Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

gusàju , nm Definitzione porru de angioni, genia de erba chi faet unu cambighedhu biancu, fine che sa chibudha tzeurrada, unu pagu a concutza in s'oru de is arraighinas, fògia unu pagu a triàngulu (in setzione), de fragu e sabore forte, bona fríssia cun oos o fintzes crua (a insalada puru) Sinònimos e contràrios àpara, porru Terminologia iscientìfica rba, rbz, Allium triquetrum Tradutziones Frantzesu ail à trois angles, ail triquètre Ingresu allium triquetrum (grass) Ispagnolu lágrimas de la Virgen Italianu àglio angolare Tedescu Glöckchen-Lauch.

incrosirài , vrb: ingrusirai Definitzione fàere bènnere disígiu de ischire Frases no fiat dógnia chistioni chi arrennesciat a ingrusirai o fai arriri Tradutziones Frantzesu intéresser, intriguer Ingresu to make curious Ispagnolu despertar la curiosidad Italianu incuriosire Tedescu neugierig machen.

intingiadúra , nf Definitzione su s'intingiare, su dannu de sa tíngia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de prendre la teigne Ingresu tinea damage Ispagnolu el coger la tiña Italianu intignatura Tedescu Mottenfraß, Mottenloch.

intingiàe, intingiài, intingiàre, intingiàri , vrb: intinzare Definitzione carrigare de tíngia, genia de bobboi niedhu chi ponet a is matas e a is erbas in is puntas modhes o, segundhu, fintzes a is animales; in cobertantza, fintzes carrigare de àteru cunsiderau dannosu o pagu praghillosu Sinònimos e contràrios impestai 2. su cani tuu fut carriau de púlixi e nd'at intingiau is mius puru (G.Mura)◊ is gerrunaderis funt intingiaus de dépidus, sentza mancu un'ispera!◊ depit èssi berus ca mi torru a intingiai cun d-un'ómini… abarru fiuda! Tradutziones Frantzesu prendre la teigne Ingresu to affect with ringworm Ispagnolu coger la tiña Italianu intignare Tedescu von Motten zefressen werden.

irfrebbàre , vrb Definitzione essire sa frebba, passare sa callentura Sinònimos e contràrios isfrebbire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ne plus avoir de la fièvre Ingresu to bring s.o.'s temperature down Ispagnolu bajar la fiebre Italianu sfebbrare Tedescu fieberfrei werden.

irraghilàre , vrb Definitzione bogare de is pantalones is coedhas o alas de sa camisa o de àteru bestimentu de pitzu Sinònimos e contràrios irbardellare, irragare, isbragare, isbragugliare, ischígnere | ctr. aggheronare, arraghilare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu délier Ingresu to ungird Ispagnolu estar la camisa fuera de los pantalones Italianu discìngere Tedescu entgürten.

iscabiàre , vrb: iscaviai, iscaviare, iscaviari, scaviai Definitzione mòvere a cropu sa conca, e is corros, nau de is boes, o is sannas, nau de is sirbones, de is porcos; fintzes mòvere sa palina a manera de fàere isceberare sa pàgia (o àteru de prus lébiu) de su trigu po dhu illimpiare; iscutulare sa conca po si ndhe tròchere is pilos de cara (chie dhos portat longos), o fintzes a murrúngiu po cosa chi si tenet in contràriu; fintzes brillare atesu Sinònimos e contràrios incorrare, scemiai, sconchiai / imbrillai Frases su malloru si nd'iscutulat su cani e camminat, iscàviat e camminat ◊ tia Carau candho dhu biet asinche iscàviat sa conca sentindhodhu po cussu machine chi dhi giaet ifadu ◊ su ferru de pranciari cun sa braxa, po dha mantènnere bia, tocàt a dh'iscaviari 2. su mangianu su sole si ndi fut incrarau in mari iscaviandu is umbras atesu Tradutziones Frantzesu secouer les cornes Ingresu to sway one's head or horns Ispagnolu menear la cabeza Italianu scorneggiare, dimenare le còrna Tedescu mit den Hörner stoßen.

