Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

albítriu , nm: arbítiu, arbítriu, arvítiu Definizione sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade Sinonimi e contrari afrinzu, atuamentu, capatzidade, intiga, intílliu / abbrétiu 2. fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria Traduzioni Francese volonté Inglese will Spagnolo albedrío, iniciativa Italiano arbìtrio, intraprendènza, capacità di iniziativa Tedesco Ermessen, Unternehmungslust.

bitízu , nm Sinonimi e contrari desizu, gana, idea Traduzioni Francese volonté, désir, aspiration Inglese will Spagnolo deseo, anhelo, aspiración Italiano volontà, desidèrio, aspirazióne Tedesco Wille, Lust, Streben.

bòlere , vrb: bòliri, bolli, bòllere, vòlere Definizione àere sa volontade, su disígiu, su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere calecuna cosa; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha; su dhue àere bisóngiu, necessidade, óbbrigu / pps. bólliu, bófiu; ind. pres. 1ˆ p. sing. bògliu; ind. imp. bobia, bobias, bobiat, e àteru; est unu de is tres vrb. chi serbint a giare unu significau unu pagu diferente a is àteros verbos in su sensu de bòllere: una cosa est a fai e un'àtera a bòlliri fai / bòliri bèni a unu = chèrrere bene, istimare a unu Sinonimi e contrari chèrrere / abbisongiai, chilcare, pretèndiri, selvire, tocae | ctr. arrafudai Frasi non bògio gastare su dinare chi no est meu ◊ no bògio chi fígius mius si chescent de no connòscere sa limba ◊ bosatros seis su gatu e su magliane: e ite boleis, como? ◊ tristu chini aspetat pràngiu de domu allena, ca no ponit sa mesa candu bollit! ◊ no ndi bollu no ndi bollia… e su pratu si lingiat! ◊ a chini boleis? ◊ su babbu depiat partiri e iat domandau a is fillas ita boliant a dhis portai 2. cun su tiau no boit a brullai! ◊ cun sa saludi no boit a brullai! ◊ cussa est fémina chi bollit tímia, giai ca est arratza de língua! 3. custu bollit narri ca andat bèni ◊ ita bollit narri custu fuedhu? ◊ custa linna no bolit pigai fogu ◊ po bosi nàrrede sa beridade no dhu boliaus crè candho dh’eus ischípiu ◊ dhus at domandaus ita boliant portai ◊ bollit fai totu issu 4. cussu bolliat postu in presoni, po totu su mali chi at fatu! Cognomi e Proverbi prb: chini narat su chi bolit intendit su chi no bolit Etimo ltn. *volere Traduzioni Francese vouloir Inglese to want, will Spagnolo querer Italiano volére Tedesco wollen, wünschen, mögen.

