crazugài , vrb Definitzione gherrare e betare a terra a unu, lòmpere a iscúdere o aungare s'unu a s'àteru Sinònimos e contràrios atzuntzudhare, carrabbugliai, carrabbusai, lòmpere, tipiliare, trifiare Frases gei si crazugant, custus, lah! ◊ is féminas si funt crazugadas: no abbastàt chi si funt fuedhadas mali! Tradutziones Frantzesu se battre, en venir aux mains Ingresu to come to blows Ispagnolu pelearse Italianu azzuffarsi Tedescu aneinandergeraten.

cuadretàrju , nm Definitzione operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Terminologia iscientìfica prf Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons Ingresu divider into squares Ispagnolu obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italianu quadrettatóre Tedescu wer kariert.

cumbéssu , agt, nm Definitzione chi est andhau male; cristianu trotu, chi no si cumportat a dovere Sinònimos e contràrios doltu, malacónciu, malandhadu, malu, managu, serronudu, traessu | ctr. bonu, giustu Frases cantadu za bos at su cucu in nae, ma si tirerat bentu a su revessu za torrades a mandhigare fae e a bos bestire su trastu cumbessu (G.Ruju)◊ so male cumbessu, totu dólimas a ossos 2. custu mundhu revessu, ereze, ascamilosu, at su coro pilosu pro èssere gai cumbessu? ◊ cussas cumbessas sont pipanne! ◊ proite l'ant fatu, cussos cumbessos a pònnere fogu? (N.Puggioni)◊ pro afrontare su cumbessu no bi cheret pungas, ma corazu e bolontade ◊ poita mi naras chi dèu seu poeta cumbessu?! ◊ cussu cumbessu mi at traitu! Ètimu ltn. conversus Tradutziones Frantzesu en mauvais état Ingresu foolish, in bad condition Ispagnolu gastado, quebrantado Italianu malandato, stólto Tedescu heruntergekommen, töricht.

cunvíu , nm: cuviu, cúviu Definitzione is primas cosas chi si faent de una faina, sa cosa chi si aprontat; su aprontare, s'incuru po calecuna cosa Sinònimos e contràrios comintzada, comintzu, inghitzu / ammanitzamentu, ammanitzu, ammàniu 1, aparéciu / contibizu 2. semus che bamas chentza cuviu e ne ghia ◊ a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu ◊ so ispetendhe sa manu chi mi diat cuviu e volontade de afrontare sa vida ◊ sa cosa la fint arreanne dae meta e sos cúvios fint belle e orditos Tradutziones Frantzesu mise en train, préparation Ingresu starting, preparing Ispagnolu puesta en marcha, arrnque, preparativo Italianu avviaménto, preparativo Tedescu Beginn, Vorbereitung.

currispòsta , nf Definitzione su chi si faet o chi si giaet in càmbiu de unu bene arreciu Sinònimos e contràrios cuncàmbia Frases sos suspiros ti mandho a umbe ses si currisposta mi podes torrare (E.Mattiu) Tradutziones Frantzesu en retour, en échange Ingresu exchange Ispagnolu contracambio Italianu contraccàmbio Tedescu Vergeltung.

dabbàdas , avb: debbadas, debbaras, debbatas Definitzione in debbadas, chentza lúcuru e ne profetu, chentza ndhe bogare nudha, po nudha: a bortas tenet su valore de no est pro nudha, no est chentza motivu, e a bortas su valore de cun totu cussu, mancari gai, pro cussu; in donu, chentza paga / dare una cosa debbadas = in donu (o fintzes chentza ndhe tènnere perunu torracontu) Sinònimos e contràrios ingrúgua Frases meighinas za ndhe at leadu ma totu debbadas: sa cura no li at fatu nudha ◊ si che est emigradu in debbadas: ndhe est torradu chi istaiat peus de candho est tucadu ◊ a nàrrere cosa a tie est totu in debbadas, che a samunare sa conca a s'àinu ◊ no perdedas su tempus in debbadas! 2. nono, no sunt debbadas cussas tuas miradas chi mi faghes dognora, Tina mia! (V.Falchi)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ una telefonada a custas oras de note no est debbadas: dannu at tentu! ◊ debbadas est chi no ant mai pasu e sunt sèmpere a trumentu! ◊ debbaras prangis custu mengianu! ◊ chi mi as abetau gei no est po dabbadas ◊ no est debbadas si no che est abbojadu: cussu at tentu irbortu 3. dèu apu pesau seti fillus, sentza dinai: dabbadas no si apu fatu mannus!…◊ debbadas no at istudiadu, ca fit póveru: chie ndhe at gana za bi resessit! ◊ debbadas beniat a domo: boliat a fígia mia! 4. poita depeus pagai cussu chi Deus si at giau debbadas? Sambenados e Provèrbios prb: bacas lantadas no est debbadas Ètimu spn. de badas Tradutziones Frantzesu en vain Ingresu uselessly Ispagnolu de balde, en balde Italianu invano, inutilménte Tedescu umsonst.

