achè , avb, nm: achelu Definitzione foedhu chi narant po ammostare una cosa; cositedha de pagu contu, fintzes iscusa, iscórtziga / no cumprèndhere un'achè = no cumprendi una cibudha Sinònimos e contràrios acodhu, addeallu, ajallu, allodhu, midhu / arraghèscia, bóciga Frases mih sa luna, achè su chelu cun su mare adhae adhae chi si basant! ◊ achela, in su giardinu anzenu annidada che columba ferida, che umbra de manos réndhidas! (L.Massa) 2. si agato un'achè ti che bogo dae sas terras mias! ◊ devo dare su contu a su sótziu meu e no cherzo chi bi nascat unu achè Tradutziones Frantzesu voilà!, rien, prétexte Ingresu here it is!, trifle, excuse Ispagnolu he aquíahí, aquíahí tienes Italianu ècco!, nonnulla, pretèsto Tedescu hier, nichts.

acò , iscl Definitzione foedhu chi atzitzat s'atentzione de unu po abbaidare una cosa chi acontesset Sinònimos e contràrios lah!, mih! Frases acò sos castanzeris! ◊ acò s'animale! ◊ acò su mare de Sardigna biaitu e su chelu sou sempre giaru! ◊ acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue, acò sa luna! 2. e acò chi sa mama si est detzisa de presentare su fizu sou a s'isposa ◊ acò chi un'arveghe si chírriat dae s'ama, leat filu a s'ala de sos anzones e ndhe sèberat unu Ètimu ltn. eccu(m) hoc Tradutziones Frantzesu voici!, voilà! Ingresu here it is! Ispagnolu he aquíahí Italianu ècco! Tedescu hier, da ist.

acódhu , avb, iscl: acollu 1 Definitzione est innòi, est bénniu, si bit Sinònimos e contràrios addeallu, allodhu, midhu Frases a s'arbeschidorza acodhos, sos piratas! (G.Sanna)◊ chie tenet dinaris de avassu, de los impiegare acolla s'ora! ◊ che passat una die, duas, tres… a candho acollu totu caratzadu! ◊ si chircas unu padronu, su padronu acollu inoghe! Tradutziones Frantzesu le voici, le voilà Ingresu here he is! Ispagnolu ¡helo aquí! Italianu èccolo! Tedescu Gastfreundschaft, Heim.

acómi! , iscl Definitzione seo innoghe, seo prontu, ma nau pruschetotu chentza prexu Frases acomi torra su padronu tou: s'última iscurrizada nos faghimus! ◊ acomi tristu a zorronada anzena! Tradutziones Frantzesu me voilà! Ingresu here I am! Ispagnolu ¡heme aquí! Italianu èccomi! Tedescu da bin ich.

acòndhe! , avb: aconne Definitzione acò + ndhe Sinònimos e contràrios ècondhe!, mindhe! Frases no bastaiat unu, acondhe un'àteru, de batu, a màulu postu! ◊ che fut apenas essidu unu, acondhe un'àteru chircandhe sa fiza! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en voilà Ingresu here they are! Ispagnolu ¡aquíahí tienes otro! Italianu èccone! Tedescu da sind welche!

addèa! , avb Definitzione foedhu chi narant po ammostare una cosa / addèadi! = addea a tui!, addèabbos! = addea a bosatrus!, addeaghi = eco chi… Sinònimos e contràrios ecoghi Frases e addea chi li parfeit de bídere una cosa chi si assimizaiat a un'ou! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu voici!, voilà! Ingresu here it is! Ispagnolu ¡he aquí, ahí! Italianu ècco! Tedescu siehe da!

allochélu , avb Definitzione allodhu in cudhane, adheni! Sinònimos e contràrios alloncedhu, billuchelu, mianchelu, millichelu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le voilà! Ingresu here he is! Ispagnolu ¡helo aquí! Italianu èccolo! Tedescu hier ist er!

allódhu , avb, iscl: allollu Definitzione foedhu chi si narat, coment'e inditandho, po unu o calecuna cosa chi essit, si biet o benit totinduna Sinònimos e contràrios achelu, acodhu, addeallu, adhicoe, ajallu, edheà, ellodhu, lallodhu, lalu, midhu, mirodhu Frases allodhu, dh'apu biu s'istedhu brincadori! ◊ nosu iaus a bolli: pedia sa gràtzia, allodhu in pratza! ◊ mellus a narri "allodhu" che "alloncedhu" ◊ nomenau su molenti… allodhu presenti! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le voilà Ingresu here he is! Ispagnolu ¡helo aquí! Italianu èccolo Tedescu hier ist er!

allondhédhu , avb Sinònimos e contràrios allodhu, bidhu, midhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le voilà Ingresu here it is! (he) Ispagnolu ¡helo aquí! Italianu èccolo Tedescu hier ist er!

