assenecàre, assenegàe, assenegàre , vrb: senecare Definitzione fàere a béciu, antzianu; nau de matas, èssere o fàere begra, bècia; assenegae = fàere a bémida, assupare Sinònimos e contràrios imbeciai, imbedustare / abbrecare, imbecrare / abbatimare, assupai Frases dami s'arcanu tou, o tempus, chi piús nou ti faghet cantu piús ti assènegas! (T.Rubattu)◊ assenegadas domitas biancas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vieillir Ingresu to get old Ispagnolu envejecer Italianu invecchiare Tedescu alt werden.

asseriài, asseriàre , vrb Definitzione abbrandhare unu movimentu; nau de ccn., su si fàere sériu, serionzu, acabadu, pentzamentosu, tristu; fàere a mancu, arrisparmiare de fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbacai, abblandai, abbonantzai, apachiare, apasaogare, assebiai, asselenare, assussegai / asseriatzare, seriari | ctr. agegherai, salarzare, seguzare / allegrare Frases s'arriu surrungiosu si est asseriau ◊ fit una rundhinedha, ma como si est asseriada abberu ◊ sos canes si sunt asseriaos ◊ candho at intesu gai, s’aira sua contra a issu si est asseriada 2. fit unu pitzinnu asseriadu impresse, chena risos ◊ arrispundendi, cuss'ómini brullanu si fiat asseriau 3. biadu a chie assériat, assumancu a betzu! 4. assériadi, asséria, de ti cojare: sa vida est menzus bajana! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se calmer, devenir sérieux Ingresu to calm down, to become sad Ispagnolu calmarse, entristecerse Italianu calmarsi, rattristarsi Tedescu sich beruhigen, traurig werden.

assopiài , vrb: atzopiai, atzopigare, tzopiai Definitzione andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos Sinònimos e contràrios topiligare, tzancarrare, tzanchitai / aprapiai, atopigare, intopare, intopire, irtopiligare Frases po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei 2. in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu 3. sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre boiteux, boiter Ingresu to limp Ispagnolu dejar cojo, cojear Italianu azzoppare, zoppicare Tedescu lahm werden, hinken.

assumbràe, assumbrài , vrb rfl: assumbrare Definitzione pònnere in suspetu, inchietare, èssere arrennegau, pentzamentosu; pigare o fàere assíchidu Sinònimos e contràrios abbabbarrotai addojare, adumbrai, arreselai, issudhire, umbrai 2. acomenti fut imperrendi in còscia, totinduna bit unu lampu de luxi… e su cuadhu at assumbrau ◊ cussa, si pagu pagu dha fuedhas, atacat su tema sentza de si assumbrai! Ètimu spn. asombrar Tradutziones Frantzesu éveiller des soupçons, donner des soupçons Ingresu to make suspicious, to take offence Ispagnolu escamarse Italianu insospettire, adombrarsi Tedescu argwöhnisch machen werden.

assurvilàre , vrb Definitzione intrare bundhos, súrbiles, giúghere dimónios Sinònimos e contràrios incoglire, indiaulare, ispiridare 2. assúrvilat sa temporada a fúrridas de bentos imbefendhe su dolore meu trevucu! (S.Arru) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enranger Ingresu to infuriate Ispagnolu endemoniar Italianu infuriare, insatanassare Tedescu wütend werden.

atejàre , vrb Sinònimos e contràrios intristai 2. s'ànima mia est atejada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attrister Ingresu to sadden Ispagnolu entristecer Italianu attristare Tedescu traurig werden.

atzotzàre , vrb Definitzione guastare, nau de s'ou, agiummai comente a èssere frochiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir couvi Ingresu to go rotten Ispagnolu podrirse el huevo Italianu diventare barlàccio Tedescu faulig werden.

atzumborài , vrb: atzumburai Definitzione fàere a tzúmburu, fàere giúmburos, tzurumbones Sinònimos e contràrios abbajonare, abbrentai, acocovedhae, agionedhare, allachedhare, atrotiai, colembrai, corcobare, inconchedhare, inconcobare Frases at atzumburau sa valígia de cartoni ◊ sa landiredhada forti chi at fatu at atzumborau is màchinas chi at agatau foras Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se voûter Ingresu to bend Ispagnolu abollar Italianu ingobbire Tedescu buckelig werden.

azannaràre , vrb Definitzione pònnere su zannarolu, nadu de linnas Sinònimos e contràrios arnai, pipionire, pubujonare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to be worm eaten Ispagnolu carcomer Italianu tarlare Tedescu wurmstichig werden.

bermigàre , vrb Definitzione pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia Sinònimos e contràrios bermire, ghermicare, ifermicare, imbremigai, infarraciai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des vers, se vermouler Ingresu to become infested with worms, to get worm-eaten Ispagnolu agusanarse Italianu inverminire, tarlare Tedescu wurmig werden, wurmstichig werden.

