abbandhonàre , vrb: abbandonai, abbannonare, abendonai Definitzione lassare istare una cosa, unu logu, a unu, a tempos longos chentza si ndhe incurare, lassare in abbandhonu Sinònimos e contràrios disamparai, discuidai, irbandhonare, lassai, sbandonai, scabidai | ctr. contifizare Frases ca non lis lasso benes ne dinari mi ant in custu modu abbandonadu (C.Longu)◊ t'ibetat su coru chi as abendonau ◊ is basciuresus no ant a abbandonai custu logu! ◊ sa vida est acabbada si mi abbandhonas tue! ◊ mancu nci pentzist: dèu no ti abbandonu! ◊ nariant ca po che bogare sa miséria su rimédiu fuit de abbannonare s'agricoltura Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu abandonner, quitter, négliger Ingresu to leave, to neglect Ispagnolu abandonar Italianu abbandonare Tedescu verlassen.

aspetatíva , nf Definitzione su tempus chi unu istat fora de trebballu chentza pèrdere su postu, po calecunu motivu grave Tradutziones Frantzesu congé Ingresu leave (of absence) Ispagnolu permiso Italianu aspettativa Tedescu Wartezeit.

cambàre , vrb Definitzione abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru Sinònimos e contràrios acadiare, acogiai, codiare, coigiare, ilmentigare, incoizare, lassai, scaresci / scabidai Frases l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros! 2. seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare! 3. so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua! 4. cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru! Tradutziones Frantzesu rester derrière qqn., qqch., être derrière Ingresu to leave out Ispagnolu dejarse atrás Italianu tralasciare, distanziare, lasciarsi diètro qlcs., qlc., stare diètro Tedescu auslassen, hinter sich lassen.

coigiàre , vrb: acogiai, coigliai, coillai, coizari, coizare, cuillai, cuizare Definitzione lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu Sinònimos e contràrios abarrai, acadiare, acojanare, apaltare, cambare, codiare, cogiai, incoizare, lassai | ctr. pigai, furai Frases beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini 2. de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile 3. mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu laisser ou rester en arrière Ingresu to leave, to stay back Ispagnolu dejar, quedar atrás Italianu lasciare, accantonare, restare indiètro Tedescu lassen, beiseitelegen, zurückbleiben

congèdu , nm: conzedo, cungedu Definitzione dies chi unu si leat o chi dhi giaent de su trebballu po pàusu o àteru; acabbu de su servítziu militare Sinònimos e contràrios dispàciu Tradutziones Frantzesu congé Ingresu leave Ispagnolu despedida, licencia absoluta, canuto Italianu congèdo Tedescu Abschied.

dassàre , vrb Definitzione abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare Sinònimos e contràrios abbandhonare, acadiare, acogiai, cambare, codiare, coigiare, discuidai, ilmentigare, incoizare, lassai, scabidai | ctr. leai, picare Frases at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu! 2. cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados Ètimu ltn. de + laxare Tradutziones Frantzesu laisser, quitter Ingresu to leave Ispagnolu dejar Italianu lasciare Tedescu lassen, verlassen.

disertàre , vrb Definitzione fuíresi, fuire de sa gherra, de su servítziu militare, de un'impreu chi unu at leau o tenet s'óbbrigu o su dovere de fàere Tradutziones Frantzesu déserter Ingresu to leave Ispagnolu abandonar, desertar Italianu disertare Tedescu desertieren.

dispàciu , nm: dispatzu Definitzione su che dispatzare, mandhare bogare a ccn. o calecuna cosa; cosa, mescamente isceda, chi si mandhat o chi si giaet a ischire Sinònimos e contràrios bocada, bocadura, dispatzada Frases a s'ammoradu li at dadu su dispàciu Ètimu ctl., spn. despatx, despacho Tradutziones Frantzesu expulsion, congé Ingresu expulsion, leave Ispagnolu expulsión (f), despedida Italianu espulsióne, congèdo Tedescu Ausschluß.

dispedía, dispedída , nf: dispidida, dispiria Definitzione su si dispedire tzucandho a calecunu logu atesu, su giare is saludos, andhare a saludare; s'úrtima parte de is modas (no sèmpere) chi si cantant in parcu; su mòrrere Sinònimos e contràrios andada, dirghiada, tucada / disispedida, illissessata, molte / cdh. dispidita Frases chin boghe trémula e lena bos poto fagher sa dispedida prite parto a terra anzena (G.A.Solinas)◊ isvilidu de tantos patimentos fit aprobe a fàghere dispidida a s'impiegu ◊ cun custa dispidida dolorosa mi lassas! 2. candho lompet s'ora de su destinu, nois puru faghimus sa dispedida ◊ como già l'as isortu su lórumu de sa vida… pro custa dispedida no agato cunfortu! (G.Porcheddu Useli) Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu congé, adieu Ingresu leave, death Ispagnolu despedida Italianu commiato, congèdo Tedescu Abschied, Hinscheiden.

