arrúda , nf: arrura,
eruda,
orruda,
ruda* Definitzione
calidades diferentes de una genia de erba linnosa, bona (segundhu sa calidade) po meighina e fintzes a fàere licore / arruda de canis = zenia de erba púdida (Scrophularia canina)
Sinònimos e contràrios
curma
Frases
bai a s'ortu e sega arrura e finughedhu!
Terminologia iscientìfica
rba, cndh, Ruta chalepensis, R.corsica, R. graveolens
Tradutziones
Frantzesu
rue
Ingresu
rue
Ispagnolu
ruda
Italianu
ruta
Tedescu
Raute.
arrúga 1 , nf: rua 1,
orruga 2 Definitzione
su logu púbblicu lassau po passare aintru de is bidhas / min. arrughixedha / genias de a.: bona, dereta, larga, longa, mala (nau fintzas de sa gente chi dhue istat), morta, istrinta; erba de arrugas = Erigeron canadensis, E. crispus (erba de santa Palónia, de murus)
Sinònimos e contràrios
bia,
caminu,
carreba
Frases
is piciochedhus fiant gioghendi in s’arruga ◊ ant mundau pratzas e arrugas e apicau banderedhas po sa festa ◊ est firma in s'ingruxada de is arrugas ca no iscít cali est s'arruga po torrai a domu
Terminologia iscientìfica
bdh
Ètimu
itl.t
ruga
Tradutziones
Frantzesu
rue
Ingresu
street
Ispagnolu
calle
Italianu
via
Tedescu
Weg.
bía , nf: bie,
via Definitzione
su logu inue si passat; su tretu chi unu portat ananti o a sa bandha chi est abbaidandho (a/c. nau meda cun s'elisione: ’ia – apustis de vocale –, ma de iscríere cun firmesa sèmpere cun sa cuns. de cuménciu; in is cumpostos podet istare fintzes chentza sa /b-/: mesuia)/ Bielogu (Bia de Logu) = s'istrada chi de sa capitale, Aristanis, colaiat in totu s'istadu (Logu): in Sa Costera bi est abbarradu a númene de una leada; Bia de sa palla = su Cordu de sa pàgia, sa galàssia ue si agatat fintzes su Sole, ue in s'aera is istedhos si parent prus cracos e si pentzat coment'e una cosa andhada a ormina, lassandho s'arrastu, Carru ’e sa paza, Caminu ’e Deu, itl. Via Làttea
Sinònimos e contràrios
arruga 1,
caminu,
carrela,
istrada,
sia 2
/
ala,
cola 1
Maneras de nàrrere
csn:
bia majore = carrela mazore, itl. córso; zúghere, àere, pònneresi imbia (in +bia) = in dainanti, in mesu, a istrobbu, ma fintzas pro difèndiri a ccn. o fintzas trabballendi; in mesuia (mesu 'ia) = própiu ananti aundi si passat, in mesu; sa bia de domu = in carrela mia, nostra; bia de…, abbia a… (a bia a…), a bie de… = a cara a…, faci a…; biecue (bia de cue)= a bia de cue, cue, in cue; bia de mesudie, bia a merí = faci a mesudí, a parte de sero (e deosi fintzes iscritu "bie" e fintzas cun su significau de "agiummai, in s'oru de…" + agt. numeràriu = itl. circa); ingruxada de bias = ue si abbojant duas carrelas, istressiada; a bias de… (tempus) = a sa bandha de…; donai bia = fàghere colare; ghetaisí a bia = a meda, a filera, a portessione; bogare a bia ccn. cosa = bogare a pizu, agatai; fai a bias fadhitas = fai moris fadhitus, fàere a fadhitas, andhare s'unu a cara a s'àteru faghindhe forchidhos, chentza si abbojare
Frases
in caminu deretu e bia mala ti lu nant chi ses puzone mala ◊ istamus in bia majore ◊ pigaisí sa bia in mesu de cambas e andaisindi! ◊ est in mesuia rutu e fuliadu ◊ giras totu su mundu, no bis mancu is bias!◊ dèu e mamma eus fatu a bias fadhitas e no si seus atobiadas
2.
béntula como chi as su bentu imbia! ◊ sa morte si li est posta imbia ◊ essimiche da'ia! ◊ no mi ponzas sa cosa imbia ca so colendhe ◊ de inoghe cussu logu no lu bidimus ca bi at unu monte imbia
3.
dae bennarzu in cudha bia, fritu, fàmene e caristia ◊ su trenu ch'est isérghiu bia a cue ◊ fua erribbau bia de cussas partis ◊ a bias de mesaustu, sos zovanedhos passizant a prufessones ◊ fit apompianne abbia de s'ala mea ◊ coment'e columbedhos passidores current bia de su mere candho los giamat, betendhe sos granos (S.Lay Deidda)◊ si sediant sèmpere in biecue, in su muredhu ◊ is procàrgios portànt bie duamilla procos
4.
sas làcrimas li falabant a bias
5.
est ca mi so postu imbia deo, sinono sa mama l'aiat mazadu
6.
custu curridori si firmat e a totus donat bia prima chi dha domandint, ca bollit èssi s'úrtimu
7.
ocannu sa musca si ghetat a bia, nc'est de dh'ischivai!
