bròssa , nf, nm: brota, brotza Definizione is cambos noos de is matas, sa tzeurra de s'erba naschindho Sinonimi e contrari froedha, fruntza, inseurru, irbrossa, pigionatzu Frasi su terrinu fit galu netu de brossa Cognomi e Proverbi smb: Brotza, Brozza, Brozzas Etimo srd. Traduzioni Francese bourgeon, pousse Inglese germination Spagnolo brote, botón Italiano germòglio Tedesco Sproß.

bullòne , nm Definizione pigione nou chi bogant is matas, mescamente in su truncu, in is naes grussas pudadas Sinonimi e contrari brione, brossa, cambigiolu, froedha, fruntza, inseurru, irbrossa, pigionatzu Terminologia scientifica rbr Etimo itl. pollone Traduzioni Francese bourgeon Inglese sprout Spagnolo brote Italiano rampóllo Tedesco Sproß.

cherchizòne , nm: crechigione Definizione matighedha de crecu, comente dhue ndh'at chi abbarrat bascitu, a tupa, mescamente candho essit de s'arraighina de una mata segada Frasi solu su cherchizone bi est creschindhe in sas terras chentza prus aradas Etimo srd. Traduzioni Francese bourgeon de chêne Inglese oak sprout Spagnolo chaparra, sardón Italiano querciòlo Tedesco junge Eiche.

cuntzúpula , nf Definizione pubuntzuledha, butone de frore innanti de si apèrrere Sinonimi e contrari bótzicu, butone, portzedhu, tràmula Terminologia scientifica rbr Traduzioni Francese bouton, bourgeon Inglese bud Spagnolo capullo Italiano bòccio Tedesco Knospe.

fròa , nf: froga, frua 1, fruga Definizione s'abba chi suspint e bogant is matas; ogu de cambu, is cambos noos chi bogant is matas (candho funt longos meda, ispuligaos s'impreant a fàere iscartedhas, cestas o àteru deasi, mescamente po su fundhu) Sinonimi e contrari abbaorja, allatante, froe, froedha Frasi cust'àrbore est in sa mezus froa ◊ candho s'àrbure est in frua no si pudat, ma s'innestat 2. cust'àlvure est chena piús brotare fruas bellas ◊ est fozida dogni frua ◊ canta frua ojit su truncu tou sempre in cria!…◊ s'àrbure segada bogat sas fruas Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese sève, bourgeon Inglese germination, lymph Spagnolo savia, germinación Italiano linfa, germogliazióne Tedesco Pflanzensaft, Saft, Sprießen, Sprossen.

froèdha , nf, nm: froghedha, froighedha, fruedha, fruedhu Definizione cambu nou, mescamente su chi essit in su truncu o in sa segada de una pudadura de is matas: si narat fintzes a sa punta de unu prantone; genia de essidura, de guronedhu in sa pedhe Sinonimi e contrari annou 1, brione, brossa, bullone, froa, froe, inseurru, irbrossa, pigionatzu, proedha / brussedha, caigioni, frusca, laturra Frasi de cust'àlvure ndhe paro una froedha ◊ s'àrvore at bocau froedhas noitolas ◊ che cherent segadas sas fruedhas de s'ozastru pro chi crescat sa linna de sas olias 2. printzípiat sa vida a fruedha che una criadura (A.Piu)◊ pacos núrtiles brusant galu froedhas lassàndhennos chena àlinu ◊ mirèndhedi gasie sicu e mortu e sentza froighedhas totu in giru una tumba mi est pàrfidu cuss'ortu (P.Cabras) Etimo ltn. flagellum, flagella Traduzioni Francese bourgeon Inglese sucker, sprout Spagnolo vástago Italiano pollóne Tedesco Sproß.

ghía 1 , nf Definizione ogu de linna, una de is tres partes (ghia, frore, frutu) de su tretu de unu fundhu o cambu ue bogat su frutu Terminologia scientifica rbr Traduzioni Francese bourgeon Inglese gem Spagnolo yema Italiano gèmma Tedesco Knospe.

inseúrru , nm, nf: intzaurru, intzéurra, intzeurru Definizione cambu nou chi bogant is sèmenes naschindho Sinonimi e contrari brossa, cirrione, froedha, grillu 1, infeurru, irbrossa, pigionatzu, schésciu, serione, tudhu, tzéurra, tzirriotu Frasi biu tancas frorias e bíngias, biu intzaurrus frorius, sigurus (G.P.Salaris) Etimo srd. Traduzioni Francese bourgeon Inglese sprout Spagnolo brote, vástago Italiano germòglio Tedesco Sproß.

