costumínu , nm Definizione bestimentu po intrare a s'abba, in mare Frasi sa zente in s'ispiàgia est totu in costuminu Terminologia scientifica bst Traduzioni Francese maillot de bain Inglese swimsuit Spagnolo traje de baño Italiano costume da bagno Tedesco Badeanzug.

coxíbi, coxíli , agt Definizione nau prus che àteru de laore, chi est de còere, bonu po còere; chi est de bonu cotu; nau de ccn., chi si lassat pigare comente bolent is àteros, chi adduit tropu a s'àteru Sinonimi e contrari coidore, coili 1 | ctr. gremedhu Frasi loris coxibis sunt totu sos laores bonos a còghere pro sa zente gai etotu comente si collint, chentza maghinados: fae, prisuci, basoludundhu, e gai Etimo ltn. cocibilis Traduzioni Francese facile à cuire Inglese something to cook, that is easy to cook Spagnolo para cocer Italiano da cuòcere, che cuoce facilmente, cottóio Tedesco zum Kochen, einfach zu kochen.

cubòne , nm: cuboni, cupone, cuponi Definizione carrada manna a unu fundhu (cuponi isciundau) o fintzes genia de bàrcia adata po pònnere s'àghina istrecada a budhire po fàere su binu: fintzes carrada etotu Sinonimi e contrari budhidórgiu ! carrada, cua 1 Modi di dire csn: pònnere sa ua catigada in c. = incubonare; bogare su mústiu de su c. pro lu pònnere in sa cuba = iscupu, iscubonare; dare c. a sa ua = lassare sa ua catigada in su cubone a budhire unu tantu de tempus; èssiri unfrau coment'e cuponi = ufradu a casidhu, dispiàghidu, annicadu meda Frasi su mústiu budhit in sos cupones ◊ a su mústiu si li podet dare prus o prus pagu cubone, segundhu su binu chi si cheret fàghere ◊ su mústiu in su cuboni tocat a dhu murigai unas cantu bortas Cognomi e Proverbi smb: Cuboni Terminologia scientifica stz Etimo srd. Traduzioni Francese grande cuve de fermentation Inglese big vat Spagnolo tina Italiano gròsso tino da vinificazióne Tedesco großer Weinfaß.

cuégliu , nm Definizione tira de cosa, coment'e unu collu biancu de pònnere in su tzugu, in su bestimentu de is preides Sinonimi e contrari ballona Terminologia scientifica prdc Etimo spn. cuello Traduzioni Francese col romain Inglese neckband Spagnolo collarín, alzacuello, gorjal Italiano collare da prète Tedesco Halsbinde.

dàe , prep: dai, dea 1 Definizione foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Sinonimi e contrari de Frasi istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Etimo ltn. de ab Traduzioni Francese de Inglese to, from Spagnolo de Italiano da Tedesco von, aus, vor.

de , prep: di Definizione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinonimi e contrari dae Modi di dire csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frasi custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Etimo ltn. de Traduzioni Francese de Inglese of, at, to, from Spagnolo de Italiano di, da Tedesco von, aus.

demèda , avb Definizione de tempus, de ora meda, de meda tempus a custa parte Sinonimi e contrari daora Frasi demeda est chi l'aimus acontzu cussu traste… torra segadu est! Etimo srd. Traduzioni Francese il y a beaucoup de temps Inglese a long time ago Spagnolo desde mucho Italiano da mólto tèmpo fa Tedesco längst, seit langer Zeit.

desèi , avb: desesi (desèsi, desési) disesi Definizione de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri Sinonimi e contrari isseissè, passei, peresè, perisse / cdh. daparedhu Frasi no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi 2. lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune Etimo srd. Traduzioni Francese spontanément Inglese by oneself, spontaneously Spagnolo de por si, solo Italiano da sé, spontaneaménte Tedesco allein, spontan.

fàlce, fàlche , nf: falci, falle, farce, farche, farci, fartze, frache, fraci Definizione ferru de messare, aina ligera segante po messare laore a una manu (a dentighedhas minudas e finedhedhas) o fintzes erba (a lama prus larga e chentza dentes): dhue at logu chi dhi narant sa alle = sa falle / is partes de una frache funt: su codhu (bona parte de sa frache), su bicu o punta, s'atza, su spigoni chi s'intrat in sa màniga a ue si pigat; fraci furistera = frullana, po messare fenu, de pigare a duas manos; corpu de farche = isfalchiada Sinonimi e contrari messadolza Frasi si benis a messare, po frache gei ndh'aus a agatare!◊ candu su soli fut artu, sa fraci in is manus de is messadoris si fiat prus grai ◊ s’intendhiat sa fríghida de sas farches messendhe ◊ s'ómini si ponit in manu sa fraci, poita est lómpiu su tempus de sa messi Cognomi e Proverbi smb: Falche, Farchi, Farci, Fracci Terminologia scientifica ans Etimo ltn. falce(m) Traduzioni Francese faucille Inglese sickle Spagnolo hoz, guadaña Italiano falce da miètere Tedesco Sichel.

fermesílicu , nm: fermisílicu Definizione su greme chi faet sa seda Sinonimi e contrari sílicu Terminologia scientifica crp, bombyx mori Traduzioni Francese ver à soie Inglese silkworm Spagnolo gusano de seda Italiano baco da séta Tedesco Seidenraupe, Seidenwurm.

fía , nf: fiba, fila 1, fira Definizione genia de ispaitu forte finivini po cosire orrobba / soga de f. = cabu de filu Sinonimi e contrari filu Frasi lah, custa est fia forti po cosiri! ◊ candu torru mi ammostas totu sa fiba chi as annuau ◊ cussu bendiat de totu: zigarrus, tabbacu, agus, fila po cosiri cunserva e pasta… Terminologia scientifica trp Traduzioni Francese fil à coudre Inglese sewing thread Spagnolo hilo para coser Italiano filo da cucire Tedesco Zwirn.

fridúra , nf: frighidura, frigidura, fritura, frixidura 1 Definizione su fríere, nau fintzes de un'ispétzia de abbruxore; erbas de fríere po cundhimentu (predusèmene, chibudha, mairana, e àteru); papare fríssiu / frituras de carrasegai = catas, tzípuas Sinonimi e contrari frimentu, frintura, frissidura / cunfigimentu / abbrugiore, pissiori 2. a su minestrone bi cheret fridura ca li daet sabore ◊ in s'ortighedhu nos ponimus totu sas friduras prantadas 3. cuncodra una bella sartàina de fritura ca invitaus a fradis mius a prandi! ◊ in sa sartainedha si fait una frixidura cun lardu e cibudha 4. sa fridura de sos ojos mi est bochendhe Etimo srd. Traduzioni Francese grésillement, fines herbes Inglese frying, seasoning aromatic herb Spagnolo chirrido, hierbas para guiso Italiano friggìo, èrbe da condiménto Tedesco Brodeln, Kräuter (Pl.).

gèa 1 , nf: cea 1 Sinonimi e contrari aeda, beda, biarava Terminologia scientifica rbzc Etimo itl.l giaea Traduzioni Francese bette, betterave sucrière Inglese chard, beetroot Spagnolo acelga, remolacha Italiano biètola, barbabiètola da zúcchero Tedesco Mangold, Zuckerrübe.

ghilípuru , nm Definizione su fermesílicu ingendrau ancora dormiu totu imbodhigau in sa napa Sinonimi e contrari drummiciolu, mamaesonnu, sónniga, sonnighita Terminologia scientifica crp Traduzioni Francese chrysalide du ver à soie Inglese silkworm pupa Spagnolo crisálida Italiano crisàlide del baco da séta Tedesco Puppe.

giogànte , nm: zogante Definizione chie faet giogos po fàere erríere, po ispassiare Sinonimi e contrari gioghista, zocalleri Terminologia scientifica prf Traduzioni Francese clown Inglese circus artist Spagnolo artista de circo Italiano artista da circo Tedesco Jongleur.

