Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abriòre , nm: abrore, avriore, avrore Definitzione fritu forte; su èssere abru, areste, arestadu, nau de cosas, de gente, de logu / s'avrore de sa morte mala = dolore, dispiaghere mannu Sinònimos e contràrios abrura, frigidúmene, frigilidade, fritore, frizidore | ctr. basca, caentu, calura Frases su focu in su cuzone cajentavat sa carena isfritia dae s'avrore ◊ pro te bi sunt sos abrores chi àlidant in sos buscos (F.Pitzolu)◊ s'abriore de zannarju mi móssiat sas carres ◊ sa note fit comintzandhe a dare borta e s'abriore si fachiat intèndhere piticandhe sas carres Terminologia iscientìfica tpm Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froid vif, sauvagerie Ingresu very cold, wildness Ispagnolu frío cortante, selvatiquez Italianu fréddo pungènte, selvatichézza Tedescu beißende Kälte, Wildheit.

abrósu , agt: avrosu Definitzione chi est fridu meda, chi portat abrore, abra Sinònimos e contràrios fridu, ispunzinosu Frases mi est iscorandhe custu bentu abrosu ◊ est unu manzanu avrosu ◊ candho benit isprazas avrosas si apozat in palas de unu crastu Terminologia iscientìfica tpm Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froid Ingresu cold Ispagnolu frío, helado Italianu fréddo Tedescu kalt.

afritorídu, afritoríu , agt: afritulidu, afrituridu, fritoridu Definitzione chi tenet fritu meda, chi est tremendhosi de su fritu, fintzes chi sufrit su fritu, chi dhu aguantat pagu Sinònimos e contràrios afrituladu, allintugliadu, ifritoridu / friarosu | ctr. afoghigiau, caente Frases làssami caentare: no lu bides chi so totu afritoridu?! ◊ dae su giogu, istracu de currizare, recuit Nanni mesu afritoridu ◊ unu petiruju afritoridu si ndhe cheret intrare a sa pinneta 2. de su sole sos rajos no mi dant calura, so fatendhe afritulidu s'última pitzulada a mala gana (P.Muresu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu transi de froid Ingresu cold Ispagnolu muerto de frío Italianu infreddolito Tedescu fröstelnd.

afrituríre , vrb Definitzione ifridare, pigare fritu meda Sinònimos e contràrios impistulai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attraper froid Ingresu to feel cold Ispagnolu enfriarse Italianu infreddolire Tedescu frösteln.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

ammarmuraméntu , nm Definitzione su ammarmurai, su si che ifridare tropu de sa carena Sinònimos e contràrios artanadura, ateterigamentu, sfritoru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de froid Ingresu frostbite Ispagnolu aterimiento Italianu assideraménto Tedescu Erfrierung.

frídu , agt, nm: friru, fritu Definitzione chi est a unu gradu bàsciu de temperadura, chi giughet pagu calore; nau de gente, chi ndhe dh'importat pagu de s'àteru o fintzes chi no dhi faet bonu a cara, chi no sentit nudha po s'àteru (itl. indifferènte), chi est o si ammostat pagu interessau a una cosa; chi no tenet dinare; chi no narat àteru si no friduras Sinònimos e contràrios fríghidu | ctr. budhidu, caente Maneras de nàrrere csn: fritu che nie = fridu meda; donaindi una frida e una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena (de fata, de nada e gai), lassendhe andhare o pretenindhe carchi cosa Frases s'ierru est prus fridu de su beranu ◊ est intrendi s'ierru e s'ària si est fata frira ◊ segundhu sa cosa, frita est prus tètera ◊ sa minestra si papat prus a fridu chi no callenti 2. inoghi fait giai fridu meda 3. lampu, totu cussas ispesas nos ant lassadu fritos che nie! ◊ cun isse so fritu fritu ca mi at allimbadu ◊ si fint lassados ambos fritos fritos Sambenados e Provèrbios prb: chini aspetat pratu allenu dhu papat fridu Ètimu ltn. frig(i)dus Tradutziones Frantzesu froid Ingresu cold Ispagnolu frío, frío Italianu fréddo, frìgido Tedescu kalt, Kälte.