óciu , nm: oclu, ocru, ógiu, oglu, ogru, ogu, oju, orcu 1, orgu, oxu Definizione (su tundhu de s'oju) donniunu de is duos arremos de una carena animale, in sa conca, chi ndhe bodhit sa lughe e imbiat su singiale a su crebedhu de una manera chi si formant is immàgines o figuras de is cosas e si distinghent is colores: si narat fintzes in su sensu de sa capacidade de bíere; parte de una ferramenta ue s'intrat sa màniga; fentana tundha in is crésias; foedhandho de linnas, de matedu, genia de butone coment'e upighedhu in su tretu ue portant (o ant fatu) sa fògia e bogant sa linna noa (o su frore), coment'e fogighedhas piticas acupadas / min. ocredhedhu, ocrichedhu, oghighedhu, oghitu, ojaredhu; ògios malos = ogus malàdius Sinonimi e contrari aggupu Modi di dire csn: chea de s'oju = sa calanca o incàsciu de s'ogru; covacu, pinna de s'oju = prapedha; su chelu de s'oju = su niedhu de s'ogru, itl. ìride; sa túniga = pizu de fora, addainanti, chi lassat colare sa lughe; s'abba de s'ogru = sa parte de mesu, fata de un'ammassu trasparente de abba abbeladinada; pipia o candela de s'ogu = s'ànzelu, sa ninna, itl. pupilla; su culatzu de s'oju, culungioni de s'ogu = sa coa, su cuzonedhu de sas prapedhas a s'ala de fora; néulas, napa de sos ojos = ogus annapaus, itl. cataratta; oju pàbaru = itl. opacaménto corneale; ogus cucurudus o cucurúcius = maduros, chi ndh'essint unu pagu fora; ojos incolonconados, ogus incofaus = ingullidos, surzidos, a fossu; oghivadhidu = chi portat un'ogu prus in bàsciu; zúghere sos ogros in pedra de sàmbene = zúghere sos ogros rujos meros, arteriados; èssiri a ogus fora de pari = lértzinu; s'ogu est carranne = est boghendhe malesa; fríere sos ogros a ccn. = portai is ogus arrúbius, ispurtidhosus, a papíngiu a parti de aintru; abbèrrere, iscanzare, tancare, cabai, isprapedhai, alluinai, annapai is ogus; ispetare o èssere a ogu in bia = castiendi, castiendi in s'arruga; imbraxai is ogus = furriare o dòrchere sos ogros a manera de si bídere sa parte bianca de sos costazos; chinnire ojos = serrare e abbèrrere sos ogros a corpighedhos de pibirista, a lampalughe; andai a ogus in terra = a chiza bassa; ojos de pinnadellu, de fada = bellos meda, galanos; ogus isprapalluciaus = isprapedhaus, abbertos deretos, ispampinados; tancare oju, cabai ogu = drommire; zúghere o fàghere sos ogros che pira, che punzu = ammadurare de ogros, castiai a ogus isprapedhaus; alciada de oju, antziare ocros = castiada, abbaidada, castiai in faci; castiai a ogu límpiu = chentza nudha (ne ortzales, ne microscópiu, e gai); zúghere a ogru (carchi cosa, a ccn.) = castiai, orbetai e biri, fai atentzioni a calecuna cosa, a ccn. (itl. tener d'òcchio); abèrriri is ogus = dare tentu bene (nau de gatixedhus e de callelledhus, obèrriri is ogus sa primu borta ca nascint e abarrant unas cantu diis cun is ogus serraus); abèrriri is ogus a unu = fàghereli a bídere o a cumprèndhere s'arriscu, su perígulu, una chistione, sa veridade; fai a ogus serraus = a sa tzurpa, sentza de castiai, chentza ischire; in d-un'artzada de oju = in d-unu sinnu; acutzai is ogus = abbaidare bene o menzus; fai cosa a ogus abertus = ischindhe bene ite s'est faghindhe; portai is ogus in su tidíngiu, in su pistidhu = andharebbei abbellu in sas cosas, a trassa a trassa; fàghere o dare a istichi in s'ogru = ponendisidha ananti ammarolla, agiummai istichendisincedha in is ogus; ghetai una cosa in ogus a unu = refatzàreli una cosa; ghetai pruini in is ogus a unu = chircare de l'ingannare, de lu leare a ingannu; pònnere sa manu in ogros a unu = chircare de l'impedire de bídere sas cosas comente sunt, chirchendhe de cuare sa veridade, mustrendhe una cosa pro un'àtera; a oxu meu, tou, sou, a oxos mios, tuos, suos, e gai = a su chi parit a mimi, a tui, a issu; abbaidare a oxu tentu = a físciu, bèni, cun grandu atentzioni; castiai a culu de ogu = abbaidare a oju revessu, a sa ghingorra, coment'e faghindhe a cumprèndhere de èssere contràriu a carchi cosa; leare sos ogros, a ogros = leare, cufúndhere sa vista (coment'e candho si abbàidat de logu artu a terra, o cosas moindhe lestras, cosa minuda meda); portai s'ogu mannu, prus mannus de sa brenti = èssere ogrianu, ingullionarzu, chèrrere prus de su chi serbit; èssiri s'ogu deretu de unu = èssere su prus istimadu; mascare, prenare, prèniri s'ogu a unu = (nadu de carchi cosa) pàrrere bella o bona meda, piàghereli meda, arreàrendhe cuntentos meda de una cosa apustis de l'àere bida; pistare s'abba de s'ogru a unu = surraidhu meda; leare a ogru a unu = ghetai ódiu, biri a unu mali, coment'e circhendi de dhi fai pagai ccn. cosa pigada coment'e ofesa, chi no est pràxia; leare a ccn. a mal'ogru = bídere o cussiderare male a unu, su ndh'àere un'idea mala; fai s'ogu a unu, fai s'oghedhu = fàghere su tzinnu, abbaidare coment'e pro lu chèrrere; èssiri fendi is ogus (nadu de baghianos)= abbaidàresi meda s'unu cun s'àteru, sinnale chi si cherent a cojare; a cantu curret ocru = a cantu imbatit ogru o vista, a cantu afiet ogru, atesu a cantu si podit biri; èssere o pònnere a oju apare = itl. in contraddittòrio; fàghere oju cau = befare; pèrdiri, no pèrdiri de ogu a unu = èssere chentza lu bídere prus, zúgherelu