iscassetàre , vrb Definitzione nàrrere chentza bisóngiu sa cosa chi s'ischit a chie o candho no si depet Sinònimos e contràrios iscobiare, lendhare / atrogare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rapporter, répandre Ingresu to blab Ispagnolu cantar la gallina, contar Italianu spifferare, vuotare il sacco Tedescu ausplaudern.

iscollài , vrb: iscollare, iscolliare, iscrollare, scoliai Definitzione andhare a passare o fragassare in is iscóglios; segare sa mola de su tzugu, orrúere male de s'istrupiare, andhare male, fàere sacrifícios po calecuna cosa / i. su pudhecu = comintzare sa domadura, abbituare a agguantare sa fune in trugu, avesare a si lassare pigare a fune Sinònimos e contràrios istraventare 2. in d-unu pennente, làssinat su zuvu e unu boe s'iscrollat e morit ◊ bi at zente gai fortunada chi ndhe faghet a cadhu e a pè e no s'iscollat ne truncat s'ischina! ◊ si puru no ti cheres iscollare, t'iscollas, si tantu est destinadu ◊ ite fadu chi nos at giutu a nos iscollare cojuèndhennos!…◊ daghi s'iscollant in sa ruta mala giamant su carru a los gíghere a pala (Cubeddu) 3. Pitanu in s'oru de su cuile dhue teniat su palu apósitu po iscollare cadhos Tradutziones Frantzesu s'échouer, se casser le cou, Ingresu to break one's neck, to hinder, to spoil Ispagnolu fracasar, rompersepartirse la crisma, estropear Italianu incagliare, rómpersi l'òsso del còllo, rovinare qlc Tedescu stranden, den Hals brechen, beschädigen.

isconchinàda , nf: isconchinata Definitzione isconchiada, móvia de conca coment'e abbasciandhodha o incrubandhodha a una parte; decisione pagu cunsiderada, cosa fata comente benit a conca Sinònimos e contràrios conchinada, conchizada, iscónchiu, sconchiada / aconcada, acucada Frases sa mamma, comente videt sos pitzinnos a isconchinatas, che los mandhat a letu 2. isconchinadas ndhe aiat fatu prus de una e su babbu no fit meda cuntentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action hasardée, inconsidérée Ingresu rash action Ispagnolu el mover la cabeza, chifladura Italianu cólpo di tèsta, azióne avventata Tedescu Kopfstoß, unbesonnene Handlung.

isconchinàre , vrb: sconchiai Definitzione mòvere sa conca po nàrrere chi una cosa no est deasi, chi unu no est de acórdiu, giare cropos cun sa conca Sinònimos e contràrios isconchidare, isconculare, scorrociai, tzilibbecare, tzurumbecare Frases sas betzighedhas si sunt cheghentanne, isconchinanne e a tremuledha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu secouer la tête Ingresu to shake one's head Ispagnolu mover la cabeza Italianu scrollare il capo Tedescu den Kopf schütteln.

iscónchinu , nm: iscónchiu Definitzione móvia de sa conca a cropu, mescamente candho unu no est de acórdiu cun su chi est intendhendho Sinònimos e contràrios conchinada, isconchinada, isconchizada, isconchizu, sconchiada Frases cudhu andai pistabista, feriveri, arrósciu oi de custus, cras de cudhus, a iscónchius, a murrúngius ◊ candho dhi narant cosa istat a iscónchios de conca ma no arrespondhet Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu désapprobation d'un signe de tête Ingresu headshake to dissent Ispagnolu negación con la cabeza Italianu mòssa del capo per dissènso Tedescu mit dem Kopf ablehnen.

iscudiscúdi , avb Definitzione manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si fàere intèndhere o sapire Sinònimos e contràrios brainubbràinu, cucutinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en tapinois Ingresu very quietly Ispagnolu a la chiticallando Italianu quatton quattóni Tedescu heimlich.

ispallatzàda , nf Definitzione genia de cropighedhu chi si giaet cun sa manu a su codhu, a parte de apalas, in cunfidàntzia Sinònimos e contràrios ispaliotada Frases candho frades mios murrunzaiant ca nachi fio sa fiza de sa pudha bianca, mamma mi daiat un'ispallatzada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tape sur l'épaule Ingresu to slap on the shoulder Ispagnolu palmada en la espalda Italianu pacca sulle spalle Tedescu Klaps auf die Schulter.

