atacài , vrb: atacare,
atzacare Definitzione
pònnere duas cosas impare a manera de pàrrere totuna, de andhare o abbarrare impare s'una cun s'àtera (e fintzes abbarrare, istare che apicigau, nau de ccn.); giare a pitzu, betare manu a ccn. o a una cosa; cumenciare o pigare a fàere una faina
Sinònimos e contràrios
acollegai,
afisciai,
afraighinare,
apicigai,
apodhai,
arbiare
/
acometare,
assaltizare,
atracae,
colpire
/
apilicare
/
comentzari,
temperare
| ctr.
ispitzigare
/
sessare
Maneras de nàrrere
csn:
atacai certus, pletu = atacare a brigare, andhare in lite; atacàresi (nadu de ccn.) = imbucai a chistionai sentza de si ndi pòdiri iscabbulli
Frases
cussa colla atacat fintzas bidru ◊ si atacat bene no ispítzigat prus ◊ sa edra si ch'est atacada a su muru ◊ su fillu si fut atacau in domu fintzas e chi no fut arribbau su para (F.Marcialis)◊ como mi ataco innoje: cummente passat mi nce tzaco apitzu e mi dha papo!
2.
sos atacaos abbarrant chimbe e ses dies chin su tússiu ◊ a cussa fémina dh'enta atacara e furara ndi dh'enta s'oraria ◊ custas dies so atacadu a bula
3.
e atacat a pròere, a frocare, a brigare, a cantare!… no sessaiat prus ◊ apustis de sa cursa de sos molentes atzacaiaus sos ballos ◊ atachiant a cúmeros, cussos molentes!…◊ candho si atacat a chistionare cussu no faghet prus a si l'ispitzigare!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
accrocher,
coller,
commencer,
attaquer
Ingresu
to assail
Ispagnolu
pegar,
atacar
Italianu
attaccare,
investire
Tedescu
befestigen,
überschütten.
comentzàri , vrb: comintzare,
cumantzai,
cumenciae,
cumenciai,
cumenciare,
cumentzai,
cumetzai,
cumintzare,
cummentzai Definitzione
fàere is primas cosas de una faina, passare is primos momentos, is primas dies de unu tempus, fàere su primu tretu de unu camminu: nau a sa sola, cricare arreghèscias, bogare iscóticos, iscusas / cumentzai una carrada, un'ampudha (o àteru istrégiu)= tocare, comintzare a pigare de una cuba, de un'ampulla su binu (o su chi est, de un'isterzu prenu)
Sinònimos e contràrios
acirrai,
atelare,
incomintzae,
inghitzai,
isprimitziai,
primitziai
| ctr.
acabbae,
sensai
Frases
geo de annos ndhe cumèncio otanta duos ◊ totu est a comintzare: a sighire za benit prus fàtzile ◊ no isciu de cali parti comentzari ◊ mi la leo in do e comintzo sas rimas a cantare ◊ oi cumetzat de chitzi su sudori, fendi su cumossu de su pani!
2.
e lah, immoi cummentza, lah!…◊ no comintzes, no, ca tantu mancu t'iscurto!
3.
babbu at cumentzau sa mellus carrada ◊ no los comintzes totu cussos pischedhos de casu: sega totu de unu!
Tradutziones
Frantzesu
commencer
Ingresu
to begin
Ispagnolu
empezar,
comenzar
Italianu
incominciare,
cominciare,
principiare
Tedescu
anfangen.
imbarjàre , vrb: imbargiai,
imbarzare,
imbraxai Definitzione
essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu
Sinònimos e contràrios
incoloritare,
pínchere
Frases
s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia
2.
de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
commencer à mûrir (agric.)
Ingresu
to turn dark coloured
Ispagnolu
enverar
Italianu
invaiare
Tedescu
sich dunkel färben.
inghitzài, inghitzàre , vrb Definitzione
fàere is primas cosas de una faina, passare su primu tempus de una sumana (manna o pitica), is primas dies de unu tempus; tocare, cumenciare calecuna cosa de papare o de bufare / pei inghitzau = pitigadu
Sinònimos e contràrios
atelare,
comentzari,
coviare 1,
isprimitziai
| ctr.
acabbae
Frases
su soli inghitzat a indorai is trigus ◊ apu inghitzau a solu cantendu sa stória nosta (F.Madau)◊ pustis de cancun'annu ant inghitzau a nai ca is fàbbricas no rendint e dhas torrant a serrai ◊ immoi inghitzat sa cumunioni ◊ torreit a inghitzare nèndhemi chi cussu fit su mezus chi teniat (N.Falconi)
2.
eus inghitzau su sartitzu nou
3.
seu andada assumancu in binti domus e portu totu is peis inghitzaus!
Ètimu
ltn.
initiare + ghetare
Tradutziones
Frantzesu
commencer
Ingresu
to begin
Ispagnolu
empezar,
comenzar
Italianu
incominciare,
iniziare
Tedescu
anfangen,
beginnen.
mancài 1 , vrb: ammancai,
mancare Definitzione
bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere)
Sinònimos e contràrios
afaltai,
miminare,
scimai
/
istramancai
| ctr.
bundhare,
crèschere,
èssere,
subercai
Frases
s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus
2.
ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau
3.
mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no mancat no est nàschidu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
manquer,
faire défaut,
commencer à manquer
Ingresu
to be lacking
Ispagnolu
carecer,
faltar
Italianu
difettare,
mancare,
scarseggiare
Tedescu
mangeln,
knapp sein.