bigumàrras, bigumàrru , nm Definitzione bigu o boe marinu; genia de lampu chentza tronu Sinònimos e contràrios culumarru, igumarras Terminologia iscientìfica anar, monachus monachus Tradutziones Frantzesu phoque moine de la Méditerranée, éclair Ingresu monk seal, lightning Ispagnolu foca monje, relámpago sin trueno Italianu foca mònaca, lampo sécco Tedescu Mönchsrobbe, Wetterleuchten.

crosài, crosàre, crosàri , vrb: crusare, crusiare Definitzione acostire una cosa a un'àtera o is oros de duas cosas, intrare apare po serrare impare, torrare apare, nau fintzes de su chi si narat foedhandho coment'e cosa chi dhue deghet, est bene nau; si narat fintzes de una segada sanandho Sinònimos e contràrios apigiai, crosodhae, crujare, imbasare, incasciae, incriedhai, segliai / dèxiri | ctr. iscrusare Maneras de nàrrere csn: dhoi crosat = bi istat bene, si li addatat, dhu dexit (e fintzas chi faghet rima); crosai is fuedhus = faedhare, nàrrere duas peràulas Frases in sa carrada is doas de su fundu crosant in su canali de is doas longas ◊ ammentendhe a babbu e mamma, goso cudhos cunfortos chi crusant dogni ferida de su coro (P.Fae)◊ ant crusau un'istampu in su muru 2. dhi picighit e mai dhi crosit! ◊ naradhu a forti, cussu, ca dhoi crosat! ◊ su pipiu est befianu e su chi narat dhoi crosat puru! 3. sas malandras si sunt crusiadas: commo su fertu est s'ispíritu ◊ nos azes lassau un'istrópiu mannu chi sa medichina de su tempus at a istentare a lu crusiare ◊ sas brusiaduras sunt crusiadas e sa pedhe noba est torrandhe a issire ◊ no mi toches sa ferida ca no est bene crusada! Ètimu ltn. *clusiare Tradutziones Frantzesu joindre, cacheter, suturer Ingresu to fit together, to seal, to suture Ispagnolu coincidir, compaginarse Italianu combaciare, sigillare, suturare Tedescu zusammenpassen, versiegeln, nähen.

igumàrras , nm: irgumarras Definitzione bicru o boe marinu; genia de lampada chentza tronu chi si biet atesu su note Sinònimos e contràrios bigumarru*, circumarra, giogumarras, gulumarru, vigumarras 2. bidia su Vesúviu a igumarras e a coloriduras sèmpere divèscias (E.Giordano) Terminologia iscientìfica anar, monachus monachus Tradutziones Frantzesu phoque moine de la Méditerranée, éclair Ingresu monk seal, lightning Ispagnolu foca monje Italianu foca mònaca, lampo sécco Tedescu Mittelmeer Mönchsrobbe, Blitz.

imprènta , nf Definitzione genia de marcu o singiale chi abbarrat ponendho calecuna cosa mescamente a incracadura; machinàrios e istabbilimentu po iscríere líbberos, giornales e àteru e fintzes s'iscritura de òperas a machinàriu / s'i. de sa muneda = zenia de mógliu pro imprentare dinari Sinònimos e contràrios arrastu, sémida / assempru, assimitzu, bisura / istamperia Frases preparo un'abbarzu cun s'intentu de dare a sa natura s'imprenta de sas manos mias ◊ at lassadu s'imprenta de su pè 2. isse cheriat assemitzare a sos cusinos e chircaiat de si dare imprentas e maneras de ómine vonu ◊ già giuches imprentas vonas!… 3. no eus pótziu passai a s'imprenta totus cudhas òperas dignas de èssiri pubblicadas Ètimu spn. emprenta Tradutziones Frantzesu empreinte, frappe, cachet, typographie Ingresu imprint, mint mark, seal, printing works Ispagnolu huella, imprenta, cuño Italianu imprónta, cònio, sigillo, tipografìa, stampa Tedescu Abdruck, Prägestempel, Siegel, Druckerei, Druck.

màrca 1 , nf Definitzione singale o sinnu chi inditat sa fràbbica de una cosa; ferru cun is líteras de númene e smb. de su mere po marcare bestiàmene e su singiale chi lassat in sa pedhe (ponendhosidhu abbrigau); túturu de linna pintau (picau a imbuidadura, a forma de parallelepípedu) po fàere is pintos a su pane modhe a incracadura e su singiale etotu chi lassat Sinònimos e contràrios macru, sinnale Maneras de nàrrere csn: robba ’e suta marca = cosa metzana; èssere de prima marca = de prima calidade, bonu meda; m. de bullu = zenia de francubbullu, de valore istabbilidu, chi si ponet in pabilos de dochimentu pro lis dare valore legale o fintzas coment'e tassa o diritu de pagare Frases custas iscarpas sunt de marca bona 2. sunt andhados a betare sa marca a su bestàmine ◊ dontzi cadhu at unu signale e unu semotu solu: sa marca ◊ sas marcas si betant a su panischedhu 3. fit tiradore de prima marca: tiraiat a balla sola a sa sesina bolendhe ◊ mi ant passadu che robba de suta marca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marque, cachet, empreinte Ingresu brand, seal, mark Ispagnolu marca Italianu marca, sigillo, imprònta Tedescu Marke, Warenzeichen, glühendes Eisen zum Markieren von Tieren, Brandzeichen.

