aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione aconciare, agiustare a sa bona Sinònimos e contràrios arragnare Tradutziones Frantzesu ajuster tan bien que mal Ingresu to repair as best one can Ispagnolu arreglar a la diabla Italianu aggiustare alla bèlla mèglio Tedescu so gut es geht instandsetzen.

ataleschí , cng Definitzione a tales chi… = a manera chi…, a puntu chi… Frases avisant sos fideles ataleschí acudant a crésia ◊ a tales chi viva friscu e sanu ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas tempus meda ◊ si un'istante iscultaias, a tales chi piús no ti ndhe bantes, ti proao in rejones apagantes Tradutziones Frantzesu de sorte que, afin que Ingresu so that Ispagnolu para que Italianu talchè, affinchè Tedescu so daß, damit.

deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici, diainci, diasi Definitzione in cussa manera Sinònimos e contràrios adiaitzi, aggae, aici, dedeai | ctr. dedeoi Frases intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así Italianu così Tedescu so, auf diese Weise.

dedeói , avb: dedioi, deosi, deosinche, degoi, diosi Definitzione de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho Sinònimos e contràrios aggae, aggoi, aici, angosi, goe | ctr. dedeai Frases a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu like that, so Ispagnolu así Italianu così Tedescu so, auf diese Weise.

devíde! , iscl Definitzione genia de giuramentu: po fàere a bíere chi su chi est naendho, unu, est de abberu e che ponet in mesu sa fide puru / devide! = abberu mia! Sinònimos e contràrios abberu!, afide!, gadamasta!, gadimassèstata! Frases - devide gai est! - Mudu, sa fide de su cane! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ma foi! Ingresu honestly Ispagnolu a fe Italianu in fede! Tedescu so wahr Gott ist!.

gàe , avb, cng: aggae, gai, gaici, gaie Definitzione deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu Sinònimos e contràrios aici, asi, asiche, bai 2, gasi* / cue | ctr. goe Maneras de nàrrere csn: e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa Frases proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici 2. fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa! 3. in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru 4. est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta! 5. tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai 6. che sunt andhaos in gai 7. custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai! 8. goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa? 9. aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así, así que Italianu così, sicchè Tedescu auf diese Weise, so.

gòe , avb: goi, goici, goie, goinche, goinci, gosi, gosie, gosinche, osi Definitzione in custa manera, comente seo naendho deo, comente aus nau comogomo: si narat fintzes de goi Sinònimos e contràrios aggae, aggoi, aici, aingosi, bosie, dedeoi Maneras de nàrrere csn: dae… (tempus) in goi = cantu tempus est a como; in goi = a custa parti; goi e goi… = dhu narant po no torrai a nàrriri totugantu unu chistionu e passai luegus a su chi interessat de prus; unu… (nm.) goi… = che a su chi seu nendi, biendi, e gai; goi, mih, chi no… (colèndhesi a su matessi tempus su pódhighe mannu in cherbedhos) = iscummitu ca…, abbisoca… Frases si sichis goe mi rughinas! ◊ no fis goie, no, como set'annos candho a s'altare de Deus ses pigada! (A.Paba)◊ cantendhe so gosie pro olvidare cust'istadu ◊ goie ricas, superbas goie, no bos poto mirare a chizu asciutu! (P.Mossa)◊ goi boche cherides andhare, chentza bos leare su gafè?! ◊ "goi" e "goinche" est totu su matessi ◊ si custu sighit a crèschere de goi mi lu leant a carabbineri a tres annos! ◊ cue bi faghiat melone goinche mannu! ◊ goici si ndi andat, chena mancu mi nai comenti si mutit? 2. ciarrant e tzocant goi e gai finas a candho afutadu che esso a fora 3. s'intrada de sa Missa si cumponet de un'antífona e dae milli annos in gosi de su printzípiu de unu salmu ◊ de trint'annos in goi amus connotu sos emigrantes a portessione ◊ dae paritzos séculos in goi ◊ dae tandho in goi sa zente preguntat 4. l'ant bidu in goi ◊ torra in goi! ◊ mi curres ifatu e deo andho currendhe in goi e in gai (A.Mura) 5. goi e goi: mi ant aporridu chi sa robba furada la tenent tancada in tale logu 6. unu triballu goi tue no l'as fatu mai! ◊ carros goi no bi at nessunu chi los iscat fàchere Ètimu ltn. eccu(m) + hoc + sic Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así Italianu così Tedescu so.

«« Torra a chircare