a ogru, istàreli ifatu; andhare ocros a…, èssere a ojos a…, a ogu de…= andai faci a…, èssiri afaca, a s'àtera parti ma ananti (e si narat fintzas de tempus: a oras de…); istare a ojos = de fronte, in dainanti; betare, pònnere, segare o fàghere a ogru = a sa grussa, sentza de misurai, aici a su chi parit; èssiri de ogu = zúghere ogru pretzisu; èssere sos òcios in… = castiai firmu a…; pònnere a oju a sole = in su sole, de li fèrrere sole; costare, cherrerebbei su suore de s'ogru = costai fadiga manna, tropu; ogu de soli = sole, su sole candho est fora; ocru de nàdiga, ogu de bàsciu (nadu cun grabbu) = pertusu, s'istampa de su culu; ocru, ogu de agu = su culu de s'agu, s'istampighedha ue intrat su filu; s'ogu de su guroni = sa puntighedha bianca; bogàrendhe sos ogros a su tzegu (nadu de carchi cosa) = èssiri ladinu tanti chi dhu bint is tzurpus puru; fàghere su ’e s'ogru = fàghere una zenia de meighina nendhe sos berbos pro sanare carchi male; ghetare, liai o pònnere ogru a unu, a carchi cosa, tocare a ogu, fàere ogu malu a ccn., pitzigare de ogu = fàghereli male solu pro l'abbaidare (e fintzas chentza lu chèrrere o chentza ndh'ischire nudha); bogaresindhe sos ogros paribari = abarrai certendi, istrobbendisí debarapari, fendisí mali s'unu cun s'àteru; èssere a ogu a ogu (nadu de duos)= istare abbaidendhe e contendhe su chi faghet unu in prus de s'àteru, èssere a trivas; bènnere, andhare, betaresiche, tzacaresiche o èssere a ogros cotos = a faci manna, sentza de bregúngia nudha, èssiri isfacius; lassare sa gianna a oju de ’oe = iscanzada, unu pagu abberta; oghighedhu portas!… = as abbaidadu bene meda, ses pertzisu, as inzertadu seberendhe (nau cun ironia, su contràriu); portai s'ogu chi parit de cera (nadu de pische) = èssere piscadu de meda, no èssere pische friscu / innestare a oju, infèrriri a ogu = faghindhe una trapada a T in sa corza e ponindhebbei unu biculedhu de corza leada de su tretu de s'ogru de sa linna càmbia; ogu lestu (de pértia, in sa puda) = ogru de frutu, oju madriu; ogu bragheri = in sa puda, ogru mortu, su prus a oru a su truncu; ogu de anedhu = sa parti aundi est ligada sa perda; ogu de bòi (oghibboi) = zenia de puzonedhu, conca de moru; ogu de oe = topi de mata, àteru puzonedhu chi si assemizat a s'oghibboi; ogulestru = s'ogru prus in artu in sa puda, su chi cun prus seguresa bogat frutu; ogulúcidu = zenia de babbautzedhu chi lughet a s'iscuru; ocru malu = guadàngiu o bide bianca (Lonicera implexa) Frasi immamma s'imbaravat a sa zanna cun sos òcios in sa mina ◊ gireit sos ògios a donz'ala ◊ gighiat sos oxos marturiados de su piantu ◊ aundi totu fúrrias ogu est brutu ◊ abberi sos ogros e abbàida! ◊ custu pisci portat s'ogu biu biu ◊ no ti càries s'ogru ca li faghet peus! ◊ sos duos amigos si sunt abbaidados apare in sos ogos ◊ mi sunt frindhe sos ogros, los zuto rujos meros! ◊ s'amante chi las mirat e las biet de sas laras in òcios prima riet!◊ oglos a celu mi soe furriada 2. in bidha no si nat "tolu" s'óciu de sa istrale 3. sa bide zughet sos ogros maduros ca est apunta a isparare ◊ sa carriadroxa est una pértia de sarmentu prena de ogus de frutu ◊ sos rampos bogant ogros de foza e ogros de frutu 4. lah, pigadí custus iscudus e bessiminci de ogus! ◊ lu so bidindhe o est sos ogros chi mi lu faghent? ◊ bi aiat palatos altos cantu afiet oju ◊ teniat su pitzinnu sempre malàidu e li costeit prus de un'ógiu ◊ bident totu finamentas a cantu curret ocru ◊ totus cicant de intzertai su pesu de su procu, po biri chin'est prus de ogu 5. innoriades sos vetzos e a ogros cotos benides a lis pedire dinari! ◊ nci fut essiu a pratza apenas iat biu un'ogu de soli 6. is àrias no portant ogu de iscampiai ◊ Cíciu no portat ogu de morri: est torrendi a surruschiai! 7. oramai su púbblicu impiegu est unu monumentu de mandronia chi ndhe bogat sos ojos a su tzegu! (L.Ilieschi) 8. si est cosa mala a si ponni a fastigiai, intzandus tui puru as fatu mali candu as cumentzau a mi fai is ogus! ◊ de féminas si nd'intendit: s'ogu dhi at prenu, filla tua! ◊ ojos ermosos divinos, ojos chi sos ojos leant ◊ custa cosa ifadosa e minuda leat fintzas a ogros ◊ mi dh'apu agatau fendi is ogus de pisci alluau cun d-una piciochedha! ◊ est durada pagu sa seriedadi: ti at prenu s'ogu su dinai! 9. amorados ndh'aias una chedha, ma fertos ti los ant a oju malu ◊ su tribàgliu andhaiat semper male, pariat chi l'aiant postu oju ◊ tòcalu, su pitzinnu, no li ponzas ogru! ◊ unu cogu dh'iat castiada e dh'iat liau s'ogu ◊ cras ti depent bíere sas cumpanzedhas e ti ant a imbidiare: isperamus chi no ti ghetent ocru malu! ◊ sa bonànima de ajaja mia faiat sa mixina de s'ogu pigau ◊ no est chi bi crea meda, ma fia a dolore de conca forte, mi ant fatu su de s'ogru e mi est passadu deretu ◊ no lis andhes in contràriu, mighi ti leant a ogru! ◊ si s'oju nostru fit balla nos colaimus che sedatu! Cognomi e Proverbi prb: chie no at it'e fàghere s'oju si ndhe bogat ◊ a chini portat s'ogu mannu no bastat ne birdi e ne sicau ◊ s'ogu bolit sa parti sua Terminologia scientifica crn, rbr Etimo ltn. oc(u)lus Traduzioni Francese œil, bourgeon Inglese bud Spagnolo ojo, yema Italiano òcchio, gèmma Tedesco Auge, Knospe.

