abbentàda , nf Definizione bentu chi portat fragu pudésciu, fragu meda chi si pigat agiummai coment’e chi siat una nue de bentu; idea, pentzada chi benit a conca; su abbentare, asciutare Sinonimi e contrari abbentu, abburata, afrusada, arrancu, arrasta, fiacu 1, pudescioi / meleda, seledu Frasi comente colas acurtzu leas s'abbentada de su fragu chi lassat andhare ◊ at bénnidu un'abbentada de pudidore chi no si bi podiat parare! ◊ comente ant picau s'abbentada de su pudiore ant bochinau ispaporicaos 2. li at bénnidu un'abbentada a conca!… 3. a custa robba li cheret dadu un'abbentada, ca est ifusta Etimo srd. Traduzioni Francese coup de vent, fig. vague Inglese gust of wind, stench Spagnolo vaharada, ventada Italiano zaffata, ventata Tedesco übelriechende Dunstwolke, Windstoß.

àbra , nf: ara, arba 1, arva 1, avra Definizione bentighedhu fridu meda, dannosu pruschetotu a su frutuàriu / min. abredha Sinonimi e contrari abrina, araghe, atza 1, frina, livrina, saniete / cdh. spunzina Modi di dire csn: pònnere a unu in s'ara = genia de frastimu; famiu che avra = famidu che ruga, meda (su bentu fridu abbruxat s'erba) Frasi sos duos zòvanos si secabant de linna bona e no fit una note de abra chi lis poniat pagura ◊ in tempos malos camminei che a s'avra mala ◊ un'avra punghinosa de bidhighia demozat custa terra catigada ◊ s'avra mi che at sicau s'ortu Terminologia scientifica tpm Etimo ltn. aura Traduzioni Francese bise Inglese very cold, wind (air) Spagnolo gris Italiano sizza, vènto gèlido Tedesco eisiger Wind.

aerèdha , nf Definizione bentighedhu lébiu Sinonimi e contrari aeresita, aerita, sisia 2 Traduzioni Francese brise Inglese gentle wind Spagnolo airecillo Italiano venticèllo Tedesco leichter Wind.

aggromeràre , vrb: aggromurare, gromerare Definizione fàere a grómeru, a lómboru Sinonimi e contrari aggromare, aggromeredhare, allomborae, allorimmedhare, arrombulonai, arromulare / abballinare, aculingionai Etimo ltn. ad glomerare Traduzioni Francese pelotonner Inglese to wind up Spagnolo ovