aggordài , vrb: agodrai, agordai Definitzione abbaidare a unu o una cosa po dha tènnere contu chi no apat dannu, chi no che dha furent / èssi agodrau = acordau, pigau a serbidore, a tzeracu Sinònimos e contràrios acastiai, agguardai, badrare, chistie, coltoire, cultodiare, tentare Frases est agordendi una bingixedha ◊ su mortu in campusantu dh'at aggordau s'interramortus ◊ mi podit aggordai custu caboni po cantu abarru ascurtendi sa missa? ◊ tocat de aggordai is montis de arena e àterus logus bellus po chi no s'isderruant ◊ a issu dhu ponint po agodrai is brebeis Ètimu itl. guardare Tradutziones Frantzesu garder Ingresu to guard Ispagnolu guardar Italianu custodire Tedescu bewachen.

agguardài, agguardiài , vrb: guardai* Definitzione abbaidare a unu o una cosa po dha tènnere contu chi no tèngiat dannu, chi no che dha furent Sinònimos e contràrios acastiai, aggordai, arriguardai, badrare, cultodiare, tentare Frases dhoi at iscroxòrgius chi dhus agguàrdiant is matzamurredhus ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali! 2. bivaiaus in domixedhas agguardiadas de una mata de figu Tradutziones Frantzesu garder Ingresu to guard Ispagnolu guardar Italianu custodire Tedescu bewachen.

aldàre , vrb: aldiare, ardiare Definitzione castiare o chistire una cosa a manera chi no tèngiat dannu, chi no tèngiat male, chi nemos ndhe tochet Sinònimos e contràrios aggordai*, badrare Frases fit reséssidu a che li fichire in conca chi sa puzonina si podiat aldiare in d-una manera sola: cun sas peràulas! ◊ gira, gira, furriola, atàpadi cantu cheres: de sa binza semus meres candho l'aldas tue sola! (P.Casu) Tradutziones Frantzesu préserver, garder Ingresu to guard, to preserve Ispagnolu guardar Italianu preservare, custodire Tedescu bewahren.

arrecatài 1 , vrb rfl: arrechetai, recatai Definitzione fàere su giuditziosu Sinònimos e contràrios refrenai Ètimu spn. recatarse Tradutziones Frantzesu se retenir, se moderer, garder une prudente réserve Ingresu to show reluctance Ispagnolu ser juicioso Italianu usare ritégno Tedescu sich scheuen.

arribbàre 1 , vrb Definitzione pònnere a parte ccn. cosa po dha lassare a un'àteru tempus, po dha tènnere chistia Sinònimos e contràrios allogae, arremai 1, arremonire, asserbare, chistie, coltoire, golloire Frases sa mela l'at chérfida arribbare ma si est frazigada ◊ est arribbendhe totu a sa temporada, pro no li mancare sa cosa tandho ◊ arribbadinne a cras de cussa cosa! ◊ su chi aiat téssidu lu teniat arribbadu pro candho si deviat cogiuare Sambenados e Provèrbios prb: chie arribbat a cras arribbat a canes Tradutziones Frantzesu garder Ingresu to put aside Ispagnolu guardar Italianu serbare Tedescu aufbewahren.

badiàre , vrb: abbadiai*, baidare, vadiare Definitzione castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia! Sinònimos e contràrios allutzare, annotare, apompiai, badrare, cadebai, castiai, isperare 1, labai, mirai Frases bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare 2. fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba Tradutziones Frantzesu regarder, garder Ingresu to guard Ispagnolu mirar, guardar Italianu guardare, custodire Tedescu ansehen, anschauen, bewachen.

castiài , vrb: acastiai, castiare, castiari, casticare, castigare, chestiai Definitzione abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco! Sinònimos e contràrios abbadiai, abbillai, colbiare / addolie, aggordai, agguardai, cadebai, chistie, coltoire, cultodiare, tentare Maneras de nàrrere csn: castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere Frases castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu 2. a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!… 3. ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu 4. candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea! Ètimu ltn. castigare Tradutziones Frantzesu garder Ingresu to look, to guard Ispagnolu mirar, guardar Italianu guardare, badare, custodire, sorvegliare, vigilare, controllare Tedescu ansehen, sich kümmern, behüten, überwachen.