currellài, currellàre , vrb: currigliare, currillai, currillare, currilliai, currizare, currullai, currullari Definitzione andhare a giru, istare a su curre curre, currendho de unu corrígliu a s'àteru; cúrrere aifatu a unu po dhu cracare / currillare cun s'unu e cun s'àteru = currilliai avatu de s'unu e de s'àteru Sinònimos e contràrios currirzare, curritai, incorrillai, iscurrizare, scurrellai / perseghire / cobèrrere Frases cun s'alta fantasia a currellare allargade su bolu, o versos mios (A.Casula)◊ s'istúdiu est s'iscusa po currellai in citadi ◊ est a totu dí currellandu ◊ Nanni recuit istracu de currizare ◊ sos crios istant currillandhe ◊ su sirbonedhu essit de sa foxina po currullari 2. mi ant currelladu che un'assassinu ◊ cussu currizat sas féminas ◊ a issus dhus bolia currullai fintzas a candu, médius, iant ascurtai ◊ las currizat che lupu chi giompet a s'anzone ◊ ite ti apo fatu, chi mi curriglias?! ◊ ancu lu currígliet s'espe! ◊ l’ant currigliadu e tentu ◊ citeisidha, chinonca is mortus si ndi pesant de sa tumba e si currulant! 3. apu fatu currullai sa conilla Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu courir Ingresu to run here and there Ispagnolu correr Italianu córrere qua e là Tedescu hier und da laufen.

dhòe, dhòi , avb, prn: dhue, dhui, idhoi Definitzione foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha Sinònimos e contràrios be, dhia, dhi 1 Frases su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones 2. dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu! 3. un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!… Ètimu ltn. illoc(que) Tradutziones Frantzesu y Ingresu here, there, us Ispagnolu aquí, allí, ahí, nos Italianu ci, vi (avb. stato in luògo, mòto a luògo), ci (prn.) Tedescu dort, da.

eàllu! , iscl: eddeallu Definitzione ea + lu (o + la) Sinònimos e contràrios allu 2! / achelu!, acoghi!, ajallu, edheà!, millichelu! Frases ealla chi che lórumu si est fata! ◊ in sa labia chi est tota lascinzu, pro pagu chi ti fides, ealla fata! ◊ tota sa fortza tua ealla in cue! ◊ eallu a babbu ingruxadu, isarghendhe su trigu! ◊ eallu s'istedhu de chenadorzu! ◊ eallumiche betzu e chentza cojadu! ◊ s’ammorada mea ealla! Tradutziones Frantzesu voilà! Ingresu here he (she, it) is Ispagnolu he aquí, he allí Italianu ècco! Tedescu da!

edheà , avb Sinònimos e contràrios achelu, acodhu, addeallu, allodhu, midhu Frases edheà sa veridade! Tradutziones Frantzesu voilà Ingresu here it is (you are) Ispagnolu he aquí, he allí Italianu ècco! Tedescu da.

innòce , avb: innoche, innoe, innoga, innoge, innoghe, innòi, innoxe, innoxi, inoce, inoche, inoe, inoga, inoge, inoghe, inoghi, inoxe, noxi Definitzione su tretu o logu inue est chie est foedhandho, pigau fintzes in su sensu prus largu possíbbile (es. totu su mundu, sa Terra); tempus: cun sa prep. de, s'ora chi unu est foedhandho leau coment'e cuménciu de unu tempus inditau Sinònimos e contràrios indhenongi, ineco, inècondhe, inolla, noche, nongi | ctr. cue, icudhei, innei Maneras de nàrrere csn: inòchendhe = inoche + ndhe: inòchendhe in ispíritu est restau; a inoche!, a inoche! = agitóriu!, benei a innòi a mi agiudai!; inoghe zosso = innòi in bàsciu; inoghe subra = innòi apitzus; de inoghe a… (tempus) = a cumentzai de immoi fintzas a… Frases me innoge una cópia nodia est sa prus digna de ammiratzione ◊ Sardos, Sardos, a innoghe sa manu, Sardos totu, a innoghe su coro: s'unione, s'afetu est tesoro! (A.Casula)◊ beni a inoghe! ◊ labaidha, bireis ca est arrimada innòi?! ◊ cun cussu dinai me innòi in bidha podis pigai tantis terras ◊ largaisí de innòi, piciochedhus! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ candho morimus lassamus totu inoghe! ◊ innoga za mi aggradat, cun totu custas pitzocas! ◊ inoga che ant meighina pro donzi male ◊ torra a innoje prima de iscorigare! 2. de innoxi a unu paghedhu mi ndi torras isceda ◊ de inoghe a tandho za bi ndhe cheret!…◊ de innòi a ti ndi sapiri tui su mundu est francas a susu! 3. a inoche, a inoche chi mi sunt bochindhe! Ètimu ltn. in + hoc Tradutziones Frantzesu ici Ingresu here Ispagnolu aquí, ahora Italianu qui, qua Tedescu hier.

peribellógu , avb Definitzione peri su logu, aifatu de su logu Sinònimos e contràrios apetotu, totube Frases at ispeigau peribellogu totus is cumpàngius ◊ mi tragat peribellogu sèmpiri de mali in peus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu partout Ingresu everywhere, here and there Ispagnolu por todas partes Italianu dappertutto, qua e là Tedescu überall.

«« Torra a chircare