Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cantepàgu! , iscl Definitzione cantu e pagu = nudha, nono, mancu po sonnu Frases - bénnidu bi est babbu tou? - cantepagu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mais non! Ingresu not at all, of course not Ispagnolu ¡pero qué!, ¡ni hablar! Italianu macchè!, niènte affatto! Tedescu ach was!

caréi , avb Definitzione ca ei, chi emmo: prus che àteru, unu chi ei nau cun prus fortza e sèmpere candho si dhue depet pònnere sa cng. ca Sinònimos e contràrios aghei, emmo Frases dèu ia fatu sa conca carei ◊ bai carei! ◊ "carei! carei!", ma no ndi fais etotu! Tradutziones Frantzesu mais oui!, certes oui Ingresu yes! Ispagnolu sí Italianu si! Tedescu Ja!

carràmbalu , nm Definitzione matzu de ispigas de moriscu; cosa chi istat pendhendho, iscaligione de àghina, fintzes cambu cun cheréssia Sinònimos e contràrios campaninu, cicillone, iscalúgia, pimpillia, popurustu, pripixone, scalonina, scrichilloni, sprimpilloni, tzitzicra / apesile, pubúsulu Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu gerbe d'épis de maïs Ingresu bunch of panicles Ispagnolu manojo de mazorcas Italianu mazzo di pannòcchie Tedescu Maiskolbenstrauch.

ciciliànu , nm: cigilianu, cixilianu, cixilirianu, cixiniau, cixirianu, cixirilianu, gigilianu, sitzilianu Definitzione trigu de Índia (benit de is Américas), genia de laore chi faet, in tempus de istade, a canna grussa, prena, arta fintzes metro e mesu o prus, a fògias mannas longas e ladas e bogat una genia de ispigas a túturu grussu (cau, ossu) e longas de prammu, ue faet su granu totu a inghíriu, imbodhigadas in sa terga a tantos pígios istrintos / partes de s'ispiga o pipia (cozorotu, cucuta o pannucra) de su c.: s'ossu o cau (trútiri o tutuàciu), su granu (totu a fileras a inghíriu de s'ossu), sa terga o capa Sinònimos e contràrios moriscu, tridicumoriscu, trigaíndiri, trighéndia, trigulianu, trigumoria Frases po limósina pediant unu granu de cixirilianu ◊ fiat unu colori grogu giai símili a su de su túturu de su cixirilianu ◊ sa pulenta si fait de cixilianu Terminologia iscientìfica lrs, Zea mays Ètimu itl. ciciliano Tradutziones Frantzesu maïs Ingresu maize Ispagnolu maíz Italianu granoturco Tedescu Welschkorn.

cóghi , avb, cng: ecoghi Definitzione co + chi = eco chi…, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu / coghi de… = a su postu de…, intramus de… Frases nachi andhaia a su cúmbidu de s'amigu: coghi fit totu zente aferta e no bi so andhadu ◊ ocannu in s'àrdia podia lòmpere su primu: coghi apo tentu istrobbu e no bi apo curtu (G.Ruju)◊ creio de èssere solu: coghi fimus in duos ◊ podiat sanare: coghi no at leadu meighina ◊ Deus nostru su chi cheret lu faghet: sos ídulos, coghi, sunt prata e oro 2. coghi de sighire a s'ala de nanti leat a dereta ◊ coghi de resare, sos pisedhos ant sonadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu au contraire, mais Ingresu instead, unfortunately Ispagnolu por el contrario Italianu purtròppo, invéce Tedescu leider, dagegen.

cozorótu , nm Definitzione s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia o pipiedha de cixiniau Sinònimos e contràrios burrichedhu, cucuta, pannucra, tulatzu, trúturi 1, tutuàciu Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu épi de maïs Ingresu maizecob Ispagnolu mazorca Italianu pannòcchia del granturco Tedescu Maiskolben.

cucúta , nf Definitzione s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia, pipiedha de cixiniau Sinònimos e contràrios burrichedhu, cozorotu, pannucra, tulatzu, trúturi 1, tutuàciu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. *cucutia Tradutziones Frantzesu épi de maïs Ingresu maizecob Ispagnolu mazorca Italianu pannòcchia del granturco Tedescu Maiskolben.

ecóghi , cng: coghi Definitzione eco + chi, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu Sinònimos e contràrios addèaghi! / imbecis Frases tue pessaias chi fit a lu fàghere, ecoghi nono, mih! ◊ tiat pàrrere brulla, ecoghi est abberu! ◊ mi che tia èssere essidu a ziru, ecoghi bisonzo in domo e abbarro! Tradutziones Frantzesu mais, au contraire Ingresu but, instead Ispagnolu pero, mas, en cambio Italianu ma, invéce Tedescu sondern.