chistíe , vrb: achistiri, chistire, chistiri Definitzione arregòllere e pònnere a parte sa cosa po dha tènnere, po si ndhe serbire àtera borta, candho tocat o serbit de prus; pigare; castiare, tènnere contu / chistire una ferramenta, dinare, sèmenes e àteru Sinònimos e contràrios acoglire, acuae, aggolostire, aggordai, allogae, arremai 1, arremonire, arribbare 1, asserbare, coltoire*, golloire / contifizare / frànghere | ctr. foliare, frundhire, lassai Frases de su tempus passau dhue at cosas chi depeus chistie ◊ chistias in su coro su segretu ◊ sa ruge mia comente est mi la chisto ◊ seu chistendi custus sèminis po fai una tuledha de pranteri ◊ custu fut un'orfonedhu chi dh'iat chistiu un'ómini ◊ e ite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a codhu!◊ sa piciochedha chistit in manos su giornale e cumènciat a lixe ◊ sa pimpiralla ndi dha chistint is cruculeus 2. soe in fidea de li torrare sas tràvilas, chi si las chistat su pastore! ◊ un'ómini at postu unu piciochedhu a dhi chistiri is molentis ◊ chístimi duas figos! ◊ chisti su dinari! ◊ in sa domo b'istavat solu una vetza pro chistire su locu 3. chisti sa munnedha ca est tochendhe in terra! Tradutziones Frantzesu conserver, garder Ingresu to keep Ispagnolu guardar, conservar Italianu conservare Tedescu bewahren.

mirài , vrb: mirare Definitzione abbaidare po bíere, po giare atentzione e contivigiare, po ammiru e istima, po làstima: s'impr. si narat fintzes coment'e avertimentu / impr.: mih!, millu!; mirare sa conca = labare, castiai is pilus po dhus illimpiai de sa malesa Sinònimos e contràrios abbadiai, allutzare, annotare, apompiai, cadebai, castiai, labai / cultodiare, tentare Frases mirat sa domo che una mama ◊ e proite mi mirades, ojos chi deo no miro?! (Grolle)◊ bastat chi cussas féminas mi mirent un'istante pro chi mi passent su coro che balla! ◊ si mi bolis domanda, no passis mira mira! ◊ sete cravellos d'oro bi los miro in s'altare adorèndhesi a Deu…◊ pentza a fai bèni e no miris a chini 2. mira, una cosa ti naro: o triballas comente si tocat, o ti che andhas deretu! ◊ mirai de cust'ómini: a puntu bellu est torrau!… 3. e cantas boltas bi lu aia nadu: Míradi s'onestade, fizu meu! ◊ cun s'iscusa ca dhi miràt is pipius, si nci est posta meri Sambenados e Provèrbios prb: faghe bene e no mires a chie! Ètimu ltn. mirare Tradutziones Frantzesu garder, regarder Ingresu to guard, to look at, to admire Ispagnolu mirar Italianu mirare, custodire Tedescu betrachten, bewachen.

miramentàre , vrb Definitzione tènnere contu, contivigiare Sinònimos e contràrios acastiai, cultodiare, aggordai, coltoire, mirai Frases sa domo bi la miramentat una fémina bona ◊ in sos órdines de sa vintza no bi aiat mancu unu tzufu de erva, dontzi funnu fit bene arraicatu e bene miramentatu ◊ su pitzinnu no miramentat vene su bestiàmene ca li piaghet su caentu e no si abbitzat de nudha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu garder, gouverner, soigner (aver cura di) Ingresu to preserve, to control Ispagnolu guardar, cuidar Italianu custodire, governare Tedescu bewachen, besorgen.

tentàre , vrb Definitzione giare atentzione, custodiare o portare a càstiu a ccn. o ccn. cosa a manera de no tènnere dannu, de no che dha lassare furare; portare a ogu a ccn. po bíere ite faet, iscocandhodhu / tentare a ccn. che batu a sórighe = iscocare própriu a s'atenta chentza dhu fidare nudha Sinònimos e contràrios abbillai, acastiai, agguardai, agorrai, mirai Frases est tentendhe sas aes pro difèndhere su laore ◊ su pastore tentat su masone ◊ tocat a tentare sos sartos pro sos fogos ◊ soe tentandhe a sorre mia malàdia ◊ si tentat sa binza isse no b'intrat unu puzone! ◊ tentàimi Vois in su reposu de istanote e sarvàimi dae cada pregiudísciu ◊ a sa teraca li lassant sos pitzinnos a los tentare ◊ fit tentàndhesi su zuo pro sa fura 2. tentèndhelu sunt bénnidos a ischire chie fit chi che lis furaiat sa cosa ◊ su batu est sétidu acurtzu a sa linna tentendhe: bi depet àere sórighe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu garder, veiller Ingresu to watch (over), to guard Ispagnolu guardar, custodiar Italianu custodire, sorvegliare, vigilare Tedescu bewachen, beaufsichtigen.

«« Torra a chircare