acristianàdu , agt Definitzione chi tenet calidades de cristianu Sinònimos e contràrios bonu, sàbiu 2. acristianadu già ses, e bene, mih!… Ètimu spn. acristianado Tradutziones Frantzesu sage Ingresu wise Ispagnolu sensato, cuerdo Italianu sàvio Tedescu weise.

aíci , avb: ainci, aitzi Definitzione deosi, de custa o in custa manera, ma fintzes in cussa manera, deasi, comente naro geo, comente naras tue / aici etotu = su matessi, su própriu Sinònimos e contràrios aggae, asi, asiche, deasie, diasinchi, goe Frases Babbu nostu, siat fata sa volontadi tua comenti in su celu ainci in sa terra! ◊ aitzi si narat in sadru! 2. dhu cunsideramus aici etotu, mancai siat peus de nosu Ètimu ctl. així Tradutziones Frantzesu ainsi, comme cela Ingresu so Ispagnolu así Italianu così Tedescu auf diese Weise.

aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i) aponsare, aponsiae, aponsiare, apontziai, apontziare, apuntziai, apuntziare, puntziare Definitzione su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso Sinònimos e contràrios allodhiai Frases su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus Ètimu itl. ponzare Tradutziones Frantzesu parler avec affectation Ingresu to speak affectedly Ispagnolu hablar con afectación Italianu parlare con gravità, con affettazióne Tedescu ernst, in gezierter Weise sprechen.

asciensciàre , vrb: assiensciare Definitzione andhare abbellu, fàere su sàbiu, crèschere de sabiore 2. est ómine asciensciadu e no che ispeldísciat su dinari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sage Ingresu to be wise Ispagnolu ser sensato Italianu èssere sàvio Tedescu weise sein.

deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici, diainci, diasi Definitzione in cussa manera Sinònimos e contràrios adiaitzi, aggae, aici, dedeai | ctr. dedeoi Frases intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así Italianu così Tedescu so, auf diese Weise.

dedeói , avb: dedioi, deosi, deosinche, degoi, diosi Definitzione de custa o in custa manera, comente seo biendho, naendho Sinònimos e contràrios aggae, aggoi, aici, angosi, goe | ctr. dedeai Frases a ite puntu, trenu, ses torradu: no fisti dedioi assesugiadu candho currias subra sos binàrios (G.Monzitta)◊ dedioi imbadhinant sos poetes! ◊ deosi no andhat bene! ◊ acontza sos faedhos: no ti permito de mi faedhare dedeoi! ◊ dedeoi, mih, abbà, si càriat su pane! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu like that, so Ispagnolu así Italianu così Tedescu so, auf diese Weise.

gàe , avb, cng: aggae, gai, gaici, gaie Definitzione deasi, in cussa manera, comente naras tue, comente apo nau deo (e si narat fintzes cun sa prep. de); tenet su sensu de paga precisione, chentza unu critériu precisu, a cudha manera; cun sa prep. in dhu narant po logu in su sensu de a cussa parte, in cussu logu Sinònimos e contràrios aici, asi, asiche, bai 2, gasi* / cue | ctr. goe Maneras de nàrrere csn: e gai (candu si narat fendi una lista chi iat a pòdiri sighiri) = e àteru, itl. eccètera; e gai… (pro inditai su chi ndi dipendit de su chi s'est nau innantis) = e pro cussu…; no bi at che gai = custa/cussa est sa menzus manera, sa menzus cosa, o fintzas "bèni fatu!, aici tocat!, aici imparas!"; gai… (+ agt.) chi… = tanti… chi…; cantu… gai… = comenti… aici, ateretanti…; pro gai e pro gai, menzus… = po cussu e po cussu, mellus…, itl. tanto vale…; goi e gai… = goi e goi… (comintzendhe unu chistionu, nendhe o contendhe su chi at nadu un'àteru, o fintzas pro no torrare a nàrrere su chi s'àteru at nadu, a zisa de riassuntu chi però no si faghet); gai… cantu… = in sos paragones (sa segundha parte si podet fintzas lassare chentza nada); gai cheret chi… = nono, gai, chi…, poita mellus no?… (donendi unu certu); èssere gai chi…, èssere gai gai pro… = acanta acanta a…, ite mi tantat chi…; no est gai… (+ númene, azetivu) = no est gai (nm., agt.) meda; gai etotu = su matessi, su própiu; unu, una… (+ nm.) gai = che cussu, che cussa Frases proite naras gai? ◊ goi o gai, andhat bene su matessi ◊ si lu leas gai, cudhu pisedhu, petzi l'artérias! ◊ mancari gaie, che sórighe ispirendhe mi tremia (A.Dettori)◊ bastat gai! ◊ già chi mi giuras gaie, giuro de mòrrere cun tegus! ◊ totu sos chi andhant in cussa manera bona parte de gai l'ant finida ◊ so de gai a lu crere a no lu crere ◊ annos e annos est de gai, cussu poberitu ◊ tui ses abbituau a iscriri cosas de gaici 2. fit una cosa gai, nudha de seguru ◊ no bi faghia nudha, ma so andhadu gai, tantu pro abbaidare ◊ fia nendhe, gai: ma no est abberu! ◊ proa gai etotu, a tantare cantu podet pesare cussa cosa! 3. in nois duos bi est sa difaréntzia e gai amos divèscia sa cusséntzia! (Piras)◊ fia impitzadu e gai no apo pótidu fàghere àteru 4. est un'ómine gai mannu chi no colat in sa zanna ◊ est unu pisedhu gai cabosu chi no bi at bisonzu de li abbiare sa cosa ◊ totu custu fogu no bi at bisonzu, za no est fritu gai! ◊ no est gai calura, ocannu ◊ cantu sunt bonos a legiferare gai tenzant aficu de mandhigare! (L.Ilieschi)◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu! ◊ gai bidat sole cantu l'apo bidu deo! ◊ gai iscat a manigare cantu est bonu a triballare! ◊ gai iscat a fàghere de barras cantu ischit a leare forramenta! 5. tenet berbeghes, crabas, porcos e gai ◊ in duos s'azuant, si chistionant e gai 6. che sunt andhaos in gai 7. custa borta a bois de sa fae s'iscorza: no bi at che gai! ◊ postos in galera sos malafatores: no bi at che gai! ◊ comintzadu e finidu cheret, su triballu: no bi at che gai! 8. goi e gai, mamma mi at nadu a bos dimandhare unu bículu de sabone! ◊ ndh'est bénnidu su babbu: Goi e goi, nachi, a mi la dades custa cosa? 9. aite bi andhas si no bi faghes nudha: pro gai e pro gai mancu bi andhes! ◊◊ a candho gai no bi triballat, in cosa lébia e fàtzile, ite at a èssere si l'agatat inzotosu! ◊◊ nono, gai, chi ti ses postu a fàghere carchi cosa, cantu chi ses zoghendhe!…◊ gai cheret chi ti ponzas a triballare!…◊◊ so gai chi no ti do colpos de mazu! ◊ so gai gai pro li betare manu! ◊ so gai gai a lu picare a tzafos! ◊◊ dèo so impitzadu e tue gai etotu ◊ oe triballamus e cras gai etotu ◊◊ crapas gai in bidha nostra no nche ndhe amus Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así, así que Italianu così, sicchè Tedescu auf diese Weise, so.

