addàghi , cng: dachi Definitzione a daghi, candho: inditat su tempus de duos fatos acapiaos apare ma chi benint innanti s'unu e luego aifatu s'àteru Sinònimos e contràrios candho / sicomente Frases addaghi no ndh'at pótidu piús s'est frimmadu ◊ addaghi ant a torrare fizos tuos, Sardigna mia, sonamus a festa! (F.Sechi)◊ addaghi ndhe ant batidu su mortu, no l'ant fatu bídere mancu a sa mama ◊ addaghi ses istracu, pàsadi! ◊ addaghi mi ponzo a pompiare mi si ponet su tudhu! (G.Ruju)◊ addaghi mànigo andho a campu 2. addaghi cherias gai, nadu l'aeres! ◊ addaghi no ndhe podes, aite ti pones a fàghere cosa gai?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu quand Ingresu when Ispagnolu cuando Italianu quando, poichè Tedescu wenn, weil.

càndho, càndhoro , avb, cng: candu, canno Definitzione inditat unu tempus calesiògiat, fintzes de cuménciu o de acabbu, presente, passau o benidore pentzau coment'e su matessi de un'àteru; a bortas s'impreat cun valore de càusa: andhe chi…/ a/c.: si narat fintzas candho chi Sinònimos e contràrios addaghi Maneras de nàrrere csn: a candho… menzus si…, ite at a èssere si…; a candho a… (+ tempus o logu)= fintzas a su tempus o logu chi si narat; che canno + vrb. cund. = coment'e chi…; semper a candho… = itl. tuttavìa; candho… candho…, a candho/candu… a candho/candu… = a bortas…, a bortas…; candho no candho = onzi tantu? Frases candu benis a domu mia? ◊ candho sezis torrados? ◊ candho est chi faghes su chi depes? ◊◊ candho intendho ite mi narat apo a bídere ite rispòndhere ◊ candho mi ammento cussu mi ndhe rio solu solu! ◊ mi ammento candho fimus in montes in cudhu fritu… titia! ◊ faidhu candu bollis! ◊ andho candho poto ◊ l'isco deo candho mi andhat bene! ◊ benzo a domo tua candho torro 2. a candho a s'annu chi benit, cust'arburedha che faghet manna meda ◊ de candho est malàidu? ◊ dae candho est rutu no ndh'est bàfidu prus ◊ de sas iscarpas de pabilu a candho a domo no ndhe zughia filu! ◊ trabagliaiat piús de dóighi oras e a candho a su sero fit istracu meda ◊ s'eternidade no at candho 3. cherzo ischire candho faghes su cumandhu! 4. deo mi dia chèrrere dogare allargu, ma comente l'apo a poder fàchere candho no paso prus pessandhe a issa?! ◊ candho est gai, a fàghere comente cheres tue, baedindhe za mi arranzo deo etotu! ◊ candho no bi ses bonu, lassa istare: a ite ti pones, mancu?! 5. candho como chi vivimus tantu lontanos de pare no che podimus istare, menzus si no morimus! (Grolle)◊ a candho custu ant fatu a Padre Luca che det esser su fàmine a benuju! ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ a candho sos minores sunt gosi, ite tent èssere sos mannos! 6. imbreacu, isterriat su bratzu ammeriànnesi s'istampu de su fríschiu che canno aeret giutu una revoltella ◊ che ses, ma est che candho no che sias! 7. si ponet a fàghere candho custu candho cudhu ◊ e cantos telegrammas bi as mandhadu, candho pro cudhu e candho pro custu! ◊ candho goi candho gai, ma sempre male andhat ◊ a candu sunfreis, a candu gosais 8. aiat pigadu a falare a bidha candho no candho (G.F.Pintore) Ètimu itl. quando Tradutziones Frantzesu quand, lorsque Ingresu when Ispagnolu cuando Italianu quando Tedescu wann.