pigionàtzu , nm, nf: pillonàciu, pillonassu, pillonatzu, pilluatzu, pixonatzu, puxonatza Definizione fruedha noàdile, cambu nou chi bogant is linnas, mescamente in tretu ue su truncu o cambu grussu dh'ant immuciurrau (o fintzes de fundhu, de is arraighinas) Sinonimi e contrari brione, brossa, cambigiolu, froedha, inseurru, irbrossa, isfraone, rebudhu / cdh. pucioni / prantone Frasi tocat a puliri is matas de is pillonatzus chi crescint in su truncu ◊ is manus si aténdiant a is pilluatzus de is matas chi as prantau ◊ su pillonàciu est po infèrriri 2. sa morti est innòi a ingíriu, currit in is alas de su bentu, iscucullat apalas de is cresuras su pillonatzu de istruncai Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese bourgeon Inglese bud Spagnolo chupón Italiano pollóne Tedesco Schößling, Sproß.

portzédhu , nm Definizione s'ogu de is linnas a bocighedha acanta a isparare, apunta a fàere su frore; granu de laore chi orrostindho no si est ispratu deunudotu Sinonimi e contrari bótzicu, bucione, butone, cuntzúpula, tràmula Frasi no b'isparghet portzedhu in sas enas ◊ cust'ómine fit che portzedhu de lizu ◊ est issia bella che unu portzedhu de rosa ◊ ruju che portzedhu de grabellu ◊ portzedhos de melagranada 2. dae cue a unu pacu at cumintzau s'isparada de portzedhos de trídicu moriscu istichiu in sa chisina pro arrustire Terminologia scientifica rbr Etimo ctl. poncella Traduzioni Francese bouton, bourgeon Inglese bud Spagnolo brote Italiano bocciòlo Tedesco Knospe.

