balvàtu , nm: alvatu, barbatu, barvatu, brabatu Definizione una prima aradura, prus che àteru in terra annigrina, a manera chi, candho si prenet, sa terra siat prus fàcile a dha trebballare Sinonimi e contrari abbalvatadura, varvatonzu / cdh. balbatu Frasi che massaju, chi rútiu e lanzu barvatu at bortuladu a die intreu, de su sole bramaiat s'ocasu Terminologia scientifica mssr. Etimo ltn. vervactum Traduzioni Francese verdage Inglese green manure Spagnolo abono en verde Italiano sovèscio Tedesco Gründüngung.

bandhidía , nf Definizione su bandhidare, su istare bandhidandho Sinonimi e contrari bandhiadura, bandhidànscia, bandhidazu, bandhidonzu Etimo srd. Traduzioni Francese fuite Inglese being on the run Spagnolo estar en paradero desconocido Italiano latitanza Tedesco Verborgensein.

bandhidónzu , nm Definizione su bandhidare, su istare bandhidandho Sinonimi e contrari bandhiadura, bandhidànscia, bandhidazu, bandhidia Etimo srd. Traduzioni Francese fuite Inglese being on the run Spagnolo estar en paradero desconocido Italiano latitanza Tedesco Verborgensein.

barbatàre , vrb: abbalvatare, barvatare, brabatai 1, brabatari, varvatare Definizione arare sa terra sa primu borta, pruschetotu in beranu, a manera de dha cumenciare a aprontare po s'atóngiu (e púdrigat s'erba) Sinonimi e contrari iscolturare Frasi seu brabatendi su cungiau, cida chi benit Terminologia scientifica mssr Etimo srd. Traduzioni Francese premier labourage au printemps Inglese to plough in Spagnolo abonar en verde Italiano sovesciare Tedesco einackern.

campaniàre 1 , vrb: acampaniare, acampionare, campianare, campionare Definizione pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu Sinonimi e contrari adaretzai, arremonire, assantai, cumpòniri, frànghere | ctr. isordulare Modi di dire csn: campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu Frasi apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?! 2. campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule 3. cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet! 4. cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos Etimo srd. Traduzioni Francese mettre en ordre Inglese to arrange, to tidy up, to reconcile Spagnolo ordenar, arreglar, poner en orden Italiano ordinare, méttere bène in órdine Tedesco aufräumen.

candeghinò , avb: chindeghinò, chindichinò, chindighinò, cindechinò Definizione candu est chi no, si no est (no fut) deasi: de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones Sinonimi e contrari andeghinò, assinuncas, calechinò, cantichinono, chiscussu, cidacheste, dassinuncas, deghinò, diacussu, indeghinou, sindighinuncas, sinono Frasi candu fui piciocona est ca sa minigonna no dh'iant ancora imbentada, candeghinò mi dh'ia posta ◊ in su tempus benidori custa mata at a donai frutu: chindeghinò ndi dh'apu a fai segai ◊ dhi fut abarrau su fragu bellu de sa linna, chindighinò no iat a èssi pòtziu suportai su fragu malu de sa pixi Etimo srd. Traduzioni Francese autrement Inglese or Spagnolo si no, en caso contrario, de otra manera, de otro modo Italiano altriménti, diversaménte Tedesco sonst.

caponàda , nf Definizione unu papare: genia de insalada cun pische Sinonimi e contrari cdh. capunata Terminologia scientifica mng Etimo ctl. caponada Traduzioni Francese pain détrempé dans l'eau et assaisonné d'huile et de vinaigre Inglese sicilian dish Spagnolo "caponata": plato siciliano con pescado en molho Italiano caponata Tedesco sizilianische Fischgerichte.

