giòssa, giòsso, giòssu , avb, nm: zosso Definitzione su logu in bàsciu / biajosso, avb. = in bàsciu, in zosso Sinònimos e contràrios agiossu, bàsciu, imbàsciu, ingiosso 2. a s'intrada de sa domo issoro bi fit su giosso Sambenados e Provèrbios smb: (De)iosso, (De)iossos, (De)josso Ètimu ltn. deorsum Tradutziones Frantzesu bas, en bas Ingresu down Ispagnolu abajo Italianu giù Tedescu belästigen, unten (stato), herunter (avvicinamento), hinunter (allontanamento).

ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu, infartadu, irfartadu, isfaltadu, isfartadu Definitzione nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene Sinònimos e contràrios afaltadu, faltosu, ifastadu, frajau / cdh. infaltatu Frases sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet 2. sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fautif, qui se sent en faute Ingresu to feel at fault or guilty about something Ispagnolu que se siente culpable Italianu che si sente in difètto, in cólpa Tedescu wer sich schuldig fühlt.

imbàsciu , avb Definitzione in bàsciu Sinònimos e contràrios bàsciu, giosso Frases fit abbaidendhe a imbàsciu dendhe sa manu a sos chi deviant pigare Tradutziones Frantzesu bas, en bas Ingresu down Ispagnolu abajo Italianu giù Tedescu unten.

immesài, immesàre, immesàri , vrb: irmesae, irmesare, ismesare, smesai Definitzione bogare, torrare o fàere a metade sa cosa, ispartzire o segare in duas metades, a lados Sinònimos e contràrios ammesai 1, ismesujare | ctr. addopiae Frases sa maladia cada annu l'irmesabat sas crapas ◊ s'ispagnola est sa pesta chi at irmesau medas famíllias Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu partager en deux Ingresu to halve Ispagnolu demediar Italianu dimezzare Tedescu halbieren.

impostadúra , nf Definitzione su impostare; su pònnere cosa de una manera o in calecunu logu o tretu coment'e aprontandho o cumenciandho una faina, unu trebballu; su si pònnere o istare in sa posta, in calecunu logu coment'e ibertandho e iscocandho po pòdere essire e giare a pitzu a ccn. o a calecuna cosa de un'improntu, a s'ingrundha Sinònimos e contràrios impostamentu 3. su zòvanu fit gai àbbile chi resessiat a tènnere sos murones a impostadura, a manos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu organisation, mise en train, guet Ingresu statement, ambush Ispagnolu planteamiento, acecho Italianu impostazióne, appostaménto Tedescu Anlegen, Hinterhalt.

imprendài , vrb: imprendhare, imprennare Definitzione giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera Sinònimos e contràrios impegnai Frases no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro Ètimu ctl. emprendar Tradutziones Frantzesu donner en gage Ingresu to pawn (stg.) Ispagnolu dejar en prenda Italianu dare in pégno, ipotecare Tedescu etw. jdm. als Pfand geben.

impurdedhíu , pps, agt Definitzione de impurdedhiri; chi est in calore, in more Sinònimos e contràrios assu 1, insuau, intzinnidu, suadu, suguzadu / focosu Tradutziones Frantzesu qui est en rut Ingresu full of sexual excitement Ispagnolu en celo Italianu foióso Tedescu geil.

in , prep Definitzione prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili Maneras de nàrrere csn: avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm. Frases in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos 2. candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro 3. làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa! Ètimu ltn. in Tradutziones Frantzesu en, dans, à Ingresu in, at, to Ispagnolu en Italianu in Tedescu in.

incalchetàre , vrb: incaschetare Definitzione incasciare o pònnere un’idea firma in conca, fintzes chentza de motivu Sinònimos e contràrios incasciae Frases si che l'at incaschetadu, como, ca depet fàghere gai, e no lu fúrrias prus dae s'idea sua! Tradutziones Frantzesu se mettre en tête Ingresu to be fixed Ispagnolu obstinarse Italianu fissarsi, inculcare Tedescu eine fixe Idee haben.

incarreraméntu , nm Definitzione su incarrerare o cumenciare fintzes una faina, una chistione Sinònimos e contràrios comintzu, incamminamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mise en train, orientation Ingresu start Ispagnolu arranque, guía Italianu avviaménto, indirizzo Tedescu Anbahnung.

inchighiridhàre , vrb Definitzione artzare sa boghe, arteriare foedhandho Sinònimos e contràrios achibberare, achighiristai, altivai, incaboniscai, inchibberare, inchighiristai Frases s'inchighiridhat chi paret unu pudhitu gherriscu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to get enraged Ispagnolu enfurecerse Italianu infuriarsi Tedescu wütend werden.

inchijinàre , vrb: inchisinare, incinisae, incinisai, incinixai Definitzione betare chinisu, imbrutare de chinisu; abbruxare totu, fàere a chinisu Sinònimos e contràrios abbrugiai, afocazare, achighinare, infogai | ctr. ischinisare Frases cóntigas sunt chirchendhe a semenare lua e fogu e inchisinare onzi fera, onzi pianta, onzi pessone (G.A.Salis)◊ sunt allumendhe e inchisinendhe su logu ◊ innòi est su logu aundi arróliat e bacanat su crou e su fogu incinixat! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire en cendres Ingresu to reduce to ashes Ispagnolu encenizar Italianu incenerare, incenerire Tedescu mit Asche bedecken, einäschern.