pudhòne 1 , nm: pullone Definizione fruedha, pigionatzu, cambu noàdile chi bogant is linnas Sinonimi e contrari brione, froedha, irbrossa, isfraone, pigionatzu, rebudhu 2. chi brotent pudhones de sustàntzia e onestade! Etimo itl. Traduzioni Francese bourgeon Inglese sprout Spagnolo chupón, brote Italiano pollóne, rampóllo Tedesco Schößling, Sproß.

rebúdhu , nm: arrempudhu, rempudhu, rimpudhu Definizione cambu nou chi essit in sa linna grussa de is matas, fintzes erba naschindho Sinonimi e contrari brione, brossa, froedha, inseurru, irbrossa, pigionatzu / pumpullu, tzaurra Frasi su fiore chi apo pastinadu at bogadu rebudhedhos dae fundhu ◊ frores chene rempudhu e chene asore (L.Loi)◊ in capidanni su rimpudhu fit cumentzandhe a colorare tancas e ortos Terminologia scientifica rbr Etimo ltn. *repullus Traduzioni Francese bourgeon Inglese sprout Spagnolo brote, vástago Italiano pollóne, rampóllo Tedesco Sproß.

seriòne , nm: sirione, sirioni, tirione Definizione pigione o cambu nou chi bogant is sèmenes naschindho (ma dhu narant fintzes de su chi bogat sa chibudha a conca, s'àgiu, sa patata cumenciandho a naschire), fintzes pigionatzu de is matas; in cobertantza, sa natura de s'ómine Sinonimi e contrari cirrione, grillu 1, inseurru, síriu, tudhu, tzirriotu Frasi ses cari biancu che sirione naschitu suta de preta! ◊ chi unu sirione potat essire dae sa terra chene órdine issoro los ofennet prus de una fusilata, ca su sirione est sinnu de sa vita chi timent (M.Pira)◊ sa chibudha est totu boghendhe su sirione Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese plumule, thalle, bourgeon Inglese embryo, sprout Spagnolo embrión, plúmula, tallo, brote Italiano embrïóne, plùmula, tallo, germòglio Tedesco Embryo, Knospe, Thallus, Sproß.

síriu , nm: siru 1, tzíriu Definizione sa puntighedha noa chi bogant is sèmenes naschindho, fintzes sa chima o candhelita chi faent unas cantu erbas candho lompent po fàere su frore e su sèmene Sinonimi e contrari serione, tudhu / chima Frasi campos semenados de geniosos sírios Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese thalle, bourgeon, bout, cime Inglese sprout Spagnolo tallo Italiano tallo, cima Tedesco Thallus, Sproß.

túdhu , nm: (su t. = sutúdhu) Definizione puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina Sinonimi e contrari grillu 1, inseurru, limbedha, serione, síriu / tudha Frasi sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo 2. ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese bourgeon, brin d'herbe Inglese blade (of grass), sprout Spagnolo tallo, brote, brizna de hierba Italiano tallo, germòglio, filo d'èrba Tedesco Thallus, Trieb.

«« Cerca di nuovo