carràlzu , nm: carrarju, carrarzu, carraxu, carrazu Definizione fossu chi si faet in terra po orrostire unu pegus intreu imbodhigau in murta, carragiau e fatu su fogu in pitzu: coi un'animali a carraxu; logu inue si chistit petza in friscu, cuadórgiu de cosa furada; cosas betadas a muntone, boghes betadas apare, isterratzu fuliau; cosa chi serbit a carragiare Sinonimi e contrari abbatúliu, abbolotu, atrepógliu, bullíssiu, chichígliu, chimentu, derreore, digorju, sciumbullu, trambullu, tregollu, trinellu / isterratzu / carragliatura Modi di dire csn: fai una cosa a carraxu = male, chentza régula; carrazu de pannos = muntone, cabidhada de pannos Frasi aiant furadu una baca, l'aiant fata a peta e cuada in su carrarzu, in sa tuva de unu beterone élighe ◊ in d-una conchedha aiat sistemau su carrarju ca in intro bi aiat una perca funguda e frisca ◊ depiat picare unu ladus de peta dae su carrarju chi teniat in sas bírghines ◊ sa limba sua paret peta de carrarzu! 2. at nadu unu carralzu de fàulas ◊ dhoi fiat unu carraxu de genti ◊ pro aparizare su terrinu peseint unu muru e fateint una cora chi bi betaiant totu su carrarzu pro la pienare 3. custus funt bellus isceti a fai carraxu, a tzérrius e a sàrtidus 4. est iscriendi a carraxu ◊ est unu carralzu de domos lampadas ◊ custu logu est totu a carraxu: circai de dh'allichidiri! 5. si sunt drommidos sentza carralzu, in fora, mancu una tupa e ne unu barracu ◊ a monte no si dhue podet erribbari ca sa ní fait carràrgiu Etimo ltn. carnariu(m) Traduzioni Francese tollé Inglese place to cook or store meat, din Spagnolo foso en el suelo para cocer la carne Italiano carnàio, putifèrio, bailamme, gazzarra Tedesco Fleischkammer, Krawall.

carrucàre , vrb: carrugare Definizione portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare Sinonimi e contrari assedare, isseidare Frasi los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu Etimo srd. Traduzioni Francese porter les graines à l'aire Inglese to carry grain to barnyard Spagnolo rebañar el trigo en la era Italiano portare il grano all'àia per la trebbiatura Tedesco den Weizen auf den Dreschplatz bringen.

chilciàdu , agt Definizione chi est postu in cricos, cun is cricos (es. nau de carrada, doas) Frasi nois solu aiamus sa solte de formare custas doas che bonas sorres chilciadas apare Etimo srd. Traduzioni Francese cerclé Inglese ringed Spagnolo en círculo Italiano cerchiato Tedesco bereift.

chiscusína , avb: coscusina, curcusina, cuscujina, cuscujinu, cuscusina, cuscusinu Definizione a c. = agiummai a iscúsiu, foedhandho a boghe bàscia bàscia / ríere, faedhare a cuscusinu o a cuscusina = a iscusi, a boxi bàscia, a s'acua Sinonimi e contrari acua, iscúsia Frasi sos operajos fint befendhesindhe a chiscusina de su capiscuadra (N.Osu)◊ mastru Chicu si ndhe riet a cuscusinu ◊ bidindhe sos fizighedhos chentza manigare, girandhesiche pro no la bíere, a cuscusinu infundhiat sa farda cun rios de prantu ◊ fit mortu de risu, a cuscusinu Traduzioni Francese tout bas Inglese in a low voice Spagnolo en voz baja Italiano sottovóce, sommessaménte Tedesco leise.

ciapída , nf Definizione iscanzada, carpida, aperta o ispacadura in is orrocas Modi di dire csn: s'abba de sa c. = abba chi essit in sa roca; c. de laras = tzocu chi si faghet abberindhe sas laras a corpu Etimo srd. Traduzioni Francese fente des rochers Inglese cliff split Spagnolo hendidura en la roca Italiano spaccatura delle rupi Tedesco Riß.