isperelàre , vrb Definitzione abbaidare giaendho atentzione meda, agiummai coment'e perdendho is ogos Sinònimos e contràrios disocrare Frases duritamus isperelendhe sos cunzados nostros Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fixer Ingresu to stare Ispagnolu clavar la vista Italianu guardare fisso Tedescu starren.

ispibionài , vrb: ispipionare, ispupugionare, ispupujonare, spibionai Definitzione irrampare, bodhire su pibione de is gurdones; orrúere, calare su pibione a terra a solu, pèrdere su pibione; in cobertantza, nàrrere, foedhare / i. su rosàriu = nàrrere su rosàriu Sinònimos e contràrios spibidai / ispidhuncare Frases sos pitzinnos sont iscarchianne e ispupujonanne s'àchina ◊ est ispibionendu unu gurdoni de àxina po si dha papai ◊ po fai s'ollestincu tocat a ispibionai sa modhitzi ◊ seus andaus a ispibionai oria 3. gei dh'iscieis comenti est sa genti, ca boit ispibionai!◊ ajó, cumentza a ispibionai, fuedha! ◊ gei dh'ispibionat cuatru bortas, cuss'arrosàriu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grapiller Ingresu to nibble Ispagnolu picotear la uva Italianu piluccare Tedescu abzupfen.

ispitighedhàre , vrb Definitzione fàere una segada a sa castàngia po no isciopare orrostindhodha: agiummai coment'e innasedhare (ma no importat inue est fata sa segada) Sinònimos e contràrios ispitare, ispitudhare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu inciser les châtaignes Ingresu to slit Ispagnolu hacer una incisión en la cáscara de las castañas Italianu castrare le castagne Tedescu die Kastanien einschneiden.

isprodàre , vrb Definitzione illimpiare, allichidire, torrare apostu sa mesa, su logu, arretirare sa cosa Sinònimos e contràrios ispariciai | ctr. apariciai Frases li apo nadu de isprodare sa tàula: annotamala mi at lassadu totu s'isterzu in bàmbinu (G.Ruju)◊ passadu su buldellu, at isprodadu su logu Tradutziones Frantzesu desservir Ingresu to clear Ispagnolu quitarlevantar la mesa Italianu sparecchiare Tedescu abräumen.

isprúnza , nf: ispundha, ispunza, spunda Definitzione is oros de su letu Ètimu ltn. sponda Tradutziones Frantzesu bord du lit Ingresu edge (of a bed) Ispagnolu borde, orilla de la cama Italianu spónda del lètto Tedescu Bettkante.

la , prn: dha* Definitzione prn. fémina de 3ˆ p. o de cosa (pl. las), fintzes chistione o cosa no tanti precisa: impreau sèmpere coment'e cumplementu ogetu po cosa nomenada innanti (sinono si arrepitit su cuncetu o inditat chistione genérica, es. mi la so timindhe/so timindhemila), andhat bene iscritu abbandha de su vrb. candho si narat innanti de custu (la leo, la ponzo, mi las lasso), ma nau apustis andhat méngius iscritu totu a unu, enclíticu, fintzes cun calecun'àteru elementu, mescamente avb. (leamila!, so poníndhela, batimindhela!, so lassèndhelas) Frases a cussa zòvana la cherent a cojare ◊ at bidu una bella zòvana e si la fit abbaidendhe che macu! ◊ la fato deo o la faghes tue custa faina? ◊ e fàghela tue! ◊ cramandhela, a fiza tua! ◊ a fiza tua cramadindhela ca est in ziru! 2. como la serro, ca so timindhe de ti àere feridu cun custu lastimosu cantu ◊ chie male la pensat peus la faghet ◊ agàbbala! finimila! ◊ ma za fis timindhedila, za! ◊ - Cantendhedila? - Cantendhemila! ◊ a ti faedhare s'ingresu cherias? ispuligadila, como!◊ che amus bidu a Pascualinu falandhe cuntentu che pasca e fruschiandhesila ◊ custa cosa leamichela! ◊ su mànigu chi nos amus leadu a campu no nos l'at fata e semus abbarrados tota die famidonzos! Tradutziones Frantzesu la Ingresu her Ispagnolu la Italianu la Tedescu sie, es, ihn.