acostumài , vrb: acostumare, costumai Definitzione tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines Sinònimos e contràrios abbetuare, abesare, acomunai, arranguai, imbisciare, ingustai, parusare Frases a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir coutume, être coutumier Ingresu to accustom, to have in use Ispagnolu acostumbrar Italianu costumare, avére in uso, èsser sòliti fare, solére Tedescu gewohnt sein.

avalèssi , vrb rfl Definitzione su si serbire de calecuna cosa o de ccn., nau mescamente in su sensu de ndhe aprofitare Sinònimos e contràrios avaliri Ètimu itl.t Tradutziones Frantzesu se servir de, faire usage de Ingresu to make use Ispagnolu valerse, acogerse Italianu avvalérsi Tedescu sich bedienen.

conchistài, conchistàre , vrb Definitzione impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas Sinònimos e contràrios acanciare, lucurare 1 | ctr. perdimentare, sperditziai Frases est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene Ètimu spn. conquistar Tradutziones Frantzesu fructifier Ingresu to put to good use Ispagnolu prosperar Italianu méttere a frutto Tedescu nützen.

consúmu , nm: cossumu, cunsumu, cussumu Definitzione su consumare sa cosa, su tanti chi si consumat, chi s'impreat Sinònimos e contràrios impleu Frases su cossumu chi semus faghindhe de currente in zerru est meda ◊ cun su tropu dinare in busciaca sa gente si abbusant e faent tropu consumu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu usure Ingresu use, wear Ispagnolu desgaste Italianu consumo, usura Tedescu Abnutzung.

costumài , vrb: acostumai, costumare, custumai Definitzione tènnere o àere a parusu, àere un'abbitúdine coment'e cosa de medas e chi durat a meda Sinònimos e contràrios abbetuare, abesare, acomunai, arranguai, imbisciare, ingustai, parusare Frases ingunis costumant a si firmai is carretoneris ◊ ndi apu costumau a biri prus mannus de issus, e a figionu, puru! ◊ "Para s'orija e sas laras tanca!" costumaiat a nàrrere Fulanu ◊ costumat a ndi bufai puru, de binu, cussu! ◊ sos mannos ant sempre custumadu a dare unu chilu de mele pro unu de casu ◊ in su mesi de maju custumat a fai calincuna iscutulada de àcua Ètimu itl. costumare Tradutziones Frantzesu habituer, être d'usage (de) Ingresu to use Ispagnolu acostumbrar Italianu usare, avére l'uso Tedescu anwenden.

giuài , vrb: ciuare 1, giuare, giuari, giuvare, zuare Definitzione èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda Sinònimos e contràrios agiadai, ajuai, atuai, bàlere, ingiuai, proicare, serbire, sufragai | ctr. nòcere Frases sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat! 2. de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha Sambenados e Provèrbios prb: si s'ómini no giuat no balit sa sienda Ètimu ltn. iuvare Tradutziones Frantzesu être utile, servir Ingresu to be of use, to be good Ispagnolu servir, ser útil Italianu giovare Tedescu nützen, gut tun.

giúdu , nm: zudu Definitzione su serbire, su bàlere o èssere bonu de unu o de una cosa: si manígiat prus che àteru in sa nada èssere de g. / èssiri cosa de giudu = cosa de tzou, bonu, capatzu, àbbile, cabosu, de pòdere serbire, chi giuat Sinònimos e contràrios giuamentu, valore, valuda, zua 1 Frases at méritu pro àere fatu òperas de giudu (F.Paba)◊ ajó torrade, giòvanos de preséntzia e de giudu! (B.Trudhaju)◊ cussus no fadiant faina de giudu ◊ mamma ti biat manna, de giudu e de profetu! ◊ nci dh'ant ispotallitada, poita no fiat cosa de giudu! ◊ su istimentu fut pagu de giudu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu valeur, utilité Ingresu esteem, use Ispagnolu valor, utilidad, provecho Italianu prègio, utilità, giovaménto Tedescu Wert, Nützlichkeit, Vorteil.

imperài, imperàre , vrb: impleai, impreai, impreare, impreari, impriai, omperae, umperai Definitzione pònnere una css. cosa o a ccn. a unu bisóngiu, a calecuna cosa, cun cosa Sinònimos e contràrios impidare, manigiai, omperae Frases imperadhu su sardu, ca est contravelenu! (A.Satta)◊ apo impreau mastros de muru e manibales a fravicare ◊ cust'intima ti servat de cundenna, za chi s'abbilidade no l'impreas ◊ su tempus comente l'impreas, tue? ◊ apu dépiu impleai sa língua de su fuetu po dhu cumbínciri a cambiai vida ◊ custa est beste noa ca l'apo impreada pagu ◊ impèralu su tempus chi as! ◊ arregordadí chi tenis de impreai bèni su tempus! Ètimu ltn. imperare Tradutziones Frantzesu employer Ingresu to use Ispagnolu emplear Italianu adoperare, usare Tedescu benutzen.

ispitíre , vrb: spitiri Definitzione acabbare sa cosa, consumare o ispaciare totu Sinònimos e contràrios consumai, finire, spaciai Maneras de nàrrere csn: ogus ispitius = ingullidos, coment'e suspidos; pessare fintzas a si che i. su cherbedhu = fintzas a s'afesimentu, de si ammachiare Frases s'ispitit sa vida pro fàghere sa cosa e apustis lassamus totu! ◊ cudha zente si ch'est ispitia marrandhe (L.Loi)◊ a che las ispitire chin salude, sas iscarpas! ◊ che ispitit sa carena travallandhe ◊ su sole che ispitit sas frammas prus allutas comente che abbassat ◊ su focu ispitit cada cosa ◊ che amus ispitiu s’incunza vetza ◊ cussu est focu chi no si che ispitit 2. at furriau is ogus ispitius a dónnia parti po biri de aundi essiat cudha boxixedha Tradutziones Frantzesu consommer Ingresu to waste, to use Ispagnolu gastar, agotar Italianu consumare, impiegare Tedescu verbrauchen.

