còco , nm Definizione
genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia
Sinonimi e contrari
pinnadedhu 1,
sebeste
2.
fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi!
Cognomi e Proverbi
smb:
Cocco, Coco
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petite bague qu'on porte sur soi,
qui préserve du mauvais œil
Inglese
jet ring against evil eye
Spagnolo
azabache
Italiano
anellino di giavazzo cóntro il malòcchio
Tedesco
Gagatring gegen bösen Blick.
ispinzaméntu , nm Definizione
su ispinzare; su pitzigare de ogu
Sinonimi e contrari
ispinzadura,
oguliau
2.
si creiat chi candho unu deviat cumintzare a allevare abe, pro àere bona sorte, unu casidhu lu deviat comporare, unu bi lu deviant regalare e unu lu deviat furare lassendhe una moneda ue bi fit su moju, pro no àere ispinzamentu o oju malu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mauvais œil
Inglese
evil-eye
Spagnolo
aojamiento,
aojadura
Italiano
malòcchio
Tedesco
böser Blick.
óciu , nm: oclu,
ocru,
ógiu,
oglu,
ogru,
ogu,
oju,
orcu 1,
orgu,
oxu Definizione
(su tundhu de s'oju) donniunu de is duos arremos de una carena animale, in sa conca, chi ndhe bodhit sa lughe e imbiat su singiale a su crebedhu de una manera chi si formant is immàgines o figuras de is cosas e si distinghent is colores: si narat fintzes in su sensu de sa capacidade de bíere; parte de una ferramenta ue s'intrat sa màniga; fentana tundha in is crésias; foedhandho de linnas, de matedu, genia de butone coment'e upighedhu in su tretu ue portant (o ant fatu) sa fògia e bogant sa linna noa (o su frore), coment'e fogighedhas piticas acupadas / min. ocredhedhu, ocrichedhu, oghighedhu, oghitu, ojaredhu; ògios malos = ogus malàdius
Sinonimi e contrari
aggupu
Modi di dire
csn:
chea de s'oju = sa calanca o incàsciu de s'ogru; covacu, pinna de s'oju = prapedha; su chelu de s'oju = su niedhu de s'ogru, itl. ìride; sa túniga = pizu de fora, addainanti, chi lassat colare sa lughe; s'abba de s'ogru = sa parte de mesu, fata de un'ammassu trasparente de abba abbeladinada; pipia o candela de s'ogu = s'ànzelu, sa ninna, itl. pupilla; su culatzu de s'oju, culungioni de s'ogu = sa coa, su cuzonedhu de sas prapedhas a s'ala de fora; néulas, napa de sos ojos = ogus annapaus, itl. cataratta; oju pàbaru = itl. opacaménto corneale; ogus cucurudus o cucurúcius = maduros, chi ndh'essint unu pagu fora; ojos incolonconados, ogus incofaus = ingullidos, surzidos, a fossu; oghivadhidu = chi portat un'ogu prus in bàsciu; zúghere sos ogros in pedra de sàmbene = zúghere sos ogros rujos meros, arteriados; èssiri a ogus fora de pari = lértzinu; s'ogu est carranne = est boghendhe malesa; fríere sos ogros a ccn. = portai is ogus arrúbius, ispurtidhosus, a papíngiu a parti de aintru; abbèrrere, iscanzare, tancare, cabai, isprapedhai, alluinai, annapai is ogus; ispetare o èssere a ogu in bia = castiendi, castiendi in s'arruga; imbraxai is ogus = furriare o dòrchere sos ogros a manera de si bídere sa parte bianca de sos costazos; chinnire ojos = serrare e abbèrrere sos ogros a corpighedhos de pibirista, a lampalughe; andai a ogus in terra = a chiza bassa; ojos de pinnadellu, de fada = bellos meda, galanos; ogus isprapalluciaus = isprapedhaus, abbertos deretos, ispampinados; tancare oju, cabai ogu = drommire; zúghere o fàghere sos ogros che pira, che punzu = ammadurare de ogros, castiai a ogus isprapedhaus; alciada de oju, antziare ocros = castiada, abbaidada, castiai in faci; castiai a ogu límpiu = chentza nudha (ne ortzales, ne microscópiu, e gai); zúghere a ogru (carchi cosa, a ccn.) = castiai, orbetai e biri, fai atentzioni a calecuna cosa, a ccn. (itl. tener d'òcchio); abèrriri is ogus = dare tentu bene (nau de gatixedhus e de callelledhus, obèrriri is ogus sa primu borta ca nascint e abarrant unas cantu diis cun is ogus serraus); abèrriri is ogus a unu = fàghereli a bídere o a cumprèndhere s'arriscu, su perígulu, una chistione, sa veridade; fai a ogus serraus = a sa tzurpa, sentza de castiai, chentza ischire; in d-un'artzada de oju = in d-unu sinnu; acutzai is ogus = abbaidare bene o menzus; fai cosa a ogus abertus = ischindhe bene ite s'est faghindhe; portai is ogus in su tidíngiu, in su pistidhu = andharebbei abbellu in sas cosas, a trassa a trassa; fàghere o dare a istichi in s'ogru = ponendisidha ananti ammarolla, agiummai istichendisincedha in is ogus; ghetai una cosa in ogus a unu = refatzàreli una cosa; ghetai pruini in is ogus a unu = chircare de l'ingannare, de lu leare a ingannu; pònnere sa manu in ogros a unu = chircare de l'impedire de