ségliu , nm: sélliu, sellu Definitzione aina, e genia de marcu chi lassat in pitzu de calecuna cosa, coment'e po serrare; fintzes fine, acabbu, serrada o cosa, fata chi ponet fine a calecuna chistione Sinònimos e contràrios bullu 2, segliadura, sighidhu, sigígliu, trimbu 2. gheta un'àtera tassa de binu e po como li ponimus su sellu! ◊ s'úrtima curba de una gara a tema, serrendi, dha narant sélliu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu cachet, sceau Ingresu seal Ispagnolu sello Italianu sigillo, suggèllo Tedescu Siegel, Besiegelung.

sidhài, sidhàre, sidhàri , vrb Definitzione serrare, tupare o istrínghere a forte, a friscadura, cràere, abbarrare o istare firmu Sinònimos e contràrios afíere, firmai, serrai, sidhire, sizire | ctr. abbèrrere Frases isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ dh'oliant obbrigai a oberri sa buca, ma dha portàt sidhada che balla ◊ is frécias de s'orológiu de campanili funt sidhadas ◊ sidheisí unu pagu e lasseus cantai a Mighedhu, ca si fait intendi gòcius! Ètimu ltn. sigillare Tradutziones Frantzesu cacheter, serrer Ingresu to seal, to grip Ispagnolu atrancar, sellar, cerrar Italianu bloccare, sigillare, strìngere Tedescu blockieren, versiegeln, festhalten.

sidhíre, sidhíri , vrb: tzidhire Definitzione intrare apare, incasciare bene a istrintu (es. linna, pedra), serrare, cràere a sízigu, a forte, tostau, nau de istrégiu fintzes istangiare; mòvere (ma sèmpere cun s'idea de no si mòvere), e mescamente (rfl.) trèmere de assíchidu, de fritu o àteru, a cropu: nau cun arrennegu, fintzes istare firmu, citiu Sinònimos e contràrios afíere, sidhai*, sizire / mòere, sadhiare, sadhie, trèmere Maneras de nàrrere csn: sidhirisí a ccn. = aferraidhu a istrintu; sidhirisí a sa muda = callare, istare mudos Frases sa porta no sidhit bèni ◊ at sidhiu is dentis ◊ at sidhiu sas barras ◊ sa carrada cun su binu si sidhit 2. no ti sidhas dae cue, mih! ◊ lu bidia che giaitadu, chentza mancu si sidhire! ◊ si non bollu dèu no si sidhint! ◊ su pitzinnu setziat a de gropas cun su babbu e, si s'àinu si sidhiat, si atacaiat a su babbu istringhinnedhu a bentre 3. dae sa die chi sos fascistas l'ant menetada si sidhiat a donzi tzocu ◊ si sidhit de su frius 4. sidhidí a sa muda o ti dongu un'iscutulada de cosa! ◊ Arrosica, ti apu nau a ti sidhiri che sa balla! (A.Murru) Tradutziones Frantzesu cacheter, tressaillir Ingresu to seal, to give a start Ispagnolu cerrar herméticamente, atrancar, sobresaltarse Italianu sigillare, trasalire Tedescu versiegeln, zusammenzucken.

sigígliu , nm: sigillu, sizígliu, sizillu Definitzione su chi serbit o chi si ponet a serrare bene ccn. cosa; in cobertantza, fintzes fata, decisione forte e firma chi si pigat coment’e callendi a ciorbedhu, iscramentandho po ccn. farta / pòniri s. a una cosa o chistioni = donai su fini o cumplimentu, serrai sa chistioni Sinònimos e contràrios segliadura, ségliu, sintzígliu Frases betzesa, dolores e aciacos mi ant postu su sizillu in laras (Sotgiu) Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu cachet Ingresu seal Ispagnolu sello Italianu sigillo Tedescu Siegel.

sizíre , vrb Definitzione tupare, serrare bene, a sízigu, de no passare nudha, acostire duas cosas chi torrant giustas apare; andhare o pònnere acanta, andhare aifatu, fintzes sighire Sinònimos e contràrios serrai, sibbiai / acoltziare, acostai / imbasare, incasciae | ctr. illascare / issuzire Frases sos ojos mios, a s'abbàscia abbàscia, sonnidos, ant finidu de si sizire 2. su pastore no lassat sizire sos grodhes a su masone ◊ si sizit a sa gianna de s'amigu e li falant sas làgrimas ◊ Mariànzela andhat a sizire s'orija a s'istampa de sa giae pro intèndhere cudhos arrejonendhe ◊ ti sizis e mi das unu basu! ◊ camminandhe, su fizu che at sizidu su babbu ◊ sa roda de su tempus ti at siziu! ◊ su tempus sizit a totus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cacheter Ingresu to seal Ispagnolu cerrar herméticamente Italianu sigillare Tedescu versiegeln.

«« Torra a chircare