genía , nf: ginia, inzia, zenia Definitzione totu su chi distinghet una cosa o una categoria de cosas de dónni’àtera / ginias = calidade de binu biancu fatu de uas diferentes Sinònimos e contràrios arràcia, creze 1, iscera, iscrípia, paru, vúglia / manera Frases seus totus de una própiu genia ◊ èguas!… dèu no mi coju cun fémminas de cussa genia! ◊ sa limma faet diferentes pópulos e natziones e faet in modu chi areos, genias, aréntzias si potzant connòschere e adatare (P.La Croce) 2. funt follas piticas e mannas, fatas a dogna genia Ètimu itl. genia Tradutziones Frantzesu genre, sorte Ingresu kind Ispagnolu género Italianu gènere Tedescu Art, Weise.

ghísa 1 , nf, nm: gisa, ghisu 1 Definitzione coment'e…, de sa matessi manera de… Sinònimos e contràrios disa, manera, zisa Frases andhaiat a ghisu de tzintzigorru ◊ li picat unu tochedhu de coro a ghisa de si che l'essiret de petorras! ◊ mi at nuscatu e at intesu s’arrastu a ghisa de cane de catza ◊ si dh'at posta in tzugu a ghisu de issarpa Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu manière, façon Ingresu manner Ispagnolu guisa Italianu guisa Tedescu Art, Weise.

módu , nm: motu Definitzione su comente si faet o acontesset una cosa; nau de is verbos, est unu piessignu chi inditat si s'atzione est reale, solu possíbbile, dipendhenthe de un'àtera o cumandhada (is modos definios faent custu cun is desinéntzias personales; is modos indefinios inditant s'atzione chentza precisare sa persona e no precisant bene mancu su tempus) Sinònimos e contràrios manera Maneras de nàrrere csn: si fit a m. de… = si faghiat a…, si fut possíbbili a…; pònniri m. = regulare, zúghere o fàghere a régula; fàghere a m. de…, in m. chi…= fai a manera de…, fai su possíbbili po…, po chi… Frases arratza de modos chi tenides faghindhe sa cosa!… 2. si fit a modu de ti ndhe furare andhao ventureri in terra anzena! ◊ eus a fai in modu de dh'acuntentai ◊ inforrat su pani totu debressi in modu chi su forru s'iscidrit su prus pagu possíbbili Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu façon Ingresu manner Ispagnolu manera Italianu mòdo Tedescu Art, Weise.

sàbiu , agt, nm: sàpiu, sàviu Definitzione chi o chie cricat s'arrexone, pentzat e faet totu is cosas ischindhodhas e cun cunsideru, abbaidandho sèmpere su prus giustu, su méngius, su chi andhat bene po issu etotu e po àtere / sàpiu che abba (chentz'abba no si campat!) = sàbiu meda Sinònimos e contràrios acristianadu, assiensciadu, bonu, gusariosu, sabidore | ctr. locu, macu Frases fit fémina sàpia che abba ◊ s'ómine sàbiu istransit s'astru malu (G.Ruju)◊ su de ischire medire sa peràula est virtude primalza, ca sa peràula medida resultat piús sàbia (P.Pillonca)◊ chini ascurtat is fuedhus mius e dhus ponit in pràtica at a èssi símbili a un'ómini sàbiu chi at fraigau sa domu sua in sa roca (Ev) Sambenados e Provèrbios smb: Sabiu / prb: s'ómine sàbiu no chircat fatos anzenos ◊ sos macos imbolant, sos sàvios collint Tradutziones Frantzesu sage Ingresu wise, sage Ispagnolu sabio Italianu sàggio, sapiènte Tedescu weise, wissend, Weise.

«« Torra a chircare