arròbba , nf: orrobba, robba* Definitzione cosa téssia, cosia o de cosire; cosa bastat chi siat, cosas o benes chi si possedint (fintzes bestiàmene a tàgiu o a chedha)/ sa manu màua de s'arrobba = s'ala mala, sa chi depet istare a parte de intro de sa bestimenta Sinònimos e contràrios cosa, cótili, interessu, tessinzu, traste / beltiàmine Frases cussu no tenit arrobba e dhi bis sempri su própiu bistiri ◊ cussa est s'arrobba po unu bistiri 2. s'arrobba ocannu est grassa ca tenit ebra meda Sambenados e Provèrbios smb: Arobba Tradutziones Frantzesu chose, étoffe Ingresu thing, cloth Ispagnolu cosa, ropa Italianu còsa, stoffa Tedescu Sache, Stoff.

clàmu , nm: cramu Definitzione su acusare una fura, giare sa chèscia; su tzerriare, pedire agiudu Sinònimos e contràrios chensa, denúntzia / agiutóriu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de dénoncer un vol, réclamation Ingresu complaint Ispagnolu denuncia, llamamiento Italianu denùncia di còsa rubata, reclamo Tedescu Anzeige, Beschwerde.

còsa , nf, nm: coso Definitzione upm, númene indefiniu po inditare itesisiat, totugantu / min. cosedha, cosita, cosaredha, cosichedha Maneras de nàrrere csn: àere, tènnere c. = benes, interessu; pro cosa!… = in debbadas; cosas de bonu, de malu, de allegria, de piaghere, e gai = fatos bonos, malos, allegros e gai; c. fata = fatuzu, brusceria; c. mala = maladia, porcaria, cosa chi no balit, chi fait mali (fintzas fatuzu); c. de pingiada, de padedha = mànigu cotu; c. mia/miu, tua, sua, nosta = meu (o mia), tou (o tua), sou (o sua), nostru (o nostra), agt. e fintzas prn. (a/c.: a bortas s'agt. possessivu cuncordat in calidade cun "cosa" e a bortas cun su númene chi acumpanzat); acant'e c. mia = acurtzu a mie; cosas mannas = meda (o, is suspu, pagu, nudha, paghitzedhu); crèresi, fàcheresi c. = pessàresi importante meda; torrai a cosa (nau de ccn. a làstima)= andhare male; za est c. de!…, no est c.!, c. fit!…= no fait a…, no andat bèni, no fiat possíbbili, no andaiat bèni; si fit c., si fut in c., si fit istadu a c. = si fadiat, si fut possíbbili, si si podiat, si faghiat, si aiat fatu (períudu ipotéticu)…; ite c.!… = arratza de cosa, de proa, de balentia! (nau pro ndi menguai su valori); èssere c. a unu = èssiri parentis; c. de + númene pl. = unus cantu, unas cantu, unu tantu, pagos, unu pagu de…; nàrrere c. a unu = nàrriri ccn. cosa, ma fintzas e pruscatotu ammonestai, certai; pagare a ccn. in cosa = itl. pagare in natura Frases in sas cosas bi cheret contivizu ◊ cosa cheres, chi mi ses cramendhe? ◊ ndi as a fai cosa de custu dinai!…◊ como bi at una cosa, mih: si proet faghet dannu a sas binzas! ◊ bi tenzo cosas de fàghere ◊ sas cojuadas noas ant assazadu cosa chi lis piaghet ◊ sas pudhas fint isbichendhe calchi ranighedhu de cosa ◊ ca est fritu, lèadi carchi cosa a ti cuguzare! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ cussu leadilu a maridu, ca tenet cosa! ◊ sichi, sichi: chie ti mutit cosa, a tibi? ◊ in cussu palatu sigomente bidiant cosa, neune bi cheriat istare ◊ pro cosa ti apo cosidu bestimenta: deretu iscorriolada l'as! ◊ po cosa babbu miu mi at postu su nòmini Futunatu, candu sa furtuna no isciu mancu aundi bivit! (E.Olla)◊ chi fiat istétia una cosa iscípia, fiaus pótzius andai ◊ cussa est cosa fata, a s'irmalaidare gai sa die de su coju! ◊ e chini at nau cosa?! ◊ cosa de si fidai a andai a cussu logu, cun totu su perígulu chi dhoi est!…◊ at nadu babbu a mi dare cudha cosa! ◊ in cosas gai no bi cumprendho ◊ ajó, faedhamus de cosos piús allegros!◊ naradhi cosa a su pipiu candu fait aici, ca est perigulosu!◊ Antoní, briga a fizu tou ca mi at nadu cosa, maleducadu chi no est àteru!◊ – Nachi ses rutu: cosa t'as fatu? – No, nudha! 2. is sónnius cosa mius, is brebeis cosa sua, sa domu cosa tua, su bixinu cosa nosta, su mundu cosa miu ◊ a cancu piciochedhu dhi segu s'iscova in conca, mancai siat fillu cosa tua! ◊ is costúminis cosa nostus funt bellus ◊ a su nai ca fuaus inní, cun s'iscruxoxu asuta cosa nosta! ◊ curriant avatu cosa sua coment'e duus canis avatu de unu lèpuri ◊ dhus naràt de acostai acant'e cosa sua 3. custu abbruncu l'at sentidu cosas mannas ◊ cosighedha de onestu chi est…: no lassat nudha in logu! ◊ chi dha lassaus fai, agò essit cosa diaderus e insandus a ndi dha stolli no est chi siat fàcili ◊ triballante, nachi… cosas mannas… sempre fatu de sos tzilleris! 4. bos sezis avesaos a imbentare trassas, fachèndhebbos cosa, ca nanchi sezis istruios! ◊ gi est torrau a cosa immoi chi est béciu!…◊ no ti fatas cosa: catecantu isco chie ses! 5. múilas, iscorratzas minetosu: già est cosa de ti mi acurtziare!…◊ como chi si est istudiadu za est cosa de lu faedhare!…◊ su mortu fit totu irfreguradu e no l'ant lassadu bídere mancu a sa mama: cosa fit!…◊ cosa fit, de lu pònnere acurtzu a su fogu, unu telu de pràstica!…◊ za est cosa de ti pedire azudu… mancu si los bides morindhe los azuas, tue! 6. ite cosa, mih, a iscrier bene, sendhe chi at istudiadu!…◊ ite cosa, mih, chi bi l'at fata a bínchere una criadura, un'ómine mannu! 7. - cosa ti est, a tie, Fulanu? - e ite mi est? nudha mi est, ne parente de acurtzu e mancu de atesu 8. cosa ’e literas retzit fitianu ◊ apo collidu cosa ’e barracocos ◊ dhue aiat cos'e domighedhas e pinnetas ◊ mi depet pagare cosa 'e zoronadas chi l'apo fatu ◊ at comporau su spagu po acapiai cosa de iscàtulas ◊ tenzo cos'e fiados ◊ cosa ’e bene chi annat!… 9. si fit cosa, cun sa manu lis cumpidaiant sa bragheta! ◊ si fit cosa, candho no at dinari tiat bèndhere s'ànima in contu de binu! ◊ chi fut in cosa, no dhis iast a lassai tocai terra, a fillus tuus! ◊ si fut in cosa benemu a mengianu e a merí: ma no fait! ◊ lu cherio arrejonare, ma no est cosa! ◊ si fit cosa, cussu letu che l'aio frundhidu cantu m'andhat sa manu! Sambenados e Provèrbios smb: Cosa Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu chose Ingresu thing Ispagnolu cosa Italianu còsa, qualcòsa Tedescu Ding.