etéus!, eteussú! , iscl, avb Definitzione eteus su… = ma cale!…, ite misiat…: foedhu po nàrrere chi nono cun prus fortza o coment'e dispretziandho una cosa Sinònimos e contràrios bah!, misiat!, nono!, nudha! Frases eteus s'illatonzu chi mi at fatu: at dadu una cadrassada a sos muros e l'at bogadu de cabu! ◊ eteus su manigare: daet una lintura a su piatu! (G.Ruju) 2. - incunza bona azis fatu, ocannu? - eteussú! ◊ - a bi ndh'at, de abba, in su riu? - eteussú! Tradutziones Frantzesu mais non! Ingresu of course not Ispagnolu ¡pero no!, ¡ni hablar Italianu macché! Tedescu ach was!

istergàre , vrb Definitzione bogare o istacare sa terga a s'ispiga de su moriscu Sinònimos e contràrios isbuatare, scrocitari Frases su moriscu si assóliat unu pagu chentza istergadu, ma pro assoliare menzus tocat a l'istergare e irranare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ôter les bractées des épis du maïs Ingresu to husk Ispagnolu despinochar Italianu spannocchiare Tedescu entlieschen.

ma , cng Definitzione foedhu chi s'impreat cunsiderandho impare cosas in contràriu o distintas de àteras: a bortas s'impreat prus che àteru po giare prus fortza a su chi si narat Sinònimos e contràrios parò Frases bollu ma non potzu ◊ est bellu ma costat caru ◊ paret bonu ma est malu ◊ at a èssi unu castigu, ma nosu no nci podeus fai nudha! ◊ fit iscassu de carenale, ma malintragnadu 2. mi apo fatu una drommida… ma una, mih: própiu a piaghere! ◊ de cuss'erba bi ndh'at a matas mannas, ma bellas, mih! ◊ ma ses togu, lah!…◊ ma dhu scis ca ses própiu pighendi a s'ànima?! ◊ ma macu ses, chi faghes gai?! ◊ ma bai, toca, ca no est aici! ◊ ma a ti ndhe cheres andhare?! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu mais Ingresu but Ispagnolu pero Italianu ma Tedescu aber, sondern, allerdings, doch, wer weiß (es).

moríscu , nm: muriscu Definitzione trigu de Índia (benit de is Américas), genia de laore chi faet a canna grussa, prena, arta mancari metro e mesu o prus, a fògias mannas longas e ladas e bogat coment'e ispigas imbodhigadas in sa terga a tantos pígios: s'ispiga chi bogat (corra, cozorotu, cucuta, pannucra), una o de prus, de unu prammu de longària, in is nodos de sa canna, est fata de un'ossu o cau (trútiri o tutuàciu a bisura de cilindru prenu ma unu pagu a punta) e portat su granu totu a fileras a inghíriu, in colore grogo candho est lómpiu, de forma coment’e dente, est totu imbodhigada a istrintu e a tantos pígios de terga, o capa, impanna (pàgia, genia de fògia), e in punta ndhe bogat sa seda o tzota (genia de pilos longos finedhedhos chi ndh'essint a cherrione comente at fatu su granu)/ a/c. coment'e genia de laore e coment'e granu est upm; unu m., duos moriscos = un'ispiga, duas ispigas de moriscu; isprunire m. = irranare, istacare su granu de s'ossu Sinònimos e contràrios cicilianu, tridicumoriscu, trigaíndiri, trighéndia, trigulianu, trigumoria Frases sa badhe fit totu a ortos prenos a basolu e a moriscu ◊ mi apo manigadu duos moriscos arrustidos Terminologia iscientìfica lrs, Zea mays Ètimu ctl., spn. morisco Tradutziones Frantzesu maïs, blé de Turquie Ingresu maize Ispagnolu maíz Italianu granoturco Tedescu Mais.

òedi! , iscl Definitzione oe + ti (oi, como + a tie: s'acentu, mescamente candho su foedhu est nau a solu, podet orrúere fintzes a úrtimu): bah!…, nudha!…, mancu pro sonnu!, nono! Frases - Abbàida sa peta, chi depet èssere cota! - Oedí!… Mancu a ndhe montovare! ◊ - Fatu azis? - òedi fatu: totu a fàghere est! ◊ - Bidu l'as, a Pedru, recuendhe? - Oedí!… Tradutziones Frantzesu mais non! Ingresu of course not Ispagnolu ¡qué va!, ¡anda! Italianu macchè! Tedescu keine Spur.