collocadòre , nm: collocaroi Definizione impiegau chi contivígiat sa lista de is disocupaos iscritos e dhos tzérriat candho dhue at dimandha de manodòpera Frasi filla tua no est torrara ancora de su collocaroi? Terminologia scientifica prf Traduzioni Francese placeur Inglese clerk (in a labour exchange) Spagnolo quien trabaja en la oficina de empleo Italiano collocatóre Tedesco Arbeitsvermittler.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definizione fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Frasi coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Etimo srd. Traduzioni Francese être en deuil, prendre le deuil Inglese to be in mourning, to go into mourning Spagnolo estar en duelo Italiano èssere in lutto, méttere il lutto Tedesco Trauer tragen.

cramàri , vrb Definizione pònnere in giustítzia a unu po calecuna diferéntzia o iscórriu Sinonimi e contrari carelare, tzitare Traduzioni Francese citer en justice Inglese to convene Spagnolo citar en juicio Italiano citare in giudìzio Tedesco gerichtlich verklagen.

cuadretàrju , nm Definizione operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Terminologia scientifica prf Etimo srd. Traduzioni Francese ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons Inglese divider into squares Spagnolo obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italiano quadrettatóre Tedesco wer kariert.

culturínas , avb Definizione èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa Traduzioni Francese toucher à sa fin Inglese said of a situation coming to an end (action) Spagnolo estar en las últimas Italiano agli sgóccioli Tedesco am Ende.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definizione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinonimi e contrari acumbenentziare Traduzioni Francese doter un appartement de tous les conforts Inglese to provide with comforts Spagnolo poner comodidades en la casa Italiano provvedére del conveniènte, di comodità Tedesco für die Bequemlichkeit sorgen.

cunvíu , nm: cuviu, cúviu Definizione is primas cosas chi si faent de una faina, sa cosa chi si aprontat; su aprontare, s'incuru po calecuna cosa Sinonimi e contrari comintzada, comintzu, inghitzu / ammanitzamentu, ammanitzu, ammàniu 1, aparéciu / contibizu 2. semus che bamas chentza cuviu e ne ghia ◊ a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu ◊ so ispetendhe sa manu chi mi diat cuviu e volontade de afrontare sa vida ◊ sa cosa la fint arreanne dae meta e sos cúvios fint belle e orditos Traduzioni Francese mise en train, préparation Inglese starting, preparing Spagnolo puesta en marcha, arrnque, preparativo Italiano avviaménto, preparativo Tedesco Beginn, Vorbereitung.

dabbàdas , avb: debbadas, debbaras, debbatas Definizione in debbadas, chentza lúcuru e ne profetu, chentza ndhe bogare nudha, po nudha: a bortas tenet su valore de no est pro nudha, no est chentza motivu, e a bortas su valore de cun totu cussu, mancari gai, pro cussu; in donu, chentza paga / dare una cosa debbadas = in donu (o fintzes chentza ndhe tènnere perunu torracontu) Sinonimi e contrari ingrúgua Frasi meighinas za ndhe at leadu ma totu debbadas: sa cura no li at fatu nudha ◊ si che est emigradu in debbadas: ndhe est torradu chi istaiat peus de candho est tucadu ◊ a nàrrere cosa a tie est totu in debbadas, che a samunare sa conca a s'àinu ◊ no perdedas su tempus in debbadas! 2. nono, no sunt debbadas cussas tuas miradas chi mi faghes dognora, Tina mia! (V.Falchi)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ una telefonada a custas oras de note no est debbadas: dannu at tentu! ◊ debbadas est chi no ant mai pasu e sunt sèmpere a trumentu! ◊ debbaras prangis custu mengianu! ◊ chi mi as abetau gei no est po dabbadas ◊ no est debbadas si no che est abbojadu: cussu at tentu irbortu 3. dèu apu pesau seti fillus, sentza dinai: dabbadas no si apu fatu mannus!…◊ debbadas no at istudiadu, ca fit póveru: chie ndhe at gana za bi resessit! ◊ debbadas beniat a domo: boliat a fígia mia! 4. poita depeus pagai cussu chi Deus si at giau debbadas? Cognomi e Proverbi prb: bacas lantadas no est debbadas Etimo spn. de badas Traduzioni Francese en vain Inglese uselessly Spagnolo de balde, en balde Italiano invano, inutilménte Tedesco umsonst.

«« Cerca di nuovo