decàere , vrb: decàiri Definitzione torrai de mancu, andhare male, de male in peus, torrare a malu puntu Sinònimos e contràrios decadessi, decaire*, derrúere, sderrui | ctr. mediare, megliorai Tradutziones Frantzesu dépérir, être en décadence Ingresu to decline Ispagnolu decaer, desgastarse Italianu deperire, decadére Tedescu verfallen, herunterkommen, zerfallen.

defàtu , cng: difatis Definitzione foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau Sinònimos e contràrios énimis, iteu Frases Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu en effet Ingresu in fact Ispagnolu en efecto Italianu infatti Tedescu in der Tat.

derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri, dirrúere, dirrúghere Definitzione su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare Sinònimos e contràrios arroinare, atzimare, derrocai, dirruire, dissantarare, ifasciare, irderrúere, iscalabrare, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Frases sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas! 2. cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos Ètimu ltn. deruere Tradutziones Frantzesu tomber en ruine, ruiner Ingresu to ruin Ispagnolu arruinarse, arruinar, derrumbarse Italianu andare o mandare in rovina, dissestare Tedescu verfallen, ruinieren.

derrútu , pps, agt: dirrutu, disurrutu Definitzione de derrúere; chi est totu andhau male Sinònimos e contràrios derruidu, irderrutu 2. a su babbu no l'at abbandhonadu, candho l'at bidu derrutu de fortzas ◊ no azis sa carena gai derruta pro istare semper in su cuzolu! ◊ custas domos sunt dirrutas ◊ cussa crésia est de azustare ca est disurruta Tradutziones Frantzesu tombé en ruine Ingresu ruined Ispagnolu arruinado Italianu andato in rovina, dissestato Tedescu verfallen.

destrossài, destrossàre , vrb Definitzione fàere destrossa, fàere a orrugos, arruinare totu Sinònimos e contràrios agigotare, degogliai, ifasciare, isciasciai, iscruncassare, secare, truncai Frases destrossada est sa cadena de s'ómine cautivadu Ètimu ctl., spn. destrossar Tradutziones Frantzesu mettre en pièces, massacre, endommager Ingresu to brake to pieces (to tear), to damage heavily Ispagnolu destrozar Italianu fare a pezzi, scémpio, disastrare Tedescu niedermetzeln.

disafiài, disafiàre , vrb Definitzione pònnere sa marrania, atzitzare a gherrare Sinònimos e contràrios ammarranae, ilmarranare, marranare Frases isciu chi ti at ameletzau candu ti at disafiau, cudha noti Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu provoquer en duel Ingresu to challenge (to a duel) Ispagnolu desafiar Italianu sfidare a düèllo Tedescu fordern.

disimperàu , agt Definitzione chi est chentza impreu, chentza fàere Sinònimos e contràrios disabbutu, ibbautu, ifainadu, ilvioladu Frases fut torrau a sa pratza e iat biu ca dhu'iat atrus óminis disimperaus Tradutziones Frantzesu sans travail, en chômage Ingresu jobless Ispagnolu desempleado Italianu disoccupato Tedescu arbeitslos.

distémpus , avb Definitzione fora de tempus, fora de su tempus suo giustu o útile po fàere una cosa / fàghere una cosa a d., bènnere a d. = candu su tempus de dha fai, de bènniri, est giai passau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en temps inopportun Ingresu unfit weather Ispagnolu destiempo Italianu tèmpo inadatto, fuòri tèmpo Tedescu außer der Zeit.

fatuvàtu , avb Definitzione luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Sinònimos e contràrios ifatu / atoratora, fissientementi, otora Frases s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aussitôt après, souvent, de temps en temps Ingresu at once, close, often, at intervals Ispagnolu luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italianu sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli Tedescu daneben, oft, in Abständen.

