acollàe, acollài , vrb: acollare Definitzione acapiare, pònnere o pigare in pitzu a càrrigu, po tirare; giare un'ispinta, un'atacu; imbucare a fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios addossare, carrigai, imbucai Maneras de nàrrere csn: acollare su pudhecu = prèndhere unu cadhu a s'àteru pro lu domare; fàchere cuforma l'acollat = fai acomenti dh'acucat, segundhu su meledu; acollai a corpus = leare a corpos Frases a su pòburu Deus ndi dhi acollat de prus! 2. acollai, ca nc'est de ndi fuliai custu muru! ◊ su segrestanu nd'ispicat sa gruxi manna de linna e dhus acollat a cropus! 3. dhu pigant e dh'acollant a itzabai coment'e canis ◊ is paisanus infrascaus dh'acollant a itzérrius e ispintas ◊ acollant a itzerriai: Est unu fantasma! ◊ e acollat a tirai bentu… gei nd'at fatu pagu! 4. acostindhe s'ebba e bàtindhe su sedhatzu po su pudhecu ca dhu acollamos! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu charger, tomber sur qqn. Ingresu to saddle, to charge, to attack Ispagnolu cargar, empujar Italianu accollare, dare addòsso Tedescu aufbürden, herfallen.

aggorgotài , vrb: grogotai Definitzione fàere sa moida de s'abba candho proet a meda Sinònimos e contràrios abbrubudhai, abbrufulai, acrocuai, aggargalare, borbogliare, froculare, groggolare Tradutziones Frantzesu gargouiller, tomber à verse, gronder Ingresu to bubble, to pelt Ispagnolu caer fragorosamente la lluvia Italianu scrosciare Tedescu rauschen.

ammaladiài , vrb: ammalaidae, ammalaidare, ammalaidari, ammalariai, ammobadiai, ammobeidai, maladiare Definitzione orrúere a malàidu, ingòllere maladia Sinònimos e contràrios ammagagnare, apuntorai, demare, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Frases cussa piciochedha po s'iscola fait fintzas a si ammobadiai ◊ depestus andai, ma si fiat ammobadiada sa cani e no at fatu prus (A.Garau)◊ is cosas in iscàtula ti creis ca no faint ammalariai sa genti? ◊ Pepina fiat giòvana candu si fiat ammobeidada (A.Merici) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber malade Ingresu to fall ill Ispagnolu enfermar Italianu ammalarsi Tedescu krank werden.

arrúere , vrb: arrúghere, arrui, arrúiri, arruri, irrúghere, orrue 1, rúchere*, urrúere Definitzione calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu Sinònimos e contràrios botare, cairi, corriare, iscaltinare, iscasidhare, isdegorare, isdobbiare / betae / dèchere | ctr. arritzare, pesai Maneras de nàrrere csn: arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn. Frases arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua 2. custu no ti arruit: no est cosa tua! 3. su bistiri ti arruit mali 4. sa festa arruit su mesi ch'intrat 5. no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus! Tradutziones Frantzesu tomber Ingresu to fall Ispagnolu caer Italianu cadére, cascare Tedescu fallen, stürzen.

capitài , vrb: capitare Definitzione nau de unu fatu, acontèssere de cumbinatzione, chentza dhu fàere apostadamente; bènnere apare cun ccn. / cosa capitada = cosa abberu, no contàssia o contu fatu a pentzamentu Sinònimos e contràrios acadessi, acontèssere, atruessai, costare 1, cumbinare, incapai 1, incapitae, sucèdere / atobiai Frases bi capitaiat castanzajos, turronajos e raminajos ◊ iat capitau chi iant fatu unu isdorrobbatóriu ◊ cale signale nos at a fàghere ischire chi custas cosas sunt pro capitare? ◊ si ti capitas in caserma faghe dimandha de su portuarma! ◊ in bidha est capitandho fatos mai bistos e ne inténdhios ◊ ite at capitadu? 2. cada sero nabamus sos contos de sos trabballos e de sa zente chi abamus capitau 3. custu contu est cosa capitada, dhu contaiat sempri babbu miu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu tomber, arriver Ingresu to happen Ispagnolu ocurrir, acontecer, topar Italianu capitare Tedescu geschehen.

derrocài, derrocàre , vrb Definitzione isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu Sinònimos e contràrios atzimare, azinare, derrúere, dissantarare, idarrocai, ifasciare, iscalabrare, isciarrocai, isperrumai Frases su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu tomber, ruiner Ingresu to precipitate, to fall down Ispagnolu derrocar Italianu precipitare, rovinare Tedescu hinabstürzen.

derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri, dirrúere, dirrúghere Definitzione su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare Sinònimos e contràrios arroinare, atzimare, derrocai, dirruire, dissantarare, ifasciare, irderrúere, iscalabrare, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Frases sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas! 2. cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos Ètimu ltn. deruere Tradutziones Frantzesu tomber en ruine, ruiner Ingresu to ruin Ispagnolu arruinarse, arruinar, derrumbarse Italianu andare o mandare in rovina, dissestare Tedescu verfallen, ruinieren.

