addeléntu , nm Sinonimi e contrari aembru, inginnu, talentu Frasi issa fit ispantada dae s’addelentu de sos meres de domo in totu su chi faghiant Traduzioni Francese esprit, talent Inglese talent Spagnolo genio, talento Italiano ingégno Tedesco Verstand.

assabiàdu , agt, nm Definizione chi o chie at cagiau a crebedhu, si est fatu sàbiu Sinonimi e contrari acabadu, acuntzentau, atinadu Etimo srd. Traduzioni Francese assagi, devenu sage Inglese become sane again Spagnolo que ha recobrado el juicio Italiano rinsavito Tedesco wieder zu Verstand gekommen.

cumprendhóniu, cumprendhória , nm, nf: cumprendóniu, cumprendóriu Definizione sa capacidade de cumprèndhere Sinonimi e contrari atibbidura, atibbiscione, atinadura, atuamentu, capia, cumprendimentu, tinnu | ctr. incumprendhóniu Frasi de no chèrrere pecare mi apo impostu: freno s'istintu cun su cumprendhóniu (Pealesu)◊ ma ses tostau de cumprendóriu, lah! ◊ cussu est unu mammalucu, sentza perunu cumprendhóniu ◊ est piciochedhu allutu, lestru de cumprendóniu ◊ torrant fortzas, salude, chervedhu e cumprendhóniu ◊ cussa est zente mischina, de paga cumprendhória Etimo srd. Traduzioni Francese intelligence Inglese intelligence Spagnolo inteligencia Italiano intelligènza, intendiménto Tedesco Verstand.

dessessíre , vrb: disessire Definizione andhare a fora; essire fora de se, fàere a macu, a irbariadu Sinonimi e contrari essire / ammachiae, dischissiare, irbariare, iscansae Etimo srd. Traduzioni Francese devenir fou Inglese to go mad Spagnolo enloquecer Italiano ammattire Tedesco den Verstand verlieren.

mènte , nf: menti Definizione sa capacidade chi su cristianu tenet de ammentare, arregodare, ischire, cunsiderare e cumprèndhere is cosas, sa capacidade de pentzare, de si abbàlere de totu is atuamentos: a logos est sa parte de ananti de sa conca in artu, is crebedhos, su fronte Sinonimi e contrari conca, carbedhu, memória Modi di dire csn: is mentis = sos mermos, su nasu in artu in s'oru de cherbedhos (ma a logos sunt sos costazos de sa fronte); èssiri tapau a mentis = portai is mentis tapadas, èssere cun su nasu tupadu, refriadu; m. flaca = ch'iscarescit totu, itl. memòria làbile; essire una cosa de m., passai de m. = iscarèsciri; bènnere o torrare una cosa in m. = arregordai; pònnere m. (a unu) = fai su chi narat unu, fintzas creiridhu; pònniri a menti = dare tentu, contivizare; àere in mente, tènniri a menti = ammentare, arregordai; ischire una cosa a mente, de mente = a memória; sas mentes chi tenia!… = ma càstia, dh'arregordamu, ma mi seu iscarésciu etotu! (dispraxeri po cosa iscaréscia); rúere a mentes in segus = arrúiri a palas a terra; èssere de mentes fines = èssiri àbbili meda a cumprèndiri is cosas, a pentzai a fundu; èssere cun sa mente presa = no arrennèsciri a cumprèndiri, a si acatai; èssere a mente tua, sua = èssiri (nau de tui, de issu) in sèi, pentzendi a menti sana; cumprènnere a mente mea, tua, sua = cumprèndhere chentza chi una cosa mi/ti/bi l'atuet àtere Frasi sa mente arresonanno bene l'usa, che persone chi at firmu su sentidu ◊ sa mente mia mi ant ocupadu cun préigas isparos e parlatas 2. est unu chi no intennet fracos perunos ca giuchet sas mentes sicas ◊ subra sas mentes divinas pro piús brulla, mofa e festa ponent corona de ispinas 3. custa cosa mi l'iscrio, no siat chi mi fuat dae mente ◊ mih, fizu meu, pone mente a sas peràulas chi ti naro! ◊ a pones mente a tia Gavina e ti chircas muzere? ◊ chi poneiais in menti a is fuedhus mius iais a èssi discípulus e amigus ◊ dhis at fatu imparai sa letzioni a menti po fai sa cummédia ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ cun sa mente presa, no mi ammento chi in cussa crésia no narant prus missa dae meda ◊ est chi no ses a mente tua e mi tocat a èssere bona cun tegus, sinono ti tia unfrare sa fàcia a ciafos!◊ aio cumintzatu a cumprènnere cussos contos a mente mea ◊ no l'apo in mente ite mi as nadu deris!◊ no ndh'apo im mente chie mi l'at nadu Etimo ltn. mente(m) Traduzioni Francese esprit Inglese mind Spagnolo mente Italiano ménte Tedesco Verstand.