manigiài, manigiàre , vrb: manitzare, manixai, manizare Definitzione pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa Sinònimos e contràrios ammaunire, impleai, maniestare Maneras de nàrrere csn: manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru Frases arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu 2. cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca 3. si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis! 4. sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu manier, manipuler, manœuvrer, mettre tout son œuvre Ingresu to use, to manipulate Ispagnolu manejar Italianu maneggiare, manipolare, manovrare, adoperare Tedescu hantieren (herum), handhaben, gebrauchen.

manígiu , nm, nf: manixu, maniza, manizu, meixu Definitzione su manigiare, su faimentu, trebballu o movimentu de manos prus che àteru nau in su sensu de impreare cosa, de dha pònnere a fàere, a si ndhe serbire, o fintzes solu de istare faendho faina, trebballandho cosa; manera de fàere; fintzes cuncordu de calecuna faina pagu onesta, unu pagu a trassa, unu pagu a iscúsiu, a ingannu Sinònimos e contràrios contibizu, faina, impreu, maniestu, magoninzu, manucu, trabàgiu / alvatadura, barbatada / transa Maneras de nàrrere csn: tènnere una cosa meda a manizu = pònnerela o impreàrela meda, in cosas de donzi die; cosa, trastu de manígiu (es. tialla, bestimenta) = de pònnere a fitianu, a donzi die, pro donzi bisonzu (ctr. de càstigu); terra de bonu manizu = bona a triballare; manixu, meixu (de sa terra)= aronzu, aradura; àere manizu de una cosa = ischírela leare, èssere pràtigos a si ndhe serbire; su manizu de sa domo = su comente si muntenet e contivizat sa domo, sas cosas de domo; leare, ghiare su carru a manizu de nanti = sétidos a cara a punta, acurtzu a sa forchidha; su cane poltat manígiu = at leadu sa trata de sa fera, est ponindhe ifatu a sa fera Frases in su cuile istabat petzi a s'ora de su manizu ◊ tziu Berte, fatu su manizu, si sediat ◊ fachendhe carbone, sos ómines che fint in sa coa de su padente, in su manizu ◊ si s'animale no afilat a manu de su mere, peus si bidet manizu de fune anzena! 2. bellu manizu pro bínchere sa tentassione, Elias Portó!…◊ gei dh'apu biu su manígiu, acomenti ispendit su dinai! ◊ cun tzertos manizos sos fizos los guastant ◊ si bi at manizu sa cosa resessit ◊ contivizare e muntènnere sa paghe fit su manizu de babbos e mamas 3. no ti fides a bi andhare: cue bi at manizu! ◊ mi so abbistu chi in cussa béndhua bi at manizu mannu ◊ sos chi votant in sa Giunta istant fatendhe manizu ◊ cussu faghet manizos finas in crésia e peri sos caminos! 4. in domu lassaus isceti su dinai de manígiu: s'àteru in banca ◊ sa tialla bona dh'allogu: de manígiu gei ndi tengu ◊ custu est unu cuadhu de manígiu, cudhu est de istadha ◊ no pongais su servítziu nou a manígiu! ◊ custa est s'àcua de manígiu, cussa po bufai ◊ sas cobertedhas chi zuto a manizu las apo samunadas Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu maniement, manipulation, travail, procédé, intrigue Ingresu use, manipulation, procedure, intrigue Ispagnolu manejo, procedimiento Italianu maneggiaménto, manipolazióne, lavorazióne, manéggio, procediménto, trésca Tedescu Handhabung, Methode, Machenschaft.

parusàre , vrb Definitzione tènnere o àere a parusu, èssere abbituaos a calecuna cosa Sinònimos e contràrios acostumai Frases cussas badhes sunt parusadas a sos pibios de sos puzones ◊ in bidha issoro no bi lu parusant a fàghere gai ◊ no apèndhelu parusadu no ischint it'est su filonzu ◊ tue parusas s'arte de sa poesia ◊ torro a su logu parusadu Tradutziones Frantzesu avoir coutume Ingresu to use Ispagnolu soler, acostumbrar Italianu solére Tedescu pflegen (Inf. + zu).

suspàre , vrb Definitzione nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina Sinònimos e contràrios alaviai, baltzigare Frases sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu parler argot Ingresu to use slang, to speak allusively Ispagnolu hablar en jerigonza Italianu parlare in gèrgo, sótto metàfora Tedescu durch die Blume sprechen.

umperaméntu , nm Definitzione su imperai, su pònnere, su costumare a pònnere una cosa a calecuna àtera o a fàere Sinònimos e contràrios impleu, umpériu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu emploi Ingresu use Ispagnolu uso, empleo Italianu uso Tedescu Gebrauch.

umpériu , nm: umperu, úmperu Definitzione su imperai, su pònnere, su costumare a pònnere una cosa a calecuna àtera o a fàere Sinònimos e contràrios impleu, umperamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu emploi, utilisation Ingresu use Ispagnolu uso, empleo Italianu uso Tedescu Gebrauch.

«« Torra a chircare