abbacràsta , nf: abbagrasta,
acuagrasta Definitzione
s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine
Frases
pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe
2.
tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
eau restante du procéde de préparation des olives
Ingresu
water remnants of olives processing
Ispagnolu
oleaza
Italianu
àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive
Tedescu
nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.
abbía , prep: abbias,
avia Definitzione
a bia a = a cara a…, a bia de…, fache a… / èssere abbia a carrela = abbertu in campu, de unu totu
Sinònimos e contràrios
cada 1
Frases
sos coros nostros sunt abbia a su Segnore ◊ sunt annenne abbias de sa domo ◊ isse si movet abbia de s'intrada e deo sigo ifatu ◊ benide a dresta, abbia de sa riba cun nois a su passu ue podet andhare zente bia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vers
Ingresu
towards
Ispagnolu
hacia
Italianu
vèrso
Tedescu
gegen,
nach.
abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definitzione
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Sinònimos e contràrios
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Frases
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en connaissance de cause
Ingresu
after due consideration,
deliberately
Ispagnolu
con conocimiento de causa
Italianu
a ragion veduta,
deliberataménte
Tedescu
nach reiflicher Überlegung.
abbisòca , avb Definitzione
mi parit ca…, forcis…, abbisumeu chi…
Sinònimos e contràrios
abbisomeu,
abbisu,
soca 2
Frases
mi aponent unu giubedhu e abbisoca mi lu probant! ◊ abbisoca depet torrare a tucare deretu! ◊ abbisoca sezis in festa! ◊ Bissenta at dimandhadu abbisoca prus a issa etotu chi no a sos àteros
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peut-être,
à mon avis
Ingresu
perhaps
Ispagnolu
en mi opinión
Italianu
a mio avviso,
mi pare che…,
fórse
Tedescu
meiner Meinung nach,
ich meine,
daß,
vielleicht.
abbisoméu , avb: abbisumeu Definitzione
a pàrrere meu, segundu su chi ndhe pentzo geo, stau ca… mi parit chi…
Sinònimos e contràrios
abbisoca,
abbisu,
istimmei,
mísparra,
naromeu,
stamega
Frases
abbisumeu andho, como chi no est proindhe! ◊ abbisumeu ses macu, tue, a nàrrere cosas goi! ◊ abbisumeu frocat! ◊ abbisumeu no l'ischis, Frantziscu, chi sunt totu sas cosas cambiadas! (Seu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
à mon avis
Ingresu
in my opinion,
may be
Ispagnolu
en mi opinión
Italianu
a mio parére,
fórse
Tedescu
meiner Meinung nach,
vielleicht.
abbísu , avb Definitzione
a bisu, a pàrrere (meu), po cantu si biet, si paret: si podet nàrrere in su sensu própriu, e duncas cun ccn. duda, ma fintzes in su sensu de una cosa segura e ladina e s'imperat agiummai sèmpere cun sa cng. "chi" / abbisu meu, abbisu mia chi…; no ischire ite abbisu pigare = no ischire su médiu de leare, ite tocat a fàghere
Sinònimos e contràrios
abbisoca,
abbisomeu
Frases
abbisu chi pioet! ◊ si bos betades manu, a sos concluos, abbisu chi sos punzos bonos creides! ◊ abbisu chi azis gana de bufonare!
2.
abbisu ses macu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peut-être,
évidemment
Ingresu
perhaps,
evidently
Ispagnolu
en mi opinión
Italianu
a mio avviso,
mi pare che…,
evidenteménte
Tedescu
meiner Meinung nach,
ich meine,
daß,
offenbar.
apústi , avb, prep: apustis,
postis Definitzione
tempus chi benit aifatu, fatante a calecuna cosa o a un’àteru tempus
Sinònimos e contràrios
abosca,
acoa,
addaboi,
apoi,
deboschindhe,
otonni
| ctr.
aprimu,
innantis
Frases
apustis torra e presenta su donu tuu! ◊ apustis non mi nd'incuru prus
2.
apustis de custu no iscieus nudha de issu ◊ apo a vènnere apustis vostru ◊ apusti de una mesoredha ndi fuant essius ◊ apusti mortu comunigaidhu! ◊ apustis chi at fatu una poriga de passus est torrau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
après
Ingresu
after
Ispagnolu
después
Italianu
dópo,
pòi
Tedescu
nachher,
nach.
assamodàre , vrb: assemodare Definitzione
bestire a sa moda, bene
Sinònimos e contràrios
allaputzai,
allepuritzare
2.
est una giòvana assemodada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pomponner,
parer
Ingresu
to make fit tightly
Ispagnolu
vestir a la moda,
acicalar
Italianu
vestire secóndo la mòda,
attillare
Tedescu
nach der Mode anziehen.
befàna , nf Definitzione
genia de personàgiu pentzau che una fémina bècia chi batit is donos a is piciochedhos su note de su chimbe abbreschendho a su ses de ghennàrgiu
Sinònimos e contràrios
marragoti
Frases
a sa befana dhue crent su fedu ma no is mannos ◊ mai befana in faci apu biu, ma dh'ia a bolli biri e fuedhai (F.Pischedda)◊ is pagus bortas chi nci atafàt a sa crapita giusta, sa befana lassàt adítziu adítziu duas figus sicadas
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
"befana"
Ingresu
epiphany,
ugly woman
Ispagnolu
"Los Reyes" (Magos)
Italianu
befana
Tedescu
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
buchiài , vrb: abbuchiari,
buchiare Definitzione
fàere buchiadas, mòvere sa buca comente faet unu in dificurtade arrespirandho, morindho
Sinònimos e contràrios
acaogare
/
ispirare
2.
su coru miu est giai buchiendi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
haleter
Ingresu
to gasp
Ispagnolu
boquear
Italianu
boccheggiare
Tedescu
nach Luft schnappen.
cabudexèna , nm Definitzione
su tempus luego apustis de sa chena / a c. = apustis chenadu
Sinònimos e contràrios
apustixena
Frases
dónnia cabudexena bessestus a su friscu, in s'istadi, in bidha ◊ candu nonna mi contàt is contus dh'ascurtau totu su cabudexena
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
après-dîner
Ingresu
afterdinner
Ispagnolu
sobremesa
Italianu
dopocéna
Tedescu
Zeit nach dem Abendessen.
cascaredhàre , vrb Definitzione
fàere o betare càschidos, fàere sa buca coment'e cascandho
Sinònimos e contràrios
cascai 1,
cascajare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bâiller,
haleter
Ingresu
to yawn
Ispagnolu
bostezar,
boquear
Italianu
sbadigliare,
boccheggiare
Tedescu
gähnen,
nach Luft schnappen.
daesécus, daeségus , avb, prep: daisecus,
daisegus,
dasegus,
dausegus,
desegus,
diesegus Definitzione
apalas, s'ala contrària a ue unu (o una cosa) est abbaidandho; coment'e tempus inditat su passau / istare o èssere a daesegus de un'àteru = (nau de ccn.) èssere cunsiderau prus pagu, contare prus pagu; in daisegus meu, tou, sou, e gai
Sinònimos e contràrios
acoacò,
addaesegus,
aissegus,
incuadas,
insegus
| ctr.
ananti,
innanti
Frases
su mundhu no torrat in daesecus! ◊ si podia torrare vinti annos a daisegus, tambene! ◊ a isse lu zughia in daisegus e no lu podia bídere ◊ dae dausegus sa mama altzaiat sa chintorza addopiada fatendhe finta de l'iscúdere ◊ custa brulla mi l'ant fata sos de daisegus ◊ a diesegus dhue fuit una cortiza ◊ ponidi in diesegus!
2.
cussa cosa est in daisegus de domo ◊ si cuesit in diesegus de una punta ◊ cussa cosa est in dasegus de sa gianna ◊ neune si cheret a daesegus de un'àteru!◊ s'ómine est addainanti meu e deo so caminendhe in daisegus suo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
derrière
Ingresu
behind
Ispagnolu
detrás,
atrás
Italianu
diètro
Tedescu
hinten,
hinter,
nach.
iscocài, iscocàre , vrb: iscrocai 1,
scocai Definitzione
istare abbandha abbaidandho o iscurtandho su chi faent is àteros, faendho finta de àteru, coment'e osservandho po bíere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
afantanai,
crasteare,
iscuciare,
oretare,
orixedhai,
ospiare
Frases
mi agatu girugirus, iscochendu tra matas e tra molas de arrú, ascurta ascurta (Gd.Piras)◊ est origas a sa porta de sa càmbara po iscocai sa filla ◊ sa mama est iscrochendi su piciochedhu po biri ita fait
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lorgner,
épier
Ingresu
to glance at,
to spy on
Ispagnolu
espiar,
acechar,
atisbar
Italianu
sbirciare,
spiare,
origliare
Tedescu
verstohlen betrachten,
spähen nach.
iscrèdere , vrb: iscrèere,
iscrètere,
iscrèiri,
iscrere,
scrèiri Definitzione
prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi
Sinònimos e contràrios
disaprensionai,
discrèiri
Frases
mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei
2.
dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados
3.
cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ne plus attendre après avoir vainement attendu
Ingresu
to give up weating vainly (after a long time)
Ispagnolu
descreer
Italianu
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
Tedescu
nach einer langen Wartezeit,
das Warten ablassen.
majonèta , nf Definitzione
genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos…
Sinònimos e contràrios
befana
Terminologia iscientìfica
fnt
Tradutziones
Frantzesu
"befana"
Ingresu
befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany)
Ispagnolu
vieja que trae regalos a los niños para los Reyes
Italianu
befana
Tedescu
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
palangài , vrb: parangai Definitzione
pònnere a un'imboe, tròchere e incrubare a una parte; fintzes tròchere o incrubare sa conca a s'idea de unu prus forte
Sinònimos e contràrios
fritire,
inconchinare,
incruai
Frases
su bentu at parangau sa mata a una parti ◊ su bentu de soli parangat cambus e ischinas ◊ a parangai s'ischina a trabballai siat! ◊ su sedili de sa màchina parangadhu totu! ◊ no potzu istai e mi parangu totu a una parti
2.