bermíre , vrb Definitzione pònnere su greme Sinònimos e contràrios ifermicare, imbremigai, mermire, soldire Frases custa piae, custa fruta si est bermida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des vers Ingresu to verminate Ispagnolu agusanarse Italianu verminare Tedescu wurmig werden.

cancarài , vrb: cancarare, cancherai, cancherare, cancheriare, chencheriai, cranculae, cranculai Definitzione fàere a cancarrone o intostare de su fritu; fàere dòlere meda cun ccn. iscutulada forte o faendho isfortzu, tocandho Sinònimos e contràrios abbidhiritzai, acancarronae, aggrancare, ateterigare, cancaritare, ingortigai, inteterighedhare / achirdinae, agiatzare, ammarmurai, astragare, belare, cascarare 1, marmurizai / aggangrenare, agghegiare Frases su trigu cheret messadu innantis de si cancarare 2. si lu torras a tocare ti càncaro sa manu! ◊ su fritu mi est cancarendhe sas manos ◊ cudha bòcia de ortigu cranculàt su pei, tirendu! ◊ messendu a fraci crànculat su bratzu 3. itzi chi si lu giughent cua cua prite no lis canchériet sa bua nisciunu, candho su chi est cunsiderat (G.Sini)◊ no dha chencherist sa ferira! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rétracter, engourdir, transir Ingresu to numb Ispagnolu entumecer, agarrotar, helar Italianu rattrappire, assiderare, intirizzire Tedescu steif werden.

cangrenài, cangrenàre , vrb: cranghenare Definitzione fàere a cangrena, nau de sa carre bia chi portat infetu; fàere matzigare fele a unu, provare arrennegu o tzacu mannu Sinònimos e contràrios aggangrenare, incangrenae / arragiolire 2. candho bi pesso, a totu su male chi nos ant fatu, mi ndhe cranghenat! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gangrener Ingresu to become gangreous Ispagnolu gangrenar Italianu incancrenire Tedescu brandig werden.

carigài , vrb: carigare Definitzione fàere a càriga, nau mescamente de sa figu ma fintzes de àteros frutos / carigàresi de unu = pagaresindhe, vengaisí Sinònimos e contràrios acalabiare, acalamai, addormicare, allacanae, allartzanai, allizare, ammustiai, apabassai Frases sa figu cota, si no ndh'est bodhida, si che càrigat dereta ◊ sa figu si ponit in su soli a carigai ◊ sa figu est carighendi 2. za mi ndhe at fatu, ma mi ndhe so carigadu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sécher des figues Ingresu to desiccate Ispagnolu secarse (de la fruta) Italianu assecchire (détto di frutta) Tedescu trocken werden.

cogónu , nm Definitzione sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia Sinònimos e contràrios assicorradura, assicorru / angóniu, annógiu, ràngulu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu état de ce qui est dur, sec, rassis, ressentiment Ingresu drying up Ispagnolu resecado, resentimiento Italianu rinsecchiménto, risentiménto Tedescu trocken werden, Groll.

dischissiàre , vrb Definitzione tocare a conca, essire macu, irbariadu Sinònimos e contràrios ammachiae, delliriare, dessessire, irbariare, iscansae, ischissiai, issentire, istinare Frases sas féminas nos faghent dischissiare (S.Spiggia)◊ a mimme cussas mazinedhas de zocadores mi fachiant dischissiare ◊ si sunt dischissiandhe de su pessamentu ca su frade no at iscritu prus Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu devenir fou Ingresu to go mad Ispagnolu desquiciar Italianu impazzire, andar fuòri di tèsta Tedescu verrückt werden.

diventàre , vrb Definitzione essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa Tradutziones Frantzesu devenir Ingresu to become Ispagnolu volverse, hacerse, convertirse Italianu diventare Tedescu werden.

dogàre , vrb Definitzione fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia Sinònimos e contràrios addoae / bogare, essire, frànghere / caciare 2. dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit! 3. a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat 4. s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre la fuite Ingresu to sidestep, to go into hiding Ispagnolu apartarse, huir, eliminar Italianu scansarsi, darsi alla latitanza, eliminare Tedescu ausweichen, flüchtig werden.