gortédhu , nm: gurtedhu, gutedhu Definizione genia de aina segante a un'atza de pigare a una manu, mescamente impreau in coghina, in mesa; in is ògronos po magiare su linu, genia de màniga fata cun duas tàulas chi calant de atza in is imbagas de sa càscia / partes de unu gurtedhu: sa màniga, s'atza, sa punta, su tolu; genias de gurtedhos: de buciaca, de mesa, de iscroxai animalis, de crastai, de innestai; gortedhu sbucau o ingurdu = irmarradu, totu marras, chi no segat; g. assarretau = cun s'ata a dentighedhas Sinonimi e contrari boltedhu, leputzedhu Frasi est abboxinendi che animali tocau de gortedhu! ◊ su pani dh'at segau a gortedhu ◊ sciadau, una giovunedha boit: gei no boit mancu un'istichida de gortedhu, no!… Terminologia scientifica ans Etimo ltn. cultellus Traduzioni Francese couteau Inglese knife Spagnolo cuchillo Italiano coltèllo da tàvola Tedesco Tischmesser, Küchenmesser.

ilfiòdha , nf: infiodha, isfiodha, isfiodhe Definizione genia de busciuca chi si ndhe artzat in sa pedhe, prena de abbadúgia, po abbruxadura o maladia Sinonimi e contrari bobbollonca, bollonca, bubbulica, buciuca, bulluca, bumbulla / fiodha, freadura, ingheta, iscardidura, isciota, piticada Traduzioni Francese cloque, ampoule, bulle, vésicule Inglese blister Spagnolo ampolla Italiano bólla da ustióne, flittèna Tedesco Blase.

innedhúe , avb Definizione in nedhube, in logu perunu Sinonimi e contrari nedhube* Traduzioni Francese nulle part Inglese nowhere Spagnolo en ningún lado Italiano da nessuna parte Tedesco nirgends.

irgàbbu , nm: isgabbu Definizione genia de marchighedhu, fossitedhu, chi si faet a is bardúfolas cun calecuna punta; genia de fossitedhu chi in sa pedhe abbarrat de sa fruschedha de sa pigota, marcu, singiale de unu male, de dannu Sinonimi e contrari iscabbu / ciarolu, cocone 1, fítulu, majodha, pizolu 1 / cdh. smarroculata 3. oje est morta Zigliana: cantu ne dat irgabbu!… Traduzioni Francese cicatrice de pustule de la variole Inglese variolous pustule scar Spagnolo picadura de viruela Italiano cicatrice da pùstola vaiolósa Tedesco Pockenausschlag.

iscampiàre , vrb Definizione andhare o essire a bíere, o fintzes po si giare a bíere (nau de s'aera, ispalatare, iscrarire); bíere de atesu / iscàmpia sa conca! = boga sa conca!, incàradi a bídere! Sinonimi e contrari acarare, acerare, acherare, acontrare, acrarare, afacare, bídere, cumparire, essire, imbraconare, incarai, inciarare, ingiarare / ispalaciae Frasi si est aperta sa zanna e tandho est iscampiada issa ◊ erisero est iscampiada un'ànima dolimorjosa a mi nàrrere de bènnere ◊ sas crocas iscàmpiant apenas cumintzat a pròghere ◊ su sole onzi tantu iscampiabat dae palas de sas nues ◊ ti torras a iscampiare e ti amus a dare sa risposta ◊ si s'aera s'iscàmpiat in bonu essimus 2. mai in sa vida si torret a iscampiare! ◊ mai s’iscàmpiet su triballu: como mi paso! ◊ las ant iscampiadas dae tesu, a issas Etimo srd. Traduzioni Francese se montrer, apercevoir dans le lointain Inglese to lean out, to perceive in the distance Spagnolo asomarse, divisar Italiano affacciarsi, scòrgere da lontano Tedesco sich zeigen, erblicken.

«« Cerca di nuovo