8.
apo cricau sas arbeghes totue ma no dhas apo bogadas a bia!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(Deias, Devias)
/
prb:
carru chi bandat bia fait
Ètimu
ltn.
via
Tradutziones
Frantzesu
rue
Ingresu
street,
road
Ispagnolu
calle,
carretera
Italianu
strada
Tedescu
Straße,
Weg.
carchidajólu , agt Definitzione
nau de un'animale, chi acostumat a giare craches
Sinònimos e contràrios
carchidadore,
cumeradore
Frases
cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui rue
Ingresu
kicking
Ispagnolu
coceador
Italianu
che tira calci
Tedescu
tretend.
carrèba , nf, nm: carrela,
carrelu,
carrella,
carrera,
garrera Definitzione
in is bidhas, sa bia de is domos, su logu lassau po passare; cosa posta a filera; logu de unu sartu chi dhue abbitat o atóbiat pastores o àteros montàrgios (e fintzes, cussòrgia, giassu de su sartu, terrenos de propiedade acanta de pare); terrenu longu e istrintu; currera de cuadhos po calecuna festa
Sinònimos e contràrios
arruga 1,
bia,
caminu,
istrada
/
fibera,
leada
/
currera
Maneras de nàrrere
csn:
carrela mazore = bia majore, s'arruga prus manna e importanti de una bidha, itl. córso; pònniri in carrera a unu = incarrerai, afilare; fàghere sa carrela = cúrrere sos cadhos; cúrrere a carrela aperta = chentza istrobbu, chentza impédumos; donai carrera a su cuadhu = pungiridhu a dópiu isproni; fàghere a passu in carrela = passai ananti de una domu sentza de mancu si firmai assumancus a saludai
Frases
si passas andhendhe a sa de babbu tou, no fatas a passu in carrela: intra nessi a bídere comente istat! ◊ nois e bois istamus in sa matessi carrela ◊ est torradu su nie: sunt biancos sos coberturos, sunt biancos sos carrelos
2.
a s'ómini trevessu no dhu ponint in carrera ne Deus e ne santus ◊ bai e circadhi carrera, tui, a cussu travessu! ◊ sa carrera noa at a servire pro míntere apare s'adhe de su Gocèanu chin cussa de Otieri
3.
carreredha a butonis de prata chi portat!…◊ teniaus unu lotu de terra, una carrera làcana a su saltu de…◊ portat una carrera de pius longus in sa cuca ◊ fiat unu mostru cun tres carreras de dentis
4.
is duus pastoris tenint su bestiàmini in sa própiu carreba ◊ is carreras de sa Sardigna
Sambenados e Provèrbios
smb:
Carrera, Carreras
Terminologia iscientìfica
bdh
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
rue
Ingresu
street,
district
Ispagnolu
carrera
Italianu
via,
contrada
Tedescu
Straße.
istràda , nf: istrata,
strada Definitzione
logu po passare, andhare, mescamente logu largu, òpera fata a progetu apostadamente po passare mezos mannos: est fintzes su passàgiu tra domos e domos in is bidhas (e mescamente in is citades); in d-una aina a dentes (es. serra, serracu) est sa largària chi abbarrat a istúturu de is dentes (chi funt a unas a unas incrubadas a una bandha o a s'àtera)/ min. istradighedha
Sinònimos e contràrios
istradone,
mòri
/
carrela
Maneras de nàrrere
csn:
prozetare, finantziare, fàghere o colare un'i.; rughes de i. = ingruxeri; zenias de istrada: a duas, a bàtoro corsias, i. bianca, incatramada, astrinta, larga, in pigada, in paris, dirita, dorta; zenias de i. segundhu chie las contivizat: brivada, comunale, provintziale, istatale; in s'i. si podet distínghere: su fundhu, sa manchina a un'ala e àtera, sa mesania, sos oros, sos cartellos cun sos indíssios, sos sinnales de terra, sos iscassiadorzos (e, segundhu su logu, trempas, murallones, pontes, pontinos, tumbinos); s'i. de sas brocas = perda ciata, me in sa domu, logu, tretu aundi si ponint is màrigas; s'i. po sètziri = pedra manna ananti de is domus po si sètziri
Frases
in su cumonale bi ant coladu un'istrada noa ◊ pro andhare a in cue bi ant fatu s'istrada
2.
si est istérritu a longu a longu in su zannile ponènnesi a dormire in s'istrata inuve bi paraiat un'ocru de sole
Ètimu
ltn.
strata
Tradutziones
Frantzesu
route,
rue
Ingresu
street,
road
Ispagnolu
calle (urb.),
carretera (extraurb.)
Italianu
strada
Tedescu
Strasse.