu
latte coagulato
Tedescu
Sauermilch.
làte , nm: lati Definitzione
genia de lícuidu de colore biancu chi faent is titas de is animales mammíferos fémina: est su primu e de is alimentos méngius e prus erricos po is sustàntzias chi portat, necessàriu a su fedu apenas naschiu o ancora piticu, ma bonu e impreau in css. edade; genia de súciu biancu che late chi bogant unas cantu erbas o linnas ue si segat su corgiolu (mescamente sa figu, sa lua)/ min. latighedhu, latedhu; lati corostau = colostra, su primu late comente naschit su fedu
Maneras de nàrrere
csn:
bogare, múrghere, caentare, budhire, acragare o mòrrere su l., fàghere su l. a casu, a zodhu, sbutirai su l.; pizu de l. = sa parte prus rassa chi cazat subra comente su late ifritat; zenias de l.: l. de petus = de fémina, l. berbeghinu, cràbinu, bàchinu, de àinu; crezes de l.: cracau (callau), durche, bíschidu; su primu l. (addaghi naschet su fedu) = colostra; l. síncheru o spirrulitu = su late apustis finida sa colostra; late de tita = lati callenti coment'e candu dhu mullint; èssere late late, latis latis (nadu de cosas de manigare)= tébiu che late (obu cotu latis latis = cotu a modhe); l. acicau = late de fémina chi at tentu assuconu, salarzu malu, chi si est ritiradu; l. brutu = late de fémina allatendhe ma torra ràida; l. apedradu = zenia de tumore a sa tita, de late abbarradu; l. mússidu = late de fiadu malàidu de mudridura o piaritu; intrare late (a sas titas)= fai lati, preni sa tita de lati; muntènnere su late (nadu de animales de múrghere)= chi sighint a bogare late, chi no si che sicant; l. pàganu o pudhinu = late de animale o fémina chi no at fizoladu; l. de carchina = carchina sorta in abba meda pro illatare muros; l. catúligu = su suci biancu chi bogat sa lua; víere l. = tastai cosa bona meda (nau in cobertantza, pigai corpus o àteru chi no praxit); su primu l. = itl. timo, ràndhula prummonata chi sa carena de su cristianu zughet in daisegus de s'ossu de mesu de petorras, in artu, tra s'ossu e sa bula, e chi si che sicat azummai deunudotu candho sa carena at fatu s'irvilupu; l. primarzu = carrisàbida, primu late, una ràndhula manna apalas de s'istògomo, itl. pàncreas; pèrdiri lati e cardaxu = pèrderendhe totu
Frases
in beranu sa robba bogat late meda ca s'erba bundhat ◊ tenia su late in su fogu e pigadu mi ch'est, chentza bi dare tentu! ◊ sa mama a sos isposos: Ti siat beneitu su late chi ti apo dau! ◊ sa fae a sas berbeghes lis intrat late meda
2.
arràntzati, vae! vae chi ti vies late!…
3.
dèu passu lati a sa domu ◊ su lati de sa figu fait a iscrafíngiu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Latte, Lattes, Latti
Terminologia iscientìfica
mng
Ètimu
ltn.
lacte
Tradutziones
Frantzesu
lait
Ingresu
milk
Ispagnolu
leche,
látex
Italianu
latte,
làtice
Tedescu
Milch.
múgghere , vrb: mugi,
múgiri,
mújere,
múlgere,
múlghere,
múlgiri,
múrgere,
múrghere,
múrguri Definitzione
istrínghere sa tita a manos (o is tzimingiones, si est baca) o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àteru, istrínghere cosa fintzes a atrotigadura a manera de ndhe dhi fàere essire abba o súciu; nau in cobertantza, isfrutare / pps. múlghidu, multu, muntu, murtu
Sinònimos e contràrios
múgliri
/
atipriare,
isciuciai
/
irfrutuare
Maneras de nàrrere
csn:
m. a sa cadhigada = a s'imperriotu, ponindhe su fiadu suta de ancas e murghindhe a conca imbassiada a cara a betu contràriu; m. a cúcuru in culu = apispirinados in daisegus de su fiadu; múrghere a unu che chera de abbatu = isfrutaidhu, pigaindedhi totu sa cosa, acomenti faint is allurpius
Frases
immoi mugeus is bacas ◊ murtas las azis sas berbeghes? ◊ ndh'at murtu duas, de berbeghes, in tantos annos chi fit pastore!…◊ como murghent fintzas a màchina ◊ murgiant a un'ipiolu ◊ is mannalissas si mulgiant in domu ◊ su babbu est mujenno ◊ cussa craba, candu dha mugint, imbrutat s'istrégiu!◊ custa manu mi dolet e no si dha fatzo a múrgere!
2.
sa samunadora murghet sa robba samunada ◊ ti murgo a sa tatza su sutzu de un'arantzu ◊ sa lavatrice est murghindhe: candho faghet, istèrreche sa robba
3.
ant postu sa giustíscia in movimentu pro la múrghere issos sa bidha!
Terminologia iscientìfica
pstr
Ètimu
ltn.
mulgere
Tradutziones
Frantzesu
traire,
tordre
Ingresu
to squeeze,
to milk
Ispagnolu
ordeñar,
exprimir
Italianu
múngere,
strizzare
Tedescu
melken,
auswringen.
múgliri , vrb: mulli,
múlliri,
múxere,
múxiri Definitzione
istrínghere sa tita (o is tzimingiones) a manos o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àtera cosa, istrínghere o trochigiare sa cosa a manera de ndhe fàere essire abba o àteru (fintzes iscúdere, pistare)/ pps. múgliu, múlliru, múlliu, múxiu / m. su giuncu = profizare e colare in carchi ata su zuncu (mascru) friscu pro lu triballare a lu fàghere a presorzos; múlliri is cambas = dòrchere, profizare de sa debbilesa (o pro irfortzu)
Sinònimos e contràrios
iscrapicare,
múgghere*
Frases
su pastori dónnia dí depit acorrai e mulli is brebeis ◊ acorru is brebeis e dhas mullu: ma portant pagu lati… a candu mi acatu ca funta is duas de chitzi! ◊ fui muxendu sa baca de siu Danieli
2.
dhi mullint is cambas ca su chi portat apitzus est tropu grai ◊ ti timu pagu e chi ti movis ti mullu cument'e unu giuncu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Múlliri
Tradutziones
Frantzesu
traire
Ingresu
to milk
Ispagnolu
ordeñar
Italianu
mùngere
Tedescu
melken.