essíre, essíri , vrb: bassí, iscire, vessire Definitzione andhare fora de ccn. logu (pruschetotu serrau e fintzes tènnere sa essia a fora), bènnere a fora a manera de si bíere, de si pòdere ischire, connòschere, èssere o andhare prus ainnanti de una línia, andhare a giru o a un'àteru logu, naschire o fintzes istesiare, acabbare, mòvere de su postu suo (nau de un’arremu), cumpàrrere, su ischire, su pàrrere, su arresurtare, nau de cosa a bèndhere su dhue èssere in is butegas; arresurtare de una cosa, de una chistione, de sa créschia; acabbare una faina longa, una chistione manna Sinònimos e contràrios abbenai, irghelare, resurtare / nàschere, girai / bocare, caciare, leare | ctr. intrae Maneras de nàrrere csn: essimiche da'ia! = bessiminci!, baidindi!; essíreche pala pala, costa costa = arrispúndiri, ei, ma no a tonu, arrispúndiri fuedhendi de àteras cosas; essíreche in machines, in coranta mois = acabbai narendi machíminis, isciolórius, cosas esageradas; essíreche male = certai, essiri in disacórdiu, a iscórriu, iscuncordai; essire in malas = certai meda, de abarrai a prima; essire foras de contu = iscassuletare, irbariare, ammachiaisí; essire de mente = iscarèsciri; a su chi essit essit = comente andhat andhat, andhet comente cheret!; essire fora ’e pare (nau de maridu e mulleri)= iscuncordai, andaisindi donniunu a contu suu; essiresindhe cun… = iscabbullirisí de unu dépidu, de una dificurtadi cun… Frases su dinai nci essit sentza de isciri comenti ◊ sas monzas de Paule essint a passizare ◊ mama e fiza sont iscindhe a sa cortichedha ◊ comente essis de iscola ghira a domo! ◊ candho proet essint sos cocois ◊ mai essidos a logu semus, nois: sempre in bidha ◊ su binu essit de sa carrada ◊ sa domo nostra essit a sa cortita ◊ s'arriu nci essit a mari ◊ est essidu su sole ◊ su maistu fendi su muru ndi est essiu foras de prumu ◊ in sa contonada ant lassadu predas chi essint pro tènnere cun àteru muru ◊ seghendhe no ch'essas fora de sa sinza! ◊ in atunzu, comente proet essit s'erba ◊ mi che at essidu una dente ◊ no li at essidu una peràula: mudu che lódhuru! ◊ mi che at essidu unu fiadu de sa mandra ◊ bandu a pigai is pipius ca funt essendi de iscola 2. e za no essit, mih, cussu brunzu: si che intendhet atesu meda! ◊ su frúschiu essit prus de sa boghe ◊ essimichelu dae mesu, cudhu maleducadu chi no est àteru! ◊ essimindhelu dae mesu, custu bardulete! ◊ cussu preigadore addaghi abberit buca già ischit inue ch'essire! ◊ candu fuedhas tui essis sempri de sa chistioni ◊ a sa ruta chi at dadu che l'est essidu su bratzu dae su codhu 3. a chie faghet una morte bi at trinta annos, si essit iscobiadu ◊ sa faina fut essia bèni ◊ donzi tantu mi ch'essit a faedhare a sa campidanesa ◊ essidu mi at finitesa, si mi cherzo cojuare! ◊ mi at essidu cunzuntura e la collo ◊ bellu triballu mi at essidu ◊ sa faina essit male si no bi at forramenta addata ◊ is contus essint giustus ◊ est essida sa boghe chi Fulanu est cojendhe ◊ segundhu sa ua bi essit prus binu ◊ de custu cantu de robba bi essit una fardita ◊ sa padedha de su minestrone est essida prena ◊ custu est pisedhu chi essit mannu de carena ◊ de peràulas ndh'essit sempre àteras 4. a su mànigu li essit su sale, su píbere, s'aghedu ◊ a su binu l'at essidu unu tastu malu ◊ mi fut essia sa conca a fruschedhas 5. est giai essiu su gureu ca ndi apu biu bendendi ◊ in atunzu essit su mandarinu, s'arantzu ◊ cun sos médios de como, sa cosa essit in donzi tempus: in sas butegas agatas de totu 6. frades caros, bos auguro de ch'essire chena pena! ◊ che as a essire cras, de custas chistiones!…◊ dae custa faina no ch'essimus a presse, ca est meda 7. custos duos fint semper paris, ma de candho ant tentu diferéssia sunt essidos in malas 8. m'abbàida, tenia de fàghere unu cumandhu ma mi ch'est essidu dae conca! 9. arguai a tie chi ti ndh'essat cun neune, mih, de custu chi as bidu! ◊ bae ca de su chi mi as nadu no mi ndhe at essidu cun neune! ◊ cussu no ndhe muntenet de segretu: si cumbinat, che li essit che nudha! ◊◊ cudhu ti at fatu dies e dies de triballu e tue ti ndh'essis cun carchi fiascu de binu?! ◊ a fàghere isposonzu no bi cheret duos sodhos, no: bi cheret ispesa manna! Ètimu ltn. exire Tradutziones Frantzesu sortir Ingresu to go out Ispagnolu salir, brotar, asomar, propagarse, volverse Italianu uscire, sgorgare, spòrgere, propagarsi, diventare Tedescu hinausgehen, herauskommen, hervorquellen, austreten, hinausstrecken, sich verbreiten, werden.

fistulài, fistulàre , vrb Definitzione essire o fàere a fístula Sinònimos e contràrios infistulai Tradutziones Frantzesu devenir fistuleux Ingresu to become fistulous Ispagnolu fistulizar Italianu infistolire Tedescu fistulös werden.

«« Torra a chircare