bídere sas cosas comente sunt, chirchendhe de cuare sa veridade, mustrendhe una cosa pro un'àtera; a oxu meu, tou, sou, a oxos mios, tuos, suos, e gai = a su chi parit a mimi, a tui, a issu; abbaidare a oxu tentu = a físciu, bèni, cun grandu atentzioni; castiai a culu de ogu = abbaidare a oju revessu, a sa ghingorra, coment'e faghindhe a cumprèndhere de èssere contràriu a carchi cosa; leare sos ogros, a ogros = leare, cufúndhere sa vista (coment'e candho si abbàidat de logu artu a terra, o cosas moindhe lestras, cosa minuda meda); portai s'ogu mannu, prus mannus de sa brenti = èssere ogrianu, ingullionarzu, chèrrere prus de su chi serbit; èssiri s'ogu deretu de unu = èssere su prus istimadu; mascare, prenare, prèniri s'ogu a unu = (nadu de carchi cosa) pàrrere bella o bona meda, piàghereli meda, arreàrendhe cuntentos meda de una cosa apustis de l'àere bida; pistare s'abba de s'ogru a unu = surraidhu meda; leare a ogru a unu = ghetai ódiu, biri a unu mali, coment'e circhendi de dhi fai pagai ccn. cosa pigada coment'e ofesa, chi no est pràxia; leare a ccn. a mal'ogru = bídere o cussiderare male a unu, su ndh'àere un'idea mala; fai s'ogu a unu, fai s'oghedhu = fàghere su tzinnu, abbaidare coment'e pro lu chèrrere; èssiri fendi is ogus (nadu de baghianos)= abbaidàresi meda s'unu cun s'àteru, sinnale chi si cherent a cojare; a cantu curret ocru = a cantu imbatit ogru o vista, a cantu afiet ogru, atesu a cantu si podit biri; èssere o pònnere a oju apare = itl. in contraddittòrio; fàghere oju cau = befare; pèrdiri, no pèrdiri de ogu a unu = èssere chentza lu bídere prus, zúgherelu a ogru, istàreli ifatu; andhare ocros a…, èssere a ojos a…, a ogu de…= andai faci a…, èssiri afaca, a s'àtera parti ma ananti (e si narat fintzas de tempus: a oras de…); istare a ojos = de fronte, in dainanti; betare, pònnere, segare o fàghere a ogru = a sa grussa, sentza de misurai, aici a su chi parit; èssiri de ogu = zúghere ogru pretzisu; èssere sos òcios in… = castiai firmu a…; pònnere a oju a sole = in su sole, de li fèrrere sole; costare, cherrerebbei su suore de s'ogru = costai fadiga manna, tropu; ogu de soli = sole, su sole candho est fora; ocru de nàdiga, ogu de bàsciu (nadu cun grabbu) = pertusu, s'istampa de su culu; ocru, ogu de agu = su culu de s'agu, s'istampighedha ue intrat su filu; s'ogu de su guroni = sa puntighedha bianca; bogàrendhe sos ogros a su tzegu (nadu de carchi cosa) = èssiri ladinu tanti chi dhu bint is tzurpus puru; fàghere su ’e s'ogru = fàghere una zenia de meighina nendhe sos berbos pro sanare carchi male; ghetare, liai o pònnere ogru a unu, a carchi cosa, tocare a ogu, fàere ogu malu a ccn., pitzigare de ogu = fàghereli male solu pro l'abbaidare (e fintzas chentza lu chèrrere o chentza ndh'ischire nudha); bogaresindhe sos ogros paribari = abarrai certendi, istrobbendisí debarapari, fendisí mali s'unu cun s'àteru; èssere a ogu a ogu (nadu de duos)= istare abbaidendhe e contendhe su chi faghet unu in prus de s'àteru, èssere a trivas; bènnere, andhare, betaresiche, tzacaresiche o èssere a ogros cotos = a faci manna, sentza de bregúngia nudha, èssiri isfacius; lassare sa gianna a oju de ’oe = iscanzada, unu pagu abberta; oghighedhu portas!… = as abbaidadu bene meda, ses pertzisu, as inzertadu seberendhe (nau cun ironia, su contràriu); portai s'ogu chi parit de cera (nadu de pische) = èssere piscadu de meda, no èssere pische friscu / innestare a oju, infèrriri a ogu = faghindhe una trapada a T in sa corza e ponindhebbei unu biculedhu de corza leada de su tretu de s'ogru de sa linna càmbia; ogu lestu (de pértia, in sa puda) = ogru de frutu, oju madriu; ogu bragheri = in sa puda, ogru mortu, su prus a oru a su truncu; ogu de anedhu = sa parti aundi est ligada sa perda; ogu de bòi (oghibboi) = zenia de puzonedhu, conca de moru; ogu de oe = topi de mata, àteru puzonedhu chi si assemizat a s'oghibboi; ogulestru = s'ogru prus in artu in sa puda, su chi cun prus seguresa bogat frutu; ogulúcidu = zenia de babbautzedhu chi lughet a s'iscuru; ocru malu = guadàngiu o bide bianca (Lonicera implexa)
Frasi
immamma s'imbaravat a sa zanna cun sos òcios in sa mina ◊ gireit sos ògios a donz'ala ◊ gighiat sos oxos marturiados de su piantu ◊ aundi totu fúrrias ogu est brutu ◊ abberi sos ogros e abbàida! ◊ custu pisci portat s'ogu biu biu ◊ no ti càries s'ogru ca li faghet peus! ◊ sos duos amigos si sunt abbaidados apare in sos ogos ◊ mi sunt frindhe sos ogros, los zuto rujos meros! ◊ s'amante chi las mirat e las biet de sas laras in òcios prima riet!◊ oglos a celu mi soe furriada
2.