chèrrere , vrb: cherri Definizione tènnere sa volontade, su disígiu (nau fintzes de forma cund. o ind. imp.), su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere ccn. cosa (fintzes de cosa chi iant a bòllere is àteros) e s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha, istimare; su dhue èssere su bisóngiu, sa necessidade, s'óbbrigu de ccn. cosa, acetare / pps. chélfidu, chertu 1, créfiu, chérziu; ind. imp. 2ˆ p. sing. cheristi; cong. 1ˆ p. sing. cherfa, 2ˆ p. sing cherfas, 3ˆ p. sing cherfat; ger. cherfendhe, cherfindhe, cherindhe; aus. èssere, àere Sinonimi e contrari abbisongiai, ammancai, bolli, dèpere, selvire, tocae | ctr. soberare Modi di dire csn: cheret chi… = tocat a…, bi at bisonzu de…, itl. è necessàrio…; cheret + pps = tocat a… + inf. pres. (cheret fatu, batidu, acontzadu, comporadu e gai = tocat a fai, portai, aconciai, comprai); chèrreresi, no si chèrrere (+ pps. de àteru vrb) = bòlliri, no bòlliri a…; chèrrere una cosa a morte segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; no cheret bidu = est unu grisu, fait piedadi; no bi chèrrere ccn. a… = ccn. no bi la faghet a…, no bi est bonu, no bi est capatzu a…; no ndhe chèrrere medas (si cumprendhet: de brullas, afrentas, isfortzus) pro… = aguantai pagu Frasi si cheres gai, gai faghimus ◊ mamma no cheret a mi ch'essire a ziru ◊ in domo ant chérfidu a istudiare, deo ◊ Deus cherfat! ◊ no cherfat Deu! ◊ cherzo ch'istúdies! ◊ cherzo a manigare, si est fatu ◊ sa criadura minuda cheret a súere ◊ a merendha cherzo pane e casu ◊ no est su chi cheriavamus nois 2. Cristos at créfiu salvare su mundhu ◊ cheleus continuare in su limbazu sardu ◊ mi aia chérfidu samunare sos trastes ◊ bi fia chérfidu andhare deo, si faghiat ◊ ant chérziu andhare a víere ◊ custu est su logu innui mi cheriu atzapai 3. cun su binu no cheret chi si bi búgliet ◊ dimandha ca ndhe cheret ischidu! ◊ cussa cosa cheriat fata, ca l'irmentigamus! ◊ su mànigu cheret sanu e saboridu ◊ sa peta no cheret tropu rassa ◊ sos brujadores che diant chèrrere postos in presone ◊ mazadu cherias tue, ca ndh'as curpa, e no cussa criadura!◊ cherizis cundennados ca faghides lezes bellas pro sos ladros! 4. sos pastores no sont sos primos chi cherent sas pitzinnas de como ◊ semus istaos duos macos: deo a ti chèrrere, tue a mi lassare! ◊ cussu zòvanu cheret a Caderina ◊ paret chi custos duos si cheriant meda ma si fiant lassaos ◊ pro s'acontzu a sas iscarpas su mastru no mi at chérfidu nudha ◊ pro custa faina no ti cherzo dinari: dàemi s'ozu! 5. cantu bi cheret a che finire cussa cosa? ◊ bi ndhe cheret a chentu!…◊ bi cheret àteru dinari pro agabbare su triballu ◊ nudha bi cheret, unu, a s'iscollare! ◊ bi cheret pagu a fàghere cosas gai fàtziles ◊ a comporare cussa tanca bi cheret unu sensale ◊ a su postale dhue cheriat meda e mi dh’apo pigada a pè a pè 6. za bi ndhe cheret a ti fagher mòere!…◊ pro betare anca a mie no bi cheret otieresos! ◊ petzi bi cheret de m'ifúndhere puru, no bastat chi so a tússiu! ◊ baedindhe: tue puru bi cheres, como?!…◊ che cheret mastru e pratighesa a fàghere cosa goi! 7. zughet sa camisa bruta no cheret bida! ◊ est totu istropiadu no cheret bidu, de su dannu chi at tentu! 8. currendhe no bi cheriat isse a mi sighire! (N.Pianu)◊ no bi cheres tue a mi la fàghere murghindhe! ◊ no bi cheret unu betzu a sighire unu zòvanu triballendhe! ◊ Bantine est abbistu chi no bi cheres tue! 9. isse no si cheret busigadu meda, no, ca si arrennegat deretu! ◊ pregadu ti cheres pro fàghere sa faina?! ◊ làssami in pasu: no mi cherzo chircadu! ◊ faghe abbellu ca est cosa díliga e no ndhe cheret medas! Cognomi e Proverbi prb: àinu no morit candho cheret colvu ◊ s'ómine in su chi cheret resessit ◊ iscuru a chie faghet cantu cheret! Etimo ltn. quaerere Traduzioni Francese vouloir, falloir Inglese to want, will, to need, to be necessary Spagnolo querer, necesitar, ser necesario Italiano volére, accettare, bisognare (èssere necessàrio), occórrere Tedesco wollen, annehmen, notwendig sein.

testaméntu , nm Definizione paperi chi s'iscriet po testai, po lassare a ccn. s'interessu chi si tenet; est fintzes s'iscritura, mescamente sacra, sa Bíbbia, ispartzia in Antigu e Nou Testamentu (o Evangéliu) Sinonimi e contrari cdh., ttrs. tistamentu Traduzioni Francese testament Inglese will Spagnolo testamento Italiano testaménto Tedesco Testament.

volontàde, volontàdi , nf: bolontade, voluntade, voluntadi, voluntate Definizione genia de fortza de sa mente: su bòllere, sa gana de bòllere o de decídere ccn. cosa donniunu de ditu o abbrítiu suo / leare sa v. a unu = isponnerendhelu de fàere su chi tenet in s'idea, su dhi fàere passare sa gana Sinonimi e contrari voléssia / gana Frasi sos chi crent de àere in punzu s'anzena volontade sunt che píberas ◊ lessidimidhu amai, a su chi seu amendi, chi est volontadi mia! ◊ nisciunu li at pótidu leare sa volontade de zirare mundhu e tucadu est ◊ a issu totus dhu torrant a circai poita est de bona volontadi e at imparau luegus su trabballu de fai ◊ precaia a Deus a fàchere sa voluntate sua santa Traduzioni Francese volonté Inglese will Spagnolo voluntad Italiano volontà Tedesco Wille.