filchinàre , vrb: firchinare, frichinare Definitzione fàere a farinos, a orrughedhos; nau in cobertantza, su fai e fateriai, su si mòvere a meda e istare sèmpere faendho Sinònimos e contràrios apimpirinai, chimentare, ifriare, irfarfaruzare, irfrichinare, scirfinai, spimpirallai, spimpiridai / cadredhai Frases no ti lasses frichinare dae s'achéssida de pensare a su tragu chi as tentu! ◊ a su late mi bi apo firchinadu pane ◊ amus sichiu a fàchere su chi ischiabamus fàchere, frichinandhe tàulas e taulones (B.Murgia) 2. a sa patedha bi ghetaiat paja de rucros de lardu e canno fit mesu cotu nche impodhaiat aintro sas ervas mannicantinas frichinatas 3. fatendhe e firchinendhe fint un'annu e mesu ordendhe tramas a note e a die ◊ a ndhe tenet de fírchina fírchina cuss'àinu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu émietter, couper en petits morceaux Ingresu to hash Ispagnolu desmenuzar Italianu sminuzzare Tedescu zerbröckeln.

forési, foréssi , nm: fresi, froesi, fruesu, furesi, furesu Definitzione orrobba téssia grussa, de lana sarda, prus che àteru tintu a niedhu impreau po costúmenes / nighedhu che furesi (de s'arrennegu) = nau de ccn., arrennegau meda Sinònimos e contràrios goresi Frases de furesi, de pinzos e tapetos ndhe at téssidu unu premiarzu ◊ cun d-unu palmu de fresi lu bestis gioga gioghendhe! ◊ sunt imbreagos chi cunfundhent sos fresis chin sas sedas ◊ in sa càscia bi at cannas de fresi, lentolos de linu, costúmenes ricamados 2. sa bidha fit torrata unu burdellu niedhu che furesi Sambenados e Provèrbios smb: Fresi, Furesi / prb: mezus furesi ischidu chi no segnore molente Terminologia iscientìfica ts Ètimu ltn. fore(n)sis Tradutziones Frantzesu "orbace" (étoffe sarde en poil de chèvre) Ingresu coarse woollen fabric (from sardinia) Ispagnolu tejido de lana Italianu orbace Tedescu grobes Wollzeug.

foressídu , agt: foressiu, forexidu Definitzione de foressire; chi est essiu fora a bandhidare, chi est bandhidandho Sinònimos e contràrios bandhidu, dogau / desessidu, dischissiau 2. ómines foressidos e pastores bi ant agatadu asilu in malas seras (S.Casu)◊ no cheria crèere chi sa família axuaiat sos foressidos, chi cuguzaiat sos betadomos ◊ medas de sos foressidos de Nure aiant su sàmbene atossicadu dae totu su male passadu ◊ sigo a iscríere allegàndhedi de custos bandhuleris foressios (C.Frau) Ètimu spn. forajido Tradutziones Frantzesu réfugié politique, en fuite Ingresu outlaw, on the run Ispagnolu forajido, prófugo Italianu fuoruscito, latitante Tedescu ausgetreten, flüchtig.

fradhócu, fradhóncu , agt: afradhocu, frodhocu, frodhoncu Definitzione chi istat male meda, chi est totu male andhau, male postu de bestimentu; nau de unu po su fàere, chi est un'istrossa, improdheri Sinònimos e contràrios malacónciu, malecumbinau, malefraganau / ildeoltu, istramu Frases tanti gei no fiat fradhocu: ammaladiau in s'istoja pariat mortu! ◊ gei ses frodhocu, totu prangi prangi cun su muciàciu fintzas a genugus! ◊ gei ses frodhoca, comenti ti ses bistia!…◊ fradhocu ses, oi puru, ca no cumprendis mancu anca ses!◊ za fui istadu frodhoncu si aia tentu cussu male puru!…◊ ge ant a èssi fradhocus is giovunedhus in guerra!… Tradutziones Frantzesu en mauvais ou en piteux état Ingresu battered Ispagnolu malparado, maltrecho Italianu malcóncio Tedescu zugerichtet, zerlumpt.

fraganàu , pps, agt Definitzione de fraganare; chi istat male meda, chi est a malu puntu Sinònimos e contràrios afradhocu, malacónciu, traganau 2. in unu tempus male fraganau, pupughinau de runza, ite amus a messare?! ◊ fit iscurtu e totu male fraganau ◊ sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos, nechidaos in totu Tradutziones Frantzesu en mauvais état Ingresu in bad shape Ispagnolu malparado, maltrecho Italianu malcóncio Tedescu zugerichtet.

«« Torra a chircare