ilmaladiàre , vrb: immabadiai, immalaidare, irmadaliare, irmaladiare, irmalaidare, irmalavidare, ismalaidare Definitzione orrúere malàidu, ingòllere maladia Sinònimos e contràrios ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, demare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Frases si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber malade Ingresu to fall ill Ispagnolu enfermar Italianu ammalare Tedescu krank werden.

inamorài , vrb: inamorare, innamorai, innamorare Definitzione pònnere amore, istima forte a unu, a una, a calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbaradhare, abbelare, ammorare, fastigiai, imbelare, indeosare, ingeniai | ctr. disamorare Frases est innamorendhe cun àter'una fémina ◊ si ndh'est innamorada a s'ojada chi li at dadu ◊ ohi, si fui bajanu ti mi dia innamorare! Tradutziones Frantzesu tomber amoureux Ingresu to fall in love Ispagnolu enamorarse Italianu innamorarsi Tedescu sich verlieben.

inamoraméntu , nm Definitzione su s'inamorare Sinònimos e contràrios indiosada, indiosamentu Tradutziones Frantzesu action de tomber amoureux Ingresu falling in love Ispagnolu enamoramiento Italianu innamoraménto Tedescu Sichverlieben.

irderrúere , vrb: sderrúiri Definitzione andhare o fàere andhare male, de male in peus, fàere andhandho e peorandho Sinònimos e contràrios abbotinare, arroinare, atzimare, azinare, decaire, derrocai, derrúere, ifasciare, isberrúere, iscalabrare, iscempiai, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être en décadence, tomber en ruine, se ruiner Ingresu to decay Ispagnolu decaer Italianu decadére, andare in rovina Tedescu verfallen.

irridàre , vrb Definitzione pròere aira, a bírridu Frases s'abba irridendhe in s'adhe chena ghia fateit caminu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber à verse Ingresu to pelt (down) Ispagnolu caer fragorosamente Italianu scrosciare Tedescu rauschen.

isperrumài, isperrumàre , vrb: sperrumai Definitzione iscollare, orrúere, betare in s'ispérrumu, iscumpàrrere; orruinare, andhare o fàere andhare male meda; nau de sa manera de fàere, de unu, po ccn. iscopu, fai de totu, fàere fintzes sacrifícios mannos Sinònimos e contràrios atrabentare, derrúere, iscalabrare, isciarrocai, ispèldere, scabiossai, sderrocai, spentumai Frases mi est ruta s'acheta e isperrumada si est ◊ sos saludos de sos emigrados, zente isperrumada, los costoimos in su coro ◊ donna Pisódia nci torrat a isperrumai a s'inferru ◊ a como si mi b'at isperrumadu duas bacas ◊ sa morte giàgarat sa zente finas a l'isperrumare ◊ si est isperrumau e no si est vidu prus ◊ una mallora s’est isperrumada in is brecas 2. sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ est de bonugoro: paret chi s'ispérrumat pro azuare sos frades! Tradutziones Frantzesu tomber, jeter dans un escarpement Ingresu to fall down a precipice (throw) Ispagnolu despeñarse, precipitarse Italianu cadére, gettare in un dirupo Tedescu stürzen.

orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere, irrúghere, orrúere, orrúghere, orrúiri, rúchere*, urrúere Definitzione calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes Sinònimos e contràrios botare, cairi, iscaltinare, iscasidhare, isdobbiare | ctr. arritzare, pesai Frases unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu 2. a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies Sambenados e Provèrbios prb: a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula Tradutziones Frantzesu tomber Ingresu to fall Ispagnolu caer Italianu cadére Tedescu fallen.

oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione fàere o essire iscuru, note, iscurigare Sinònimos e contràrios iscurèssere, oscuressire, iscorigai | ctr. abbrèschere Frases altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu faire nuit, quand la nuit commence à tomber Ingresu to darken Ispagnolu obscurecer, anochecer Italianu oscurare, farsi bùio Tedescu dunkeln, dunkel werden.

rúchere , vrb: arrúere, irrúghere, orrue 1, rúere, rúghere, urrúere Definitzione calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu Sinònimos e contràrios atzapulai, botare, cairi, corriare, falare, iscaltinare, iscasidhare, isdobbiare, istrampare / betae / dèchere, iltare | ctr. arritzare, pesai Maneras de nàrrere csn: rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia Frases a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare! 2. no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet 3. sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu 4. no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna Sambenados e Provèrbios prb: chie no est rutu podet rúere Ètimu ltn. ruere Tradutziones Frantzesu tomber, s'écrouler Ingresu to fall Ispagnolu caer, precipitar Italianu cadére, precipitare, crollare Tedescu fallen, stürzen, einfallen.

trumbulàre , vrb Definitzione orrumbulare, atumbare e furriare a terra, fàere orrúere a furriadura; fintzes illascinare Sinònimos e contràrios atumbae, atzupare / arrembulai, arrodulare, boltulare, lodhurare, tambulare, trodhulare / fuzire 2. su bentu fuit a cantu podiat bentulare, pariat de che chèrrere trumbulare sa pinneta ◊ nche at trumbulau s'istrezu de su late Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber, dégringoler Ingresu to fall headlong Ispagnolu rodar, caerse Italianu capitombolare Tedescu überschlagen.

«« Torra a chircare