in bidha no si nat "tolu" s'óciu de sa istrale
3.
sa bide zughet sos ogros maduros ca est apunta a isparare ◊ sa carriadroxa est una pértia de sarmentu prena de ogus de frutu ◊ sos rampos bogant ogros de foza e ogros de frutu
4.
lah, pigadí custus iscudus e bessiminci de ogus! ◊ lu so bidindhe o est sos ogros chi mi lu faghent? ◊ bi aiat palatos altos cantu afiet oju ◊ teniat su pitzinnu sempre malàidu e li costeit prus de un'ógiu ◊ bident totu finamentas a cantu curret ocru ◊ totus cicant de intzertai su pesu de su procu, po biri chin'est prus de ogu
5.
innoriades sos vetzos e a ogros cotos benides a lis pedire dinari! ◊ nci fut essiu a pratza apenas iat biu un'ogu de soli
6.
is àrias no portant ogu de iscampiai ◊ Cíciu no portat ogu de morri: est torrendi a surruschiai!
7.
oramai su púbblicu impiegu est unu monumentu de mandronia chi ndhe bogat sos ojos a su tzegu! (L.Ilieschi)
8.
si est cosa mala a si ponni a fastigiai, intzandus tui puru as fatu mali candu as cumentzau a mi fai is ogus! ◊ de féminas si nd'intendit: s'ogu dhi at prenu, filla tua! ◊ ojos ermosos divinos, ojos chi sos ojos leant ◊ custa cosa ifadosa e minuda leat fintzas a ogros ◊ mi dh'apu agatau fendi is ogus de pisci alluau cun d-una piciochedha! ◊ est durada pagu sa seriedadi: ti at prenu s'ogu su dinai!
9.
amorados ndh'aias una chedha, ma fertos ti los ant a oju malu ◊ su tribàgliu andhaiat semper male, pariat chi l'aiant postu oju ◊ tòcalu, su pitzinnu, no li ponzas ogru! ◊ unu cogu dh'iat castiada e dh'iat liau s'ogu ◊ cras ti depent bíere sas cumpanzedhas e ti ant a imbidiare: isperamus chi no ti ghetent ocru malu! ◊ sa bonànima de ajaja mia faiat sa mixina de s'ogu pigau ◊ no est chi bi crea meda, ma fia a dolore de conca forte, mi ant fatu su de s'ogru e mi est passadu deretu ◊ no lis andhes in contràriu, mighi ti leant a ogru! ◊ si s'oju nostru fit balla nos colaimus che sedatu!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ a chini portat s'ogu mannu no bastat ne birdi e ne sicau ◊ s'ogu bolit sa parti sua
Terminologia scientifica
crn, rbr
Etimo
ltn.
oc(u)lus
Traduzioni
Francese
œil,
bourgeon
Inglese
bud
Spagnolo
ojo,
yema
Italiano
òcchio,
gèmma
Tedesco
Auge,
Knospe.
oguleàu, oguliàu , nm, agt Definizione
genia de fortza, de capacidade chi nanca unu tenet de fàere male ('pitzigare') a s'àteru solu po dh'abbaidare (e fintzes chentza dhu bòllere o chentza ndhe ischire nudha); male chi benit a chie dh'ant pitzigau de ogu; chi dh'ant pitzigau de o fertu a ogu, o postu ogru
Sinonimi e contrari
ispinzadura,
ispinzamentu,
ogumalu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mauvais œil
Inglese
evil eye
Spagnolo
mal de ojo
Italiano
malòcchio
Tedesco
böser Blick.