frigidúmene, frigidúmini , nm: frizidúmene, frixidúmini Definitzione fritu forte meda; su èssere fritos de sentidos Sinònimos e contràrios frigilidade, fritore, frizidore, frixidadi Frases tempus mau, balla: arratza de frigidúmini!…◊ cussus animaledhus funt mortus de frixidúmini ◊ frixidúmini e nébida isceti dh'ammantat!…◊ est faendho temporadas de frigidúmene Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froid pénétrant Ingresu intense cold Ispagnolu frío intenso, frigidez Italianu fréddo intènso, frigidità Tedescu bittere, Kälte, Gefühllosigkeit.

fríos , nm: frius Definitzione temperadura bàscia, nau fintzes de comente unu sentit diferéntzia de calore / erba de frius = erba pesa callentura (Ajuga iva)/ èssiri unu f. disisperau = fritu meda, chi betat pore Sinònimos e contràrios fritu | ctr. basca, caentu Frases fiat una note mala de bentu, de abba e de frios ◊ a is piciochedhus dhis fiat intrau su frius de s'atzíchidu ◊ ti fatzu intrai su frius de sa surra chi pigas! ◊ su frius de tziu Corra, chi andàt a messai a burra ◊ sos cumpagnos narànt "Evviva Stalin!", ma a mie mi beniat su frios Ètimu ltn. frigus Tradutziones Frantzesu froid Ingresu chilliness Ispagnolu frío Italianu fréddo Tedescu Kälte.

frítu , nm, agt: fridu Definitzione temperadura bàscia, nau fintzes de comente unu sentit diferéntzia de calore; chi est fridu, chi dhue faet fritu; foedhandho de dinare, chi unu ndhe tenet pagu e nudha; sentidu lenu, istima de pagu contu, su chi tenet unu fàere chentza interessamentu Sinònimos e contràrios frios | ctr. basca, caentu, calura / caente Maneras de nàrrere csn: intrare, pònnere, leare, tènnere, bènnere fritu, essire, catzàresi, bogaresiche su fritu; fàghere fritu chi faghet ballare sas píberas = meda, de no pòdere agguantare; èssere fritu fritu cun ccn. = no ndi fai contu Frases triballa ca ti che bogas su fritu! ◊ caminendhe ch'essit su fritu a pes ◊ fit unu fritu chi belaiat sa salia in buca ◊ lampu a fritu: sa pedhe dae cara ndhe catzat!…◊ si ti corcas cugúzadi, ca sinono ti benit fritu 2. cussa est fea che su fritu e su fàmine ◊ custa domo est frita ◊ betesit innanti s'abba frita, debustis s'abba caente ◊ in montes de artu est logu fritu 4. totu cussos dannos nos ant lassadu fritos che nie: no tenimus unu sodhu! 5. Antónia cun megus fit frita frita e deo puru mi so infritada de issa ◊ so fritu fritu ca mi ant allimbadu Sambenados e Provèrbios prb: parente de intradura ne fritu e ne calura Terminologia iscientìfica tpm Ètimu ltn. frig(i)dus Tradutziones Frantzesu froid Ingresu cold Ispagnolu frío Italianu fréddo Tedescu Kälte, kalt.

friuvógu , nm Definitzione calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios Sinònimos e contràrios cdh. caldafriosa Frases est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fièvre avec des frissons de froid Ingresu fever with cold shivers Ispagnolu fiebre con escalofrío Italianu fèbbre con brìvidi di fréddo Tedescu Fieber mit Schüttelfrost.