pacubbène! , iscl, nm: pagubbene Definitzione genia de foedhu po nàrrere chi sa cosa o chistione no est deasi comente est naendho s'àteru o chi no faet, no andhat bene, chi si pentzat cosa in contràriu o àteru, nau fintzes, e meda, a làstima: no est gai!, mancu pro sonnu!, ita mi circas?!, ma bai! (a/c. dhu podet nàrrere fintzes una matessi persona in su chistionu); coment'e númene si narat de unu mortu, de unu malevadadu / pagubbene meu, tou, sou, e àteru = ite mi siat su bene meu, tou, sou!, e àteru Sinònimos e contràrios paguenedhu / beadu Frases - A benis a sa festa? - Pagubbene! ◊ lis pariat de resessire a si difèndhere, ma pacubbene issoro! ◊ pacubbene tuo: no ischis su chi at promítiu Deus a chie dat e a chie azudat! ◊ ite apo a regalare, pacubbene: so póveru! ◊ - A bi ndh'at de pane in sa càssia? - Pagubbene! ◊ a nosi pasare pacubbene: nosi pasaiamus peri pacu! ◊ pacubbene tuo, no at a acudire mancu a s'intzipriare chi picas cussa a muzere! ◊ pacubbene meu: fipo tzopu, isarchilatu! 2. luego si l'abbiant sos ammunestos de su pagubbene de sa mama (G.Addis)◊ sa pacubbene s'aiat cojubau un'ominedhu tropu aggarrau! ◊ finiu s'ispetàculu, cussos pacubbenes colabant su gapedhu in chirca de carchi sodhu Tradutziones Frantzesu mais non! hélas! Ingresu alas, of course not Ispagnolu ¡qué va!, ¡anda! Italianu macchè, ahimè Tedescu keine Spur, ach was.

parò , cng: parou, però, pero, peroa, peroe, perou Definitzione cng. chi serbit po aciúnghere un'elementu cun s'idea de una cosa contrària Sinònimos e contràrios ero, ma, mero, peroni, peropa Frases parou, miticoi bèni tui, cument'e una cosa nau ca si dh'at pentzada! ◊ cussu chistionu l'apo intesu deo puru: però no est comente sunt nendhe ◊ sa cosa leadila, però pagamila puru! ◊ dhu sciu ca depis andai allestru, perou immoi beni e papa! Ètimu itl., spn. Tradutziones Frantzesu mais Ingresu but Ispagnolu pero Italianu però Tedescu aber, jedoch.

scrocitàri , vrb Definitzione isfogiare a s'ispiga de su moriscu, bogare sa terga Sinònimos e contràrios isbuatare, istergare Frases si scrocitat su trigumoriscu Tradutziones Frantzesu ôter les épis du maïs Ingresu to husk Ispagnolu despinochar Italianu spannocchiare Tedescu schälen.

tridicumoríscu , nm: trigumoriscu Definitzione trídicu moriscu, genia de laore chi faet un'ispiga a cannone (corru, trútiri) ammontada de granu de colore grogo a tantas fileras / còghere t. a rosa = cun pagu pagu de ógiu in sartàina, agiummai coment'e a orrostu, candho essit totu apertu Sinònimos e contràrios cicilianu, moriscu, tremmuriscu, trigaíndiri, trighéndia, trigulianu, trigumoria Frases los acisaiant sos fundhos gàrrigos che pileri de frúture, sas iscras pazosas de corras de trigumoriscu Terminologia iscientìfica lrs, Zea mays Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maïs Ingresu maize Ispagnolu maíz Italianu granoturco Tedescu Welschkorn.

trigaíndiri , nm: trighigna, trighíndele, trighíndia, trighíndille, trighínnia, trigosíndias, triguíndia, triughíndia Definitzione trigu de Índia (benit de is Américas), genia de laore chi faet a canna grussa, prena, arta prus de metro, a fògias mannas longas e ladas e bogat coment'e ispigas a cannone imbodhigadas a cracu in sa terga a tantos pígios: s'ispiga (cozorotu, cucuta o pannucra), chi bogat (una o de prus) in is nodos de sa canna, est fata de un'ossu o cau (trútiri o tutuàciu a bisura de trunchigiolu curtzu, grussu ma prus fine in punta), su granu (totu a fileras a inghíriu de s'ossu, in colore grogo, de forma a bisura de dente), sa terga o capa (genia de fògias chi imbodhigant a istrintu a tantos pígios s'ispiga), sa seda (genia de filos longos finedhedhos chi bogat in punta a matzu comente at fatu su granu); est su laore chi móliu faent a pulenta, ma candho portat su granu ancora modhe modhe si faet s'ispiga fintzes a orrostu Sinònimos e contràrios cicilianu, moriscu, tridicumoriscu, trighéndia, trigulianu, trigumoria Frases portat is pius caori de trigaíndiri ◊ dhu rósigas su turàtzulu de trighínnia arrustidu!…◊ dhue at una calidade de trighigna po fàghere sas rosas Terminologia iscientìfica lrs, Zea mays Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maïs Ingresu indian corn Ispagnolu maíz Italianu granoturco Tedescu Indianischer Weizen.

tutuàciu , nm: tuturatzu Definitzione s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia o pipiedha de cixiniau Sinònimos e contràrios burrichedhu, cozorotu, cucuta, pannucra, tulatzu, trúturi 1 Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épi de maïs Ingresu maize-cob Ispagnolu mazorca Italianu pannòcchia del granturco Tedescu Maiskolben.