rajòne , nf, nm: arraxoni*, erresone, raxoni, regione, rejone, resone, rexone, rexoni, rigione Definizione capacidade de sa mente de cumprèndhere is cosas, mescamente su giustu, sa beridade, su chi andhat bene o méngius; su èssere in su giustu (e antigamente fintzes sa lei, su ’e sa leze, sa giustítzia de is Sardos); su motivu, su poite si faet calecuna cosa, fintzes argumentu, chistione / ómine de rejone = su chi ponet paghes; chircare su filu de sa resone = cricare s'arrexone, su giustu, punnare a sa filada o bandha giusta Sinonimi e contrari iscúgia, motivu / alleca, chistionu / giustu | ctr. toltu Frasi limbudu isageradu, contu male tiradu at maltratadu chena àere regione (A.Spanu)◊ sos emigrados tiant chèrrere torrare e tenent regione ◊ rajone no ndhe aiant, ma in tzarra binchiant chi pariant deghe ◊ issa l'at promissu e cun rexone ◊ caminas contr'a sa rejone ◊ a chie tocat sa rejone diant, ca tantu no si podet dennegare! (Pirastru)◊ tenes rigione tue! ◊ abazes resone!◊ a chie l'acumpanzat sa regione faghet sas cosas menzus 2. est unu de sos piús ómines de rejone 3. in orixos aiet ancora sos rexones de aprimu Cognomi e Proverbi prb: a morte e a rejone no balet fuire Traduzioni Francese raison Inglese reason Spagnolo razón Italiano ragióne Tedesco Verstand, Recht, Grund.

séru , nm: sieru Definizione su si serare, su cunsiderare bene totu is cosas, sa capacidade de si acatare de una cosa e de dha cumprèndhere Sinonimi e contrari àrviu, imprastu, saeru, selembru, sinnu Modi di dire csn: male chentza s. = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet; fémina, ómine de s. = abbistus, àbbilis, atentus, giuditziosus; cane de s. = chi abbizat; leare su s. de carchi cosa = leare oru, àrviu; fora de seru = fora de tinu, chi no atinat, ammachiadu; èssere in seru = in tinu, zustu de conca Frasi sas criaduras sunt chentza seru, ma su mannu depet atuare a su chi faghet! ◊ de sa note chi ant segadu a pedra sos bidros de sos barcones nche li est intrannadu unu seru malu ◊ cussu est macu chena seru ◊ a sos fizos de seru su nuraghe mustrat luntanas andheras ◊ est galu a seru sanu mancari apat giampadu sos chent'annos ◊ carimanna, si seru aias tentu ti fist assolada che murone! (M.Murenu)◊ tue morta e deo… ancora so in seru?! ◊ ses resultadu sentza cunsideru ca in sa conca no giughias seru ◊ faedha sintzeru, prite ue sia no ndhe tenzo seru ◊ cussa est genti chen'e sieru! Etimo srd. Traduzioni Francese jugement, sagesse, conscience Inglese judgement, consciousness Spagnolo juicio, sabiduría, conciencia Italiano sénno, giudìzio, saggézza, consapevolézza Tedesco Verstand, Vernunft, Weisheit, Bewußtsein.

sínnu , nm Definizione atuamentu, cumprendhóniu e sabidoria de su cristianu e po cussu etotu sa capacidade de fàere in manera giusta, bene cunsiderada e regulada Sinonimi e contrari àrviu, giudísciu, imprastu, selembru, seru, tinnu Modi di dire csn: istare o èssere a s. pesadu = atentu de cumprèndhere; fàghere cosa a s. tentu = a didu tentu, abbididarmente Frasi lu naro a sinnu sanu ◊ cussu no depet èssere a sinnu sanu, no, su fàghere custos machines! ◊ sos betzos torrant a sinnu de pitzinnos 2. ndhe l'apo corpada inoghe a sinnu tentu pro faedhare a unu Etimo itl. Traduzioni Francese bon sens Inglese wisdom Spagnolo juicio Italiano sénno Tedesco Verstand, Vernunft.

tínnu , nm: tinu Definizione atuamentu, capacidade de atuare e de cunsiderare bene is cosas, su èssere in podere de is capacidades de sa mente e de sa sabiesa po fàere giustas e bene is cosas Sinonimi e contrari santidu / atibbidura, atibbiscione, atinadura, atuamentu, cumprendhóniu, sinnu Modi di dire csn: èssere, no èssere in tinu = in se, fora de se; andai a tinu de unu = pònnere mente a s'àteru, fàghere comente pessat s'àteru; fai is cosas a tinu, cun tinu = cun cussideru, bene, cun régula, pessendhebbei Frasi lis narzeit sos verbos pro los torrare in tinnu sanu ◊ ischit petzi a irgherrimiare cussu pitzocu: s'àsiu l'est zirandhe su tinu! ◊ sa tentascione est manna e bocat s'ànima fora de tinu ◊ ses nendhe, nendhe: ma no ses in tinu, ca ses nendhe machines! ◊ su mare chi est su mare essit e torrat in tinu…◊ sunt brincanne e cantanne che iscidos de tinu ◊ àter'e che pessare a fàchere dommos de lussu: petzi perdimus su tinu! Cognomi e Proverbi smb: Tinu Etimo spn. Traduzioni Francese bon sens Inglese sense Spagnolo juicio, tino Italiano sénno Tedesco Verstand.

«« Cerca di nuovo