abbentràda , nf: abbrentada Definitzione
su papare, papada manna, de cosa meda
Sinònimos e contràrios
abbrentosicada,
abbuzada,
afraschedhada,
atatamacada,
sassada
Frases
mi sedo pessandhe a s'abbrentada, su fracu mi cossolat, soe chin sas salibedhas in buca!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gueuleton,
ventrée
Ingresu
bellyful,
full meal
Ispagnolu
atracón,
panzada
Italianu
mangiata,
spanciata
Tedescu
Fresserei.
aggrillàu , agt Definitzione
nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca
Sinònimos e contràrios
acascabellau,
dengosu,
schinitzosu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui est plein de lubies
Ingresu
to be full of whims
Ispagnolu
soliviantado
Italianu
che ha grilli per la tèsta
Tedescu
wer Grillen im Kopf hat.
cólimu , agt: cólumu,
cúlumu Definitzione
chi est a oros, prenu prenu, nau de istrègios o misuras; cosa a meda / avb. a cólimu = a oros, prenu prenu de no bi càbere àteru: nadu de mesura podet èssere prena a cucurru (diferente de a oros, a rasu)
Sinònimos e contràrios
acucuradu,
pienu
/
muntone
Frases
a sos proite dubbiosa isetat una risposta cóluma de sustàntzia ◊ su mundhu est cólumu de peleas
2.
sas lúscias las ant pienadas a cólumu ◊ su trenu passat sempre a cólumu de zente ◊ s'arveghe zughet sas titas a cólumu de late
3.
sufrit unu cúlumu ispaventosu de males
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
plein
Ingresu
full
Ispagnolu
colmo
Italianu
cólmo
Tedescu
voll.
cucúrru , nm Definitzione
su tanti de sa cosa (segundhu sa cosa) chi si ponet prus arta de is oros, in s'istrégiu o fintzes in sa mesura: fintzes aciunta, cosa in prus / prenu a c. = acucurau (in cobertantza, arrósciu)
Sinònimos e contràrios
acúcuru,
cúcuru,
cúmbulu 1
Frases
no li ponzas su cucurru, a sa córbula, ca mi perdes su trigu in caminu!
2.
sa cantilena finichela, ca como che so bell'e a cucurru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
comble
Ingresu
full
Ispagnolu
colmo
Italianu
cólmo
Tedescu
vollgefüllt,
Überschuß.
faúzu , nm Definitzione
su fauzare, su papare
Sinònimos e contràrios
papada,
sassada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gueuleton
Ingresu
full meal
Ispagnolu
comilona
Italianu
mangiata
Tedescu
Essen.
fundhuluzósu , agt Definitzione
chi giughet o faet fundhurúgiu meda
Sinònimos e contràrios
fundarillosu
/
ttrs. fundharitzosu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
plein de lie
Ingresu
full of dregs
Ispagnolu
borroso,
turbio
Italianu
feccióso
Tedescu
hefig.
impurdedhíu , pps, agt Definitzione
de impurdedhiri; chi est in calore, in more
Sinònimos e contràrios
assu 1,
insuau,
intzinnidu,
suadu,
suguzadu
/
focosu
Tradutziones
Frantzesu
qui est en rut
Ingresu
full of sexual excitement
Ispagnolu
en celo
Italianu
foióso
Tedescu
geil.
laelàe , avb Definitzione
èssere l. = totu isciustu, a pauledhas de abba, totu lurtzinas
Frases
su terrinu fit totu laelae comente at pióidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couvert de flaques d’eau
Ingresu
full of puddles
Ispagnolu
pantanoso
Italianu
pozzangheróso
Tedescu
voller Pfützen.
papàda , nf Definitzione
su papare
Sinònimos e contràrios
abbuzada,
atatamacada,
fauzu,
mannicata,
satzada
| ctr.
geunada
Frases
su tantighedhu de sa giorronada in cussa papada non ti bastat! ◊ sos puzones a trumadas calant a si fàghere una papada de cariasedha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gueuleton
Ingresu
full meal
Ispagnolu
comida
Italianu
mangiata
Tedescu
Essen.
piénu , pps, agt, nm: plenu,
prenu Definitzione
de pienare e de plèniri, cun totu is matessi significaos; chi aintru no dhue at logu ca est totu ocupau, chi no dhue cabet àteru (ma a bortas nau fintzes in su sensu de meda, es. cussu móbbile est prenu de brúere, fróbbilu!; est su logu prenu de musca, sa linna betza prena de frommiga)
Sinònimos e contràrios
cenu,
prenadu
/
cólimu
/
afiancu,
atatu,
mascadu,
satzau
/
càrrigu,
frunidu,
prignu,
semenadu
| ctr.
líchidu 1,
sbuidu,
tufudu
Maneras de nàrrere
csn:
p. a ponte a ponte (nadu de isterzu)= a cucurru, a meda, a istibbu, a issacu; prenu che ou (nadu de isterzu o de chie at manigadu)= prenu ’eretu, de no càbere prus nudha; terra prena a trigu, a órgiu, a fà, o àteru = chi bi ant semenadu trigu, orzu, fae, o àteru; plenu de doloris = chi est totu dólimas, chi li dolet in totu sa carena; prenu de chentu e unu male = malu meda (nadu de ccn.); fàghere su prenu = prenare deunudotu; leare, iscúdere a punzu prenu = cun su punzu afissu o serradu; su pienu de sa Luna = candho sa Luna est tundha tundha, si bidet totu intrea; leare in prenu (iscudindhe) = fèrrere bene, de fàghere totu s'efetu
Frases
amus prenu s'ortu a fae ◊ cuss'isterzu l'apo prenu deo ◊ ndhe apo prenu su logu, at prenu sa broca ◊ sa piata s'ibboideit coment'etotu si fit piena ◊ de custas lendhas ndhe ant prenu su logu
2.
