mèrtza , nf Definitzione
sinnu de is cartas po giogare: si narat fintzes a disprétziu in su sensu de genia, arratza
Maneras de nàrrere
csn:
èssiri totus de una m. = de sa matessi zenia, de sa matessi calidade; s'assu de mertzas (in suspu) = su… sirile de s'ómine
Frases
is mertzas de is cartas sunt orus, cupas, bastus e ispadas
2.
est una mertza de medianeris chi at traíxiu e béndiu sa Sardigna a is prus gavàcius de is istràngius (A.Cannas)◊ de giogus in is negótzius ndi agatas de dónnia mertza
3.
a carrasecare cudhu fit chene mudannas, si artziaiat sa funnedha e fachiat a bíere s'assu de mertzas
Ètimu
itl.p
mersa
Tradutziones
Frantzesu
couleur
Ingresu
suit
Ispagnolu
palo
Italianu
séme delle carte da giòco
Tedescu
Farbe.
písu , nm Definitzione
sèmene, sa parte de unu frutu, prus che àteru de matas, chi faet naschire una matighedha noa: si narat mescamente de su chiu de frutuàrios cun ossu (pruna, méndhula, olia e àteru), ma fintzes de àteros sèmenes chi portant pigiolu tostau, grussu (síndria, melone, àghina e àteru)
Sinònimos e contràrios
chibu,
papi,
sèmene
Frases
su pisu teniat giai totus is imbitzus de arramu, de folla e de frutu (M.Licheri)◊ tui no ses nàscia a pisu a us'e meboni! ◊ prantant in is giardinus is néspulas a pisu ◊ sa carrubba puru fait su pisu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pisu
/
prb:
su pisu de s'olia fait arrui un'ómini: unu monti no
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
pisum
Tradutziones
Frantzesu
semence
Ingresu
seed
Ispagnolu
semilla
Italianu
séme
Tedescu
Samen.
sèmena , nf, nm: sèmene,
sèmini Definitzione
sa parte (upm) de unu css. frutu chi tenet sa capacidade de fàere unu fundhu nou; nau de gente o de animales, céllulas sessuales, cudhas chi unendhosi e betandhosi apare, una de su mascu e una de sa fémina, ingendrant su fedu nou; css. cosa capatza de fàere naschire vida noa; su pl. is sèminis, gràtzia, frores e orrughedhos de paperi in colore chi si costumat a betare a is isposos; sos sèmenes fintzes in cantu sèmene de genias diferentes / min. semenedha, semenedhu, sementza; partes de unu sèmene: matza, bichixedhu, pilloni (su bichighedhu naschindho), perras o perrales (segundu su s.), pilloncu; sèmini trotoxau = origa de lèpuri o fintzas assudha burda (Scorpiurus muricata, var. subvillosa)
Sinònimos e contràrios
chibu,
papu,
pisu
Maneras de nàrrere
csn:
corpare, lantare o fèrrere a sèmene = betare tropu sèmene in sa terra de resurtare tropu carcu su laore (chi pro cussu essit metzanu, chentza irvilupu); sèmene dormiu = betadu in sa terra, ma ancora a nàschere pro s'assutore; lassare a sèmene = po fai su sèmini, po serbiri a seminai; trigu, órgiu, fae de sèmene = sa parti (prus bona) chi si allogat po seminai; abarrai a cibudha de s. (nau de fémina, de ómine) = abbarrare baghianos, coment'e costoidos, postos abbandha; fai su s. (nau de is erbas)= lòmpere, cumprire su sèmene; bogare su s. (nadu de ómine) = bogare, irburrare; sa búscia de su sèmini = parte de sos fiores inue si bi faghet o bi est su sèmene; lantadu a sèmene (nau de ccn.)= èssiri pretocau
Frases
su sèmene faghet, ammadurat, lompet o cumprit, intzeurrat, rebudhit, tudhit o pillonat, naschit ◊ seu ghetendi su sèmini a malugoru ca mi parit annada contrària! ◊ ingolliat a codhu bértula de sèmene e marrone e andhàt a pei ◊ su laore ocannu est andhadu male, azummai no ndhe torraia su sèmene!
2.
is cojaus no biriant s'ora de connosci prendas de s'ammesturu de su sànguni, ma nisciunu sèmini tzeurràt in su sinu donosu de s'isposa
3.
fiat timendu de s'ispainai su sèmini de su disingannu in mesu de is àterus
4.
s'iscapat tropu ranu a manu isolta podet fèrrere a sèmene su trigu e guastare totu s'arregolta (A.Casula)◊ cust'arzoledha est corpada a sèmene, paret nènnere: che ndhe cheret tiradu! ◊ bi fit s'istiga de sa sèmena comente che ant furadu su laore ◊ cojadí, sinuncas abarras a cibudha de sèmini!
Terminologia iscientìfica
rbr, crn
Ètimu
ltn.
semen
Tradutziones
Frantzesu
graine,
pepin,
sperme
Ingresu
seed,
sperma
Ispagnolu
semilla,
semen
Italianu
séme,
spèrma
Tedescu
Samen,
Sperma.