bonàciu , agt: bonatzu, vonatzu Definitzione nau de ccn., chi no dhue ponet malítzia in is cosas, chi si lassat pigare in giru, si lassat cullonare, chi est fatu e lassau Sinònimos e contràrios alledhu, corrocoi Frases sa genti fut bonàcia, fata e lassada, chi fiat su chi dhi naràt Ètimu itl. bonaccio Tradutziones Frantzesu bonasse, bon bougre, bonne pâte (d'homme) Ingresu good-natured Ispagnolu buenazo Italianu bonaccióne Tedescu gutmütig.

bonumòre , nm Definitzione mota, ispétzia bona, candho unu est alligru Sinònimos e contràrios ganaona Frases oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras Tradutziones Frantzesu bonne humeur Ingresu good humour Ispagnolu buen humor Italianu buonumóre Tedescu gute Laune.

cagògna , nf: cogogna, cugogna Definitzione imbriaghera niedha, manna Sinònimos e contràrios cimbrea, inciucadura Frases como devent pessare fena a sas cogognas bostras, sos de su comune!… Ètimu itl. cacona Tradutziones Frantzesu bonne cuite Ingresu unforgettable drunkenness Ispagnolu borrachera Italianu sbòrnia solènne Tedescu Rausch.

chíci , avb, nm, agt: chício, chissi, chito, chitzi, chitzo, chitzu 1 Definitzione nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito Sinònimos e contràrios cisso | ctr. trigadiu, taldu Maneras de nàrrere csn: chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu Frases aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba 2. fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu 3. una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu Sambenados e Provèrbios prb: si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu Terminologia iscientìfica sdi Ètimu ltn. cito/citius Tradutziones Frantzesu de bonne heure, tôt Ingresu early Ispagnolu pronto Italianu prèsto, di buonóra Tedescu früh.

císso, císsu , avb: citzu, gissu Definitzione chitzo, a bon'ora, tempus antibitzau si est postu apare cun àter'ora apustis, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima (fintzes innanti de abbrèschere) Sinònimos e contràrios chici* | ctr. taldu, trigadiu Frases est ancora iscuriu candu a cissu mi ndi pesu ◊ su fixu est torrau custu citzu ◊ tocat a si ndi pesai a cissu po acodiri a pigai su postali Terminologia iscientìfica tpc Tradutziones Frantzesu tôt, de bonne heure Ingresu early Ispagnolu pronto, temprano Italianu prèsto Tedescu früh.

coràle, coràli , agt, nm: coriale Definitzione de su coro; nau de ccn., de coro, chi adduit luego, chi si ammostat de bona volontade, chi est de coro bonu Sinònimos e contràrios amistantziosu, coràbbili, costrintu / abbideau, bolenterosu / carrale Maneras de nàrrere csn: frades coriales = frades de totuna mama e de totunu babbu; nebode c. = fizu de fizu o de fiza; connoschente, amigu, nemigu c. = chi istimat o chi ódiat forte Frases tzegos, tzopos e tulidos, fertos de guta corale ◊ rejones no mi contes a revessu si est beru chi m'istimas coriale (A.Dettori)◊ retzi un'istrinta de manu, ca ti la mandho forte e coriale! ◊ no ses istétiu bonu a mandai unu saludu a s'amigu corali! ◊ est prangendu e su prantu est corali! 2. custu pisedhu za est coriale a su cumandhu, mih: bastat de bi lu nàrrere chi andhat deretu! ◊ in su tribàgliu est forte, coriale, no tzedit mai pro istrachidúdine ◊ mancu lu présies a ti fàghere custu piaghere: tantu za l'agatas gai, coriale coriale!… 3. l'ant piantu e atitadu che corales Ètimu itl. corale Tradutziones Frantzesu cardiaque, cordial, affectueux, plein de bonne volonté Ingresu cardia, cordial Ispagnolu cardiaco, cordial, dócil Italianu cardìaco, cordiale, affettüóso, volenteróso, dòcile Tedescu Herz…, liebenswürdig, willig.

cumpostèsa , nf Definitzione manera de istare, sérios, cun educatzione Tradutziones Frantzesu maintien correct, bonne tenue Ingresu composture Ispagnolu compostura Italianu compostézza Tedescu Anstand.

fatuerétu , nm Definitzione bona fortuna, fadu bonu: foedhu chi narant fintzes po augúriu Sinònimos e contràrios dícia Maneras de nàrrere csn: tènnere f. = andhare bene, in bonu, àere fortuna; bènnere a f. = andhare in pavore, lòmpere a cumprimentu bene, andhare in bonu Frases a medas annos e fatueretu chena èssere a istrobbos mai suzetu! (G.Ruju)◊ disizo pro s'àteru una vida cun salude e fatueretu ◊ cantu eris at patidu oe apat fatueretu e bonu fadu (P.Casu)◊ emigreit in chilca de fatueretu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bonne chance! Ingresu best wishes Ispagnolu ¡felicitaciones!, ¡felicidades! Italianu auguri! Tedescu Glückwünsche! (herzliche).

ganaòna , nf Definitzione gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia Sinònimos e contràrios bonumore, cuntentesa, prégiu | ctr. tristura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bonne humeur Ingresu good humour Ispagnolu buen humor Italianu buonumóre Tedescu gute Laune, Heiterkeit.

retentíva , nf: arretentiva, ritentiva Definitzione capacidade de arregodare is cosas e fatos Sinònimos e contràrios ammentu, memória / ttrs. ritintiba Frases sos poetas sunt de retentiva bona: si ammentant unu muntone de cosas, si ammentant! ◊ sa retentiva mia no est cussa de candho fia pitzinnu ◊ Murenu teniat una retentiva portentosa Tradutziones Frantzesu bonne mémoire Ingresu good memory Ispagnolu retentiva Italianu buòna memòria Tedescu gutes Gedächtnis.

teràca , nf: saraca, teraga, tzaraca (sa t. = sateràca) Definitzione fémina angena pigada a pagamentu po fàere is fainas de domo Sinònimos e contràrios mutza, serbidora | ctr. mere Frases so sempre istada goi, abbisumeu, a terachedha anzena, de pitica carena e de ispannos (B.Mureddu)◊ mi dolet su coro a ti bíere teraca anzena! Tradutziones Frantzesu servante, bonne Ingresu maid Ispagnolu sirvienta, criada Italianu sèrva Tedescu Dienerin.

«« Torra a chircare