íta , prn, agt, nm: ite, itei, iti Definitzione a solu (ma podet èssere acumpangiau cun prep.) s'impreat in parte de unu númene a bessu iscl. o intrr., o fintzes coment'e númene; coment'e agt., sèmpere a bessu de iscl., acumpàngiat númene (e fintzes vrb.) e giaet s'idea de meda, cantu, bellu, ma acumpàngiat fintzes un'àteru agt. e giaet un'idea de cantidade (cantu): si ponet sèmpere sing. ma calecuna borta fintzes pl.; uniu cun àteros foedhos giaet: addite, agghite, caite, poita/proite, itasiollat, itadhinanta, itecasiat, itesinarat, itesisiat, e àteros Sinònimos e contràrios cale, cosa, ghite / cantu Maneras de nàrrere csn: b'at ite = bi est su tantu, su motivu; a itemilu?, a itedilu?, a itennollu?, a itebbollu?, a itesilu? = ita mi ndi fatzu (de cussa cosa), ita ti ndi fais, si ndi feus, si ndi feis, si ndi faint (o si ndi fait)?, a cali scopu?; e ite si!…, ita chi!… = chini iscít ita at a acontèssiri (nàrriri, fai, e gai) si…; ita chi…? = no est chi, pro piaghere…?; ita a… (+ inf.) = tambene si…, e ite pro!…; s'ite = cale cosa (css. cosa); ita cosa ca… = comenti mai?, poita?; it'e fàghere = fainas, cosas de fai; no b'at de ite! = risposta a chie ringràtziat pro carchi piaghere; ite (+ agt., pps.) = ma cali?! (+ agt., pps.), bai ca no est aici!; ita mi siat su!…= est in debbadas, no serbit su… no balet su…; po ita?, pro ite? = po cali cosa, cali iscopu?; ite no b'at cue!… = si bi agatat totu su chi si chircat Frases ite bos nades? ◊ ita megu de intendi, dèu! ◊ pòbiru mundu, a ita ses torrau! ◊ già bi at ite, si mi ndhe leo pena, a mi che àere furadu sa robba! ◊ a ite tiat èssere a triballare chentza lúcuru?! ◊ - A bos nàrrere "Gràtzias" no est pagu! - No b'at de ite! ◊◊ cheres custu o ite? ◊ e da'ite e da'ite l'as assaboridu chi est gai, sa chistione? ◊ ite cheres? ◊ ite ti ses, pessendhe? ◊ ita ses, maca o imbriaga?! ◊ ite ses, brullendhe?! ◊ ita ndi fais de cussa cosa? ◊ a itemila custa cosa? ◊ cun ite la sego sa peta? ◊ de ita seis fuedhendi? ◊ no isco ite ti naras 2. e ite si cussu est calicunu chi mi ndh'est próghiu ingoi?! ◊ ita chi dhu circant, su cuadhu biancu! ◊ mi praxit sa tali: ita chi andàst a mi dha domandai! ◊ e ita s'iscít su chi est sutzédiru!…◊ - Andhadu ses a fàghere linna? - E ite andhaia cun custu bratzu irvàlitu?! 3. ita dannu! ◊ ite ispassu, ite risu e ite giogu! ◊ alla iti ómini isciàpidu, custu! ◊ ite zente, putzidha!…◊ ite dies bellas custas! ◊ ita campanas funt, custas? ◊ Gesummaria it'orrore! ◊ ite pisedha cabosa! ◊ ita fillus malus chi seus! ◊ ite prendha chi tenzo pro teraca! ◊ ite raju niedhu su chi mi est rutu! ◊ ite cosa, mih, a fàghere de prus a màchina chi no a manu! ◊ it'orobbona a istentare gai! ◊◊ ita cosa ca ses innòi? ◊ de ite colore fint sos ojos suos? ◊ fiant mortas sentza de pòdiri isciri de ita mali moriant ◊ bèni benniu, Sarbadori: itas novas as portau? (L.Matta)◊ ite timendhe chi so!… 4. ite fea chi ses, putzi, perdeu! ◊ ite bella chi ses! ◊ ita bellu aspetu tenit sa tzitari! ◊ ite tontu chi ses! ◊ ite bella friscura chi pigat dae mare! ◊ ite duas columbas chi at cuss'ómine! 5. ita a binci a sa loteria!…◊ e ite pro lu sighire intro de domo furendhe!…◊ e ite si bi l'aio ischidu chi fit gai!…◊ e ita s'ollastu, tanti gei no fait pampa!…◊ e ite si l'imbenit cussu cantu de ferru!…◊ ita mi ndi funt is òrus, candu no ndi tenit nemus!◊ e ite s'istat sa tua o sa mia cussa fortuna!… 6. s'ite bi cheret? ◊ faghiant s'it'e fàghere issoro ◊ at tentu it'e nàrrere ◊ tenzo it'e pessare ◊ semus prenos de it'e fàghere: no nos podimus fritire nudha! ◊ depeit imparare totu custos ites ◊ cantos ites si sunt postos contrabbessu!… 7. - Ses orrutu male! - Ite orrutu?!… No est berus! ◊ - Nachi Fulanu est malàidu! - Ite malàidu?… de mandronia! Ètimu ltn. (pro/ad) quid Deu(s) Tradutziones Frantzesu quoi?, que? Ingresu what Ispagnolu ¿qué?, que Italianu cosa?, che?, cosa Tedescu Was? etwas, Ding.

papàrra 1, pàparra , nf Definitzione cosighedha de perunu contu, nudha Sinònimos e contràrios pampalluca, pimpirripàparra / bóciga Frases dh'as a cumprendi, tui, sa pàparra!…◊ no scit una paparra de sa letzioni ◊ est abbituau a arriri de is carrus furriaus, ma cun mimi fait pagu paparra! Tradutziones Frantzesu objet de peu de valeur, sans valeur Ingresu an object of no value Ispagnolu menudencia Italianu còsa di ìnfimo, nessun valóre Tedescu Nichtigkeit.

putzinúmene, putzinúmine , nm Definitzione cosas de isputzire, putzinosas Sinònimos e contràrios ischifera, putzina, putzímene, schivoria / cdh., ttrs. putzinúmini Frases totu fit putzinúmene, feghe, víssiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu saloperie, chose désagréable Ingresu disgusting thing Ispagnolu porquería Italianu còsa puzzolènte, sgradévole Tedescu stinkige und unangenehme Sache.

«« Torra a chircare