cussu at poderau presoni medas bortas po mori de no si èssiri parangau a is ideas de chini boliat sa guerra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
déséquilibrer,
pencher
Ingresu
to unbalance
Ispagnolu
desequilibrar,
balancear
Italianu
sbilanciare,
pencolare
Tedescu
nach einer Seite hängen.
paltibàris , nm, avb: partebari,
partibaris Definitzione
partes oguales; oguale s'unu cun o a s'àteru
Sinònimos e contràrios
barigua
/
apare,
debarapai,
interpare,
parebare
Maneras de nàrrere
csn:
èssere a p. = mesu goi e mesu gai; fàchere a p. = una borta s'unu, una borta s'àteru, a borta a borta
Frases
già bi est su partibaris: ognunu andhat pro contu sou, si no andhant de acordu
2.
si ghetant butadas befianas cantendusí partebari mutetus e cantzonis
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
alternativement
Ingresu
alternately,
mutually
Ispagnolu
alternativamente,
recíprocamente
Italianu
alternativaménte,
vicendevolménte
Tedescu
abwechselnd,
einer nach dem anderen.
pòsca, pòscas, pòsche, pòsches , avb, prep: abosca Definitzione
su tempus apustis de un'àteru / su como posca = sa cosa de un'iscutighedha como, de un'iscutighedha innantis; èssere de como a posca a… = de unu mamentu a s'àteru (ma tirendi acò)
Sinònimos e contràrios
acoa,
addaboi,
apoi,
apusti,
daboscas,
otonni
| ctr.
innantis
Frases
si cheres brunúsciu e paghe, prima pensa e posca faghe! ◊ no neres como "Emmo" e posca "No"◊ pagu poscas apo pérdidu s'isperàntzia ◊ si coghent coment'e una cugutza e posca nachi fundhant un'imperu!…
2.
posca de àere illuminadu sa terra, su sole che est colcadu dae ora ◊ píghidas nues posca de sa traschia dannu e dolu in bidhas e cussorzas ant lassadu (G.A.Salis)◊ est unu chi at a bènnere posca de a mie ◊ a bidha torreit posche de pagas chidas
3.
dea merie lassandho a mengianu, dea mengianu lassandho a merie, de como a posca a dhi betare manu! ◊ medas betzos no si ammentant de como a poscas! ◊ rimbambíndhedi ses, chi no ti arregodas su como posca!
Sambenados e Provèrbios
prb:
iscuru a chie costat bene innanti e male posca!
Ètimu
ltn.
*pos(t)+ca
Tradutziones
Frantzesu
après
Ingresu
after
Ispagnolu
después
Italianu
dópo,
pòi
Tedescu
nachher,
nach.
secúndhe , prep: segundhu,
segundis,
sicundhe,
sicundhu,
sicunne,
sicunnu,
sincundhu Definitzione
foedhu chi (a solu o cun sa prep. a) acumpàngiat unu númene o pronúmene po giare s'idea chi calecuna cosa est cunforma, adata, adatada a cussu: si podet nàrrere fintzes a solu po giare un'idea de diferente possibbilidade
Sinònimos e contràrios
cuforma
Maneras de nàrrere
csn:
sicundhe mene, tene, isse = a pàrriri miu, tuu, suu; a sicundhe de… = segundhu su…; in sicundhe + nm. pl. chi inditat logu = in tzertos (nm.)… dhoi at (nm.) aundi…
Frases
secundhe issu no si ndhe acatat un'àtera gai bella ◊ sicunnu ite faches fuitinne! ◊ segundhu tue mi pagas cun cosas de nudha!…◊ su telarzu faghet sonu divressu segunnu su chi tesset ◊ a sincundhu s'istampu su bobborrotzi ◊ a segundu de su daori si pigat sa mexina ◊ si bendit sa cosa a segundu de su tempus ◊ a segundis, est cosa de arriri o de timiri ◊ Cristos est torradu a biu segundhu sas Iscrituras ◊ sicundhu tene est gai
2.
podet andhare bene comente podet andhare male: segundhu! ◊ in sicundhe cussorjas andhat peri su focu ◊ gopai andàt a domu insoru po dhis aderetzai is pilus, dónnia tres cidas o una borta su mesi, segundu (B.Lobina)
Sambenados e Provèrbios
prb:
segundhu su pastore sas belveghes
Ètimu
ltn.
secundum
Tradutziones
Frantzesu
selon
Ingresu
in accordance with,
according to
Ispagnolu
según
Italianu
secóndo
Tedescu
nach,
gemäß.