sa die fit piena a ponte a ponte de càntigos, ballos, brincos, giogos e risos ◊ fit pienu de dépidos cun sa butega ◊ portat is manus prenas de ungas mannas ◊ su monte nostru fit prenu de onzi linna ◊ apu agatau cust'ampudha prena: is atras funt buidas ◊ sa note fit galu tépia e prena de istedhos
3.
fit arendhe e at lassadu s'aradu intro de su sulcu, in su pienu ◊ in su prenu no bi depet colare bestiàmine ca faghet dannu ◊ cussus animalis faint dannu in is terras prenas a trigu!
4.
cussos sunt tirriosos e prenos de pretesas ◊ fit unu trighínnia bellu, prenu, primariu, cumpridu ◊ fostei est sempri impressiu, sempri prenu de cosa de fai… (A.Garau)
Sambenados e Provèrbios
prb:
sa brenti prena non creit a sa sbúida
Ètimu
ltn.
plenus
Tradutziones
Frantzesu
plein,
rempli,
encombré
Ingresu
full,
hight,
filled
Ispagnolu
lleno,
colmado,
repleto
Italianu
pièno,
cólmo,
sàturo,
brulicante,
infestato
Tedescu
voll,
erfüllt.
púntu 1 , nm Definitzione
singiale iscritu tundhu minudedhedhu chi si faet solu ponendho a incracadura sa punta de sa pinna in pitzu de sa cosa (paperi o àteru) chentza dha frigare: est unu de is elementos fundhamentales de sa giometria (impare a sa línia e a su pianu) e pigau deosi si cunsiderat chentza mannària peruna; si narat in su sensu de logu po unu tretu precisu, unu tretu sinnalau, e in su sensu de tempus po unu mamentu o iscuta, ora distinta; si narat fintzes in su sensu de gradu, posidura – e po cussu fintzes mannària, graesa – de calecuna cosa in d-una genia de iscala, genia de gradu fintzes de sa boghe e de is sonos segundhu ue si ponent in s'iscala musicale (artu, bàsciu); in s'iscritura si manígiat po significare sa serrada de unu períodu cun d-una e mescamente prus de una propositzione: candho si ndhe ponet duos subràbari /:/ bolet nàrrere chi su chi sighit est un'elencu, una lista, o un'ispiegatzione de su chi est iscritu in sa propositzione fintzes a is duos puntos (in cust'úrtima possibbilidade, sa prop. apustis de is duos puntos arresurtat indipendhente); custos duos puntos etotu in matemàtica funt su símbulu de sa divisione, ispartzidura de sa cantidade iscrita a manca in tantas partes cantu narat sa cifra a destra (divisore)/ min. puntighedhu = pintirinu, mància pitichedhedha
Sinònimos e contràrios
mamentu,
ora,
tretu
Maneras de nàrrere
csn:
dare su p. = fàghere o pònnere carchi cosa a manera chi pendhat a un'ala (es. pamentu, cabertura, surcu); èssere o torrare a malu p. = a tretu de istare male, malegontzu, malibigau; èssere a p. de mortu = a malu tretu de ndhe mòrrere, azummai morindhe; in p. de morte = morindhe, candho unu est apunt'a mòrrere; batire o èssere a s'úrtimu p. = chentza fortzas o àteru, de no ndhe pòdere prus; agt. + fora 'e puntu = agt. + a s'úrtimu etzessu; puntu chi…(+ vrb.) = apenas chi…, comente… (+ vrb.); andaisindi de p.: si narat de pistola o de iscupeta pagu segura chi si che isparat; p. de tíbbia = pitzianti, aguza; p. de tzinta = istampixedhu aundi si fait intrai su pitzianti; avb.: a p. crú = totinduna, de un'improntu
Frases
candho si agabbat de iscríere si ponet su puntu ◊ su faedhonzu in suspu o lassadu a rugos rechedit tres puntos in s'iscritura ◊ pro inzertare una línia bi bastant duos puntos, tres po inzertare unu pianu
2.
a custu puntu no ispetamus prus e andhamus ◊ in cale puntu ch'est essidu fora de istrada? ◊ a puntu a s'iscuta at bidu una fémina ◊ a sa mama in puntu de molte li giureit chi andhaiat a chilcare su babbu ◊ acontessit in d-unu puntu su chi no acontessit in d-un'annu (A.Porqueddu)◊ est sa una e cincu in puntu
3.
cantos granos de trídicu ti ponimus in conca apas puntos de bona sorte! ◊ pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ a ite puntu ses torradu, frundhidu a un'ala che bardulete!…◊ za ses a bellu puntu, tue puru, a crere a unu faularzu! ◊ at balladu finas a puntos de si suerare ◊ puntu at leadu sa meighina est ruta dismajada! ◊ fit malàidu meda, est bénnidu a puntu de mortu ◊ s'isparadori fait andai de puntu s'iscupeta ◊ tupadí e teni arriguardu, isbregungiu fora 'e puntu!
Ètimu
ltn.
punctum
Tradutziones
Frantzesu
point
Ingresu
full stop
Ispagnolu
punto
Italianu
punto
Tedescu
Punkt.