inchinisàdu , pps, agt: inchisinau, inchixinatu Definitzione de inchinisare; totu brutu de chinisu, fatu a chinisu Sinònimos e contràrios cinisosu 2. lampant fogos in calchi rutu muru de sa citade totu inchinisada (S.Lay Deidda) Tradutziones Frantzesu qui est réduit en cendres Ingresu reduced to ashes Ispagnolu quemado, encenizado Italianu incenerito Tedescu mit Asche bedeckt, eingeäschert.

incolvàre , vrb Definitzione ingurtire che crobos, papare a s'airada, a tropu Sinònimos e contràrios imbuculare, istruntzonare, tzèrghere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu manger à en crever Ingresu to swallow, to eat to bursting point Ispagnolu tragar, engullir, atracarse Italianu inghiottire, mangiare a crepapèlle Tedescu hinunterschlucken.

incuàdas , avb Definitzione si narat sèmpere coment'e avb. in su sensu de logu e de tempus passau: andai, torrai i. = torrare a culissegus, torrare insegus (in su logu e in su tempus) Sinònimos e contràrios culinsecus, palipissegus / acoacò, addaesegus, aissegus, daesecus, insegus | ctr. addaenanti Frases su bentu ndi torrat su sonu incuadas ◊ mi parit chi seus torraus incuadas de trint'annus ◊ fortzis ti at fatu mali su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu! ◊ cussa est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ eis isbagliau caminu: torrai incuadas e pigai cuss'atru morixedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en arrière Ingresu back Ispagnolu atrás Italianu indiètro Tedescu zurück.

infelài , vrb Definitzione pigare o giare fele, arrennegu meda, tzacu Sinònimos e contràrios abbetiae, acroconai, afelonare, airai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, imbirdinare, inchietae, infelonae, infelonire, inferronai, renignai | ctr. allegrare, prexai Frases seis narendindi, de tontesas, po mi acabbai de infelai, oi!…◊ a chini no faint infelai, pigadas a mandronia!… ◊ infelendi po is fillus seu, ca funt dimónius! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to get angry Ispagnolu irritarse, enfadarse Italianu adirarsi Tedescu sich ärgern.

infuteràre , vrb Definitzione pigare afuta, tzacu, arrennegare meda Sinònimos e contràrios acroconai, afutare, airai, aorcare, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchietae, inchimerai, infelai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to flare up Ispagnolu enfurecerse Italianu infuriarsi Tedescu wütend werden.

ingiabbulàre , vrb Definitzione fichire o pònnere aintru, in galera Sinònimos e contràrios imprasonai, ingalerare, ingribbiai | ctr. bocare Frases ingiabbulare a unu in presone Tradutziones Frantzesu fourrer qqn. en prison Ingresu to send to prison Ispagnolu apresar Italianu ficcare in galèra Tedescu ins Gefängnis werfen.

inségus , avb, prep: issecus, issegus Definitzione parte, logu apalas de comente si càstiat chentza si furriare; nau de tempus, innanti (passau) e fintzes ainnanti (benidore) Sinònimos e contràrios acoacò, addaesegus, aissegus, daesecus, incuadas | ctr. ananti Maneras de nàrrere csn: sa die insegus = sa die ifatu, sa chi depit bènniri; dae como issegus = de immoi a innantis; torrare in issegus = torrai acò Frases dai s'asciuconu at iscutu unu brincu a issegus ◊ no balet chi pentida ti boltes a insegus! ◊ pro cantu eo cun tegus aimus fin'a como arrejonadu, mi so già meledadu: torramindhe sas líteras insegus! (Grolle) 2. in iscola nos poniant fichidos a insegus de sa lavagna Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en arrière Ingresu back Ispagnolu atrás Italianu indiètro Tedescu zurück.

intère , nm, prep: interi, ínteri, interis, íntiri, intiris, iteris Definitzione s'ora, su tempus tra duos momentos, tra duos oràrios diferentes: tra, in mesu de… / inter'e mesu de… = in mesu de…, intremesu Sinònimos e contràrios assunteris, impeltantu, interinti, intertantu, paristantu, pestantu, sughestantu, tramente, trassintru, trastempus / inter, tra Frases lu devias nàrrere in s'intere ◊ in s'interis seus andaus a biri calincun'àtera cosa, po no abarrai abetendi ◊ in s'interis, su fàmini dhi pigàt a iscrafíngiu, poita fiant giai passadas binti cuatru oras sentza tastai nudha ◊ in s'interi chi fit andhendhe a crésia 2. interis is tessíngius e is arricamus tessiat is sonnus puru 3. apo apubadu un'iscritura antiga e àteros signales inter'e mesu de molas e cubas Ètimu ltn. interim Tradutziones Frantzesu en attendant, pendant que Ingresu while, interim Ispagnolu mientras tanto Italianu frattèmpo, méntre, interim Tedescu inzwischen, Interim.

«« Torra a chircare