incheremíre , vrb Definitzione andharesindhe a bívere in logu ispérdiu, atesu de gente, fàere vida de soledade Sinònimos e contràrios afrungiulare Frases pro su disisperu, penso a m'incheremire abbaidendhe a su chelu e mi assamudo (G.M.Cherchi) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se retirer dans un ermitage Ingresu to retire to one's retreat, to leave off Ispagnolu hacerse eremita Italianu ritirarsi nell'èremo, demòrdere Tedescu zurückgezogen leben, nachgeben.

irbandhonàre , vrb: sbandonai Definitzione lassare cosa, logu o gente in abbandhonu, chentza custodiau, chentza ndhe fàere contu Sinònimos e contràrios abbandhonare, disamparai, discuidai, lassai, scabidai | ctr. contifizare Frases mischinedha, sa catedha de númene no ndh’at, ca l’ant irbandhonada dae candho fit minore ◊ custas olias las ant irbandhonadas, chentza pudadas e ne irfruedhadas prus Tradutziones Frantzesu abandonner, négliger Ingresu to leave, to neglect Ispagnolu abandonar Italianu abbandonare, trascurare Tedescu verlassen, vernachlässigen.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definitzione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinònimos e contràrios irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en quattre pour qqn. Ingresu to leave no stone unturned Ispagnolu echar los hígados, desvivirse por Italianu farsi in quattro per qlc. o qls. Tedescu sich vierteilen.

lassài , vrb: lassare, latziai Definitzione abbarrare a su chi bollet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere ccn. cosa, pònnere su chi si portat in manu o chi si tenet poderau (o fintzes solu no pigare su chi si biet o chi un'àteru ponet a bèndhere, a pigare, a papare); istagiaresindhe de una cumpangia, istorrare cojuandho, iscapiare unu css. allióngiu, iscuncordare; a bortas si narat fintzes in su sensu de intregare calincuna cosa a un'àteru, fidandhosindhe po dha custodiare unu pagu / cong. lasse o lessa (1ˆ p. sing. e fintzes is àteras) Sinònimos e contràrios abbandhonare, acogiai, cambare, codiare, coigiare, dassare, disamparai, discuidai, incoizare, iscapare, scabidai / imprestare / intregai | ctr. agguantai, leare, mantènnere, picare Maneras de nàrrere csn: dare una cosa a lassare = donai po si dh'aguantai chini dha pigat, chentza de dha depi torrai; lassare in bídere e in fághere = lassare deretu su chi unu est faghindhe; lassare a unu in bàmbinu, in bambis = chentza risposta, aisetendhe, gai che macu; lassare a unu in tzàntzara, in càncaru = lassàrelu candho mancu si l'ispetat, lassàrelu in su menzus, lassai in campu e in crachi; lassare desesi (a unu, una cosa) = lassaidhu a solu, a su chi fait de passei suu; lassare sa conca a unu = lassaidhu in paxi, in asséliu; no lassare pedra e linna = pigaindi totu, no lassai nudha Frases lassa fàghere a mie! ◊ lassa chi ti ndi boghi sa pitzialla de s'ogu! ◊ no mi lasses solu ca timo! ◊ in sa vida ite lassamus si no tenimus contu de su chi semus? ◊ torru a sa domu chi apu lassau ◊ lassaidhu fuedhai! ◊ cussu mànigat totu ma lassat sa fae 2. s'àinu candho móssigat no lassat fintzas chi no tocat sas dentes apare ◊ est illeriadu: no ti lassat fintzas chi no ti at contadu donzi irbéntiu! 3. no ti lasses sa pinna, torramila! ◊ l'amus istadu una forramenta e lassada si l'at ◊ custu líbberu ti lu so dendhe a istare ebbia: cudhu est a lassare puru 4. fint ammorendhe, no andhaiant de acordu e lassados si sunt ◊ sento su ti lassare, bene meu! ◊ cussus fiant isposus ma si funt latziaus 5. a mi la lassas cussa farche, chi mi ndhe messo s'erba? ◊ si mi lu lassas, custu líbberu, mi lu lezo ◊ mi dhu lassas su molenti po trebai? 6. Simone e Andria, Giagu e Giuanne apenas chi los at giamados, ant lassadu totu in bídere e in fàghere e sunt andhados cun Cristos 7. làssami sa conca, no so in chirca de nudha! 8. O mà, bos lasso sos pitzinnos cant'isto faghindhe cumandhu!◊ Fulanu mi at lassadu custa cosa a bi la tentare, ma como so andhendhe deo puru: a chie la lasso si no torrat? Sambenados e Provèrbios prb: chie lassat a cras lassat a canes Tradutziones Frantzesu laisser, lâcher, quitter Ingresu to leave, to allow Ispagnolu dejar Italianu lasciare Tedescu lassen.

orminàre , vrb: urminare Definitzione andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare Sinònimos e contràrios addromare, arrestallai, atratare, ormizare, trassigiai, trateare / chilcare, girai Frases e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru? 2. no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu traquer, laisser la trace Ingresu to leave marks Ispagnolu rastrear, dejar huellas Italianu ormare, lasciare le órme Tedescu der Fährte folgen, verfolgen, Spuren hinterlassen.

«« Torra a chircare