macài , cng: macari, mancai, mancari, mancaris, mancarri Definitzione cng. cuncessiva = fintzes si: si manígiat cun su cong. presente e cun s'indicativu (presente o passau, e po tempus passau fintzes chentza predicau, arrisparmiandho deosi su chi s'itl. narat cun congiuntivu imperfetu)/ mancai siat!… = bell'e aici, mancai ti dh'apa nau, mancai dhu iscípias (sighis a fai coment'e a prima): si narat avertindho, e agiummai ammeletzandho, a unu, ma a bortas si narat fintzes in su sensu de própiu, de abberu, meda Sinònimos e contràrios ancus, belle, cuntantu Frases no si cherfeint tratennere a bustare, mancari mamma e babbu los aiant pregados che santos ◊ mancari chi no pigaiant a su palcu, sas féminas ant comintzadu a connòschere sa poesia paris cun sos ómines (M.Canu)◊ dhui nd'at de tremi e de fai oratzioni mancai siat unu bremi ◊ cussa domu si agataiat ancora, mancai isciarrocada ◊ a génuru no dh'ollu mancai si artzit a celu! ◊ mancari ricu, cussu no bogaiat mai unu sodhu! ◊ no ti dao nudha, mancari crebes! ◊ mancai piticarradhedhu iscidiat bèni ca de s'orcu no fadiat a si fidai ◊ sa buca no mi dha tupais, mancai mi gheteis a galera! 2. funt abbillus e asuta asuta si dha timint e, mancai siat, no aturant trancuillus, no arribbit puru cancua sceda lègia 3. at fatu un'iscutinada de abba mancari bella, difatis est totue currindhe Ètimu itl. macari Tradutziones Frantzesu bien que, même si, quand bien même Ingresu although Ispagnolu aunque Italianu ancorchè, sebbène, quantùnque Tedescu auch wenn, obwohl, obgleich.

mantéssi , agt, prn, avb: matessi, matéssiu Definitzione chi no est àteru, chi no est diferente (chentza cambiamentu de sing. a pl. e ne de m. a f.); impreau coment'e avb. inditat manera, in su sensu de deasi etotu, chentza diferéntzia (èssere su m.) Sinònimos e contràrios acitotu, atotu Frases si aimus postu su mantessi tempus pro zogare e istudiare aimus ischidu a Kant chei s'abba ◊ amus bidu sos matessi ómines, sas matessi féminas ◊ resessint a numenare in sa matessi manera sas matessi cosas ◊ babbu e fillu s'infriscant pighendi s'àcua de su matessi lavamanu ◊ sa luna giogàt in su celu luxendu e a su matessi tempus isprighendusia in d-una lacunedha de àcua 2. su matessi chi at faedhadu a tie at faedhadu a mie ◊ custos sunt sos matessi chi amus bidu in cudhane ◊ deo so su matessi chi tue as chistionadu s'annu passadu 3. sa lughe est paga ma lezo su matessi ◊ isse at fatu goi, e tue su matessi! ◊ fintzas si est de deris, su pane, lu cherzo su matessi ◊ andhe deo o andhes tue, pro contu meu est su matessi ◊ che a tie mantessi sunt bolados sos annos mios (F.Sechi) Ètimu ctl. mateix Tradutziones Frantzesu même (adj.), lela même (pron), exactement, justement, vraiment (adv.), tout de même, quand même Ingresu same, equally, -self Ispagnolu mismo Italianu medésimo, stésso, pròprio, ugualménte Tedescu gleich.

oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione fàere o essire iscuru, note, iscurigare Sinònimos e contràrios iscurèssere, oscuressire, iscorigai | ctr. abbrèschere Frases altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu faire nuit, quand la nuit commence à tomber Ingresu to darken Ispagnolu obscurecer, anochecer Italianu oscurare, farsi bùio Tedescu dunkeln, dunkel werden.

«« Torra a chircare