ifritorídu, ifritoríu, ifriturídu , agt: infirtoriu, infriduridu, infritoridu, infritoriu, infritulitu, infrituridu Definitzione chi tenet fritu, chi est morindho de su fritu Sinònimos e contràrios afritoridu, afrituladu, allintugliadu, atilchinzadu, ifritorau | ctr. caente Frases sos canes sunt infrituridos ◊ ca su pipiu fut infritoriu, sa mama dh'at ammontau 2. su calore de beranu no favorit su coro meu tristu ifrituridu (P.Sechi) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu transi de froid Ingresu cold Ispagnolu muerto de frío, aterido Italianu infreddolito Tedescu durchgefroren.

illibriníu , pps, agt: illimbrinidu, illivrinidu Definitzione de illibrinire; nau de ccn., chi est morindho de su fritu (o fintzes chi est coment’e assicau de ccn. cosa), chi portat cara o bisura lègia e fintzes chi est de sentidos malos; a logos, fintzes chi est istrígile meda, cannàile, finigosu, de carena metzana Sinònimos e contràrios afritoridu, afriturigadu, aggruncidu, allintugliadu, ateterighedhadu / ispaurigau, isprauriu 2. fit illibriniu dae su fritu, chin sa cara líbida dae sa tramuntana ◊ si preguntat, ite li apo a dare a su pastore illivrinidu in sos montes? 3. illimbrinida, sa mama, a s'isparu, picat in bratzos sa pitzinna morta e pranghet a irgrighillos ◊ sunt berveghedhas chi a las bídere ti faghent pena, totu illivrinidas e fatigadas ◊ candho miro s'illivrinida lara, no bi at música e boghe pro cantare! (M.G.Orgolesu) 4. malallutrinidos, pensant a sa betzesa cun beste de vilesa e meda illivrinidos (G.Ruju) 5. ses tropu minuda e illivrinida e no cherzo chi ti seghes! Tradutziones Frantzesu transi de froid Ingresu cold Ispagnolu enfriado Italianu infreddolito Tedescu fröstelnd.

tidilía , nf, nm: atitillia, tidiria, titilia, titiliu, titillia, titiria, titirria Definitzione (sa t. = nr. "satidilía" e deasi cun totu is var.) istriori de assíchidu o de fritu, genia de trémia chi faet sa carena po assustru o fritu chi at pigau Sinònimos e contràrios acrichidhada, arpilia, astriada, istriore, titifrius, tzutzunida / ispreu Frases su bentu fora faghiat bènnere tidilias de morte (M.A.Seu Deiana)◊ mi ndhe so ischidada a titillias de fritu e arpilada ◊ leadu sempre prus dae tristuras e titirias ti atacas sempre prus a s'ispuntone (L.Castiglia)◊ po titirria sos àlvures restant frimmos e solu su riu murmutat ◊ titilios de fritu mi orpilant sa carena (D.Murru) 2. sa morte li est intrada muitza muitza che tidiria chi abbelenat in beranu sa carena Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu frisson de froid Ingresu thrill Ispagnolu escalofrío Italianu brìvido Tedescu Frösteln.

titivríos, titivríus , nm: atitivriu Definitzione genia de trémia chi faet sa carena po fritu chi at pigau Sinònimos e contràrios arpilia, astriada, istriore, tidilia Frases a titivrius, a coru frunziu de s'atzíchidu, est passada puru custa Paschixedha (A.Cannas)◊ cun custu titivrius no drommu ◊ tegno fritu e seo a titivrios Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu frisson de froid Ingresu shiver Ispagnolu escalofrío Italianu brìvido di fréddo Tedescu Frösteln.

tostòre , nm Definitzione su èssere tostau, pruschetotu de su fritu; nau po cumportamentu, manera de fàere abbetiosa, tostorruda; fintzes su aguantare o padire meda Sinònimos e contràrios cidrinori, duresa, tetericore, titirigu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de froid, rigidité, obstination Ingresu frostbite, tenacity, rigidity Ispagnolu aterimiento, tenacidad Italianu assideraménto, rigidità, pertinàcia Tedescu Erfrierung, Starrsinn.