ammaladiài , vrb: ammalaidae, ammalaidare, ammalaidari, ammalariai, ammobadiai, ammobeidai, maladiare Definitzione orrúere a malàidu, ingòllere maladia Sinònimos e contràrios ammagagnare, apuntorai, demare, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Frases cussa piciochedha po s'iscola fait fintzas a si ammobadiai ◊ depestus andai, ma si fiat ammobadiada sa cani e no at fatu prus (A.Garau)◊ is cosas in iscàtula ti creis ca no faint ammalariai sa genti? ◊ Pepina fiat giòvana candu si fiat ammobeidada (A.Merici) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber malade Ingresu to fall ill Ispagnolu enfermar Italianu ammalarsi Tedescu krank werden.

ammarturàe, ammarturài, ammarturàre , vrb: ammarturiai, ammarturiare, marturare Definitzione orrúere a malàidu a tempos longos, màrtire, chentza ndhe pòdere sanare; nau cun arrennegu, abbarrare a tropu in letu, istare sèmpere crocau, chentza trebballare Sinònimos e contràrios irmalaidare Frases nos diamus ammarturiare labandhe a modhe in su ribu! ◊ aite isto in su letu, a mi ammarturare peus?! ◊ no si podiat movi poita de otu annus si fut ammarturau 2. at fatu su letu e si nc'est ammarturada! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu demeurer infirme Ingresu to fall ill for a long time Ispagnolu enfermar de forma crónica Italianu ammalarsi a lungo Tedescu lange erkranken.

ammudài 1, ammudàre , vrb: ammutae, ammutai Definitzione chellare a sa muda, citire, fàere citire o essire mudu; si narat fintzes de su si asseliare de su bentu Sinònimos e contràrios acaire, ammudatzare, ammudigare, ammudire, ammudulire, assamudare, citire, ismudulare | ctr. fuedhai Frases innantis de zudicare sos àteros nos firmamus e nos ammudamus ◊ si est ammudau a pompiare ite ndhe pessabat ◊ birgonzosu bisonzat chi mi ammude ◊ ispíritu chi ammudas, essi de custu piciochedhu! ◊ su sero sas umbras ammudant píulos e boghes Ètimu itl. ammutare Tradutziones Frantzesu faire chut Ingresu to become dumb, to fall silent Ispagnolu callar, acallar Italianu zittire, ammutolire Tedescu verstummen.

ammudíre , vrb: ammutire, ammutiri, mutire Definitzione callare, parare mudos, istare citios, pèrdere sa limba, su foedhu, fàere citire Sinònimos e contràrios acaire, ammudai 1, ammudigare, ammudulire, assamudare, citire, ismudulare | ctr. chistionai, faedhare Frases si est ammutidu ◊ is duus giòvunus furint arrexonendi candu dhus at ammutius un'istragassu ◊ de sas undhas ammudis s'abbolotu (B.Chessa) Ètimu itl. ammutire Tradutziones Frantzesu se taire subitement, faire chut, devenir muet Ingresu to become dumb, to fall silent Ispagnolu callarse, enmudecer Italianu ammutolire, zittire Tedescu verstummen.

arrúere , vrb: arrúghere, arrui, arrúiri, arruri, irrúghere, orrue 1, rúchere*, urrúere Definitzione calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu Sinònimos e contràrios botare, cairi, corriare, iscaltinare, iscasidhare, isdegorare, isdobbiare / betae / dèchere | ctr. arritzare, pesai Maneras de nàrrere csn: arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn. Frases arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua 2. custu no ti arruit: no est cosa tua! 3. su bistiri ti arruit mali 4. sa festa arruit su mesi ch'intrat 5. no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus! Tradutziones Frantzesu tomber Ingresu to fall Ispagnolu caer Italianu cadére, cascare Tedescu fallen, stürzen.

derrocài, derrocàre , vrb Definitzione isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu Sinònimos e contràrios atzimare, azinare, derrúere, dissantarare, idarrocai, ifasciare, iscalabrare, isciarrocai, isperrumai Frases su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu tomber, ruiner Ingresu to precipitate, to fall down Ispagnolu derrocar Italianu precipitare, rovinare Tedescu hinabstürzen.

ilmaladiàre , vrb: immabadiai, immalaidare, irmadaliare, irmaladiare, irmalaidare, irmalavidare, ismalaidare Definitzione orrúere malàidu, ingòllere maladia Sinònimos e contràrios ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, demare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Frases si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber malade Ingresu to fall ill Ispagnolu enfermar Italianu ammalare Tedescu krank werden.

inamorài , vrb: inamorare, innamorai, innamorare Definitzione pònnere amore, istima forte a unu, a una, a calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbaradhare, abbelare, ammorare, fastigiai, imbelare, indeosare, ingeniai | ctr. disamorare Frases est innamorendhe cun àter'una fémina ◊ si ndh'est innamorada a s'ojada chi li at dadu ◊ ohi, si fui bajanu ti mi dia innamorare! Tradutziones Frantzesu tomber amoureux Ingresu to fall in love Ispagnolu enamorarse Italianu innamorarsi Tedescu sich verlieben.

ingalàre , vrb rfl: inghelare Definitzione tancare is ogos a dormire, cumenciare a dormire Sinònimos e contràrios dormire, indormiscai, ingalenare, insonnigai Frases mi che so ingheladu de su sonnu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'endormir Ingresu to fall asleep Ispagnolu adormecerse Italianu addormentarsi Tedescu einschlafen.

insonnigài , vrb: insonnigrae, issonnigare Definitzione pigare sonnu / andhare a s'insónniga insónniga = sonisonni, ruíndhesi de su sonnu Sinònimos e contràrios dormire, indormiscai, ingalare | ctr. ischidare Frases Taresa fit a s'issónniga issónniga, li pariat de àere intesu arréxunu ma che li pariat atesu: sa meighina l'aiat tota intambainada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'endormir Ingresu to fall asleep Ispagnolu adormecerse Italianu addormentarsi, assonnarsi Tedescu einschlafen.

iscaltinàre , vrb: iscartinare, scartinai Definitzione orrúere (o fintzes betare, iscúdere) a terra de mala manera, a istràmpidu forte Sinònimos e contràrios addrabbulai, arrúere, iscasidhare, isdegorare, isdobbiare, orrue 1, rúchere / aciapuai, atapai 1 Frases cudhu marzane tentu a lobu iscudiat a sa tzurpa de unu muru a s'àteru iscartinandho a terra totu su chi atzapaiat ◊ chirca de ndhe l'iscaltinare dae su letu, ca est ancora drommida goi a tardu! Tradutziones Frantzesu s'abattre Ingresu to fall heavily Ispagnolu desplomarse Italianu stramazzare Tedescu stürzen (der Länge nach).

isdegoràre , vrb: isdeorare Definitzione orrúere a iscartinadura, a istràmpidu de s'irdoare (fàere male meda) Sinònimos e contràrios arrúere, iscaltinare, iscasidhare, isdobbiare, orrue 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'abattre Ingresu to fall heavily Ispagnolu desplomarse Italianu stramazzare Tedescu stürzen.

istrampàre , vrb: istrempare, istrumpai, istrumpare, strumpai Definitzione lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu) Sinònimos e contràrios addrabbulai, addrobbulare, betae, iscracare, istrampoinai, istrampulare, rúchere / aciapuai / imbolare Frases iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant! 2. fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora 3. paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta 4. si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jeter par terre, abattre, s'abattre Ingresu to fall heavily, to pull down Ispagnolu derribar Italianu buttare a tèrra, abbàttere, stramazzare Tedescu niederschlagen, zu Boden werfen.

lentoràre , vrb: lentoriare Definitzione betare o calare lentore, fintzes fàere abbighedha fine che lentore Sinònimos e contràrios lentorire, orrosiai, saghinare, serenai 1 Frases lentorat in sas notes de istiu ◊ chelos, lentoriade!◊ su sede lentoriadu est lentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu deposer de la rosée Ingresu to fall dew Ispagnolu rociar Italianu cadér rugiada Tedescu tauen.

orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere, irrúghere, orrúere, orrúghere, orrúiri, rúchere*, urrúere Definitzione calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes Sinònimos e contràrios botare, cairi, iscaltinare, iscasidhare, isdobbiare | ctr. arritzare, pesai Frases unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu 2. a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies Sambenados e Provèrbios prb: a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula Tradutziones Frantzesu tomber Ingresu to fall Ispagnolu caer Italianu cadére Tedescu fallen.

recaíre, recaíri , vrb Definitzione torrare a orrúere in maladia, immalaidare torra de su matessi male, orrúere torra in su male, in su vítziu o abbitúdine mala Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu avoir une rechute Ingresu to fall again Ispagnolu recaer Italianu ricadére Tedescu einen Rückfall haben.

rúchere , vrb: arrúere, irrúghere, orrue 1, rúere, rúghere, urrúere Definitzione calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu Sinònimos e contràrios atzapulai, botare, cairi, corriare, falare, iscaltinare, iscasidhare, isdobbiare, istrampare / betae / dèchere, iltare | ctr. arritzare, pesai Maneras de nàrrere csn: rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia Frases a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare! 2. no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet 3. sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu 4. no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna Sambenados e Provèrbios prb: chie no est rutu podet rúere Ètimu ltn. ruere Tradutziones Frantzesu tomber, s'écrouler Ingresu to fall Ispagnolu caer, precipitar Italianu cadére, precipitare, crollare Tedescu fallen, stürzen, einfallen.

trumbulàre , vrb Definitzione orrumbulare, atumbare e furriare a terra, fàere orrúere a furriadura; fintzes illascinare Sinònimos e contràrios atumbae, atzupare / arrembulai, arrodulare, boltulare, lodhurare, tambulare, trodhulare / fuzire 2. su bentu fuit a cantu podiat bentulare, pariat de che chèrrere trumbulare sa pinneta ◊ nche at trumbulau s'istrezu de su late Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber, dégringoler Ingresu to fall headlong Ispagnolu rodar, caerse Italianu capitombolare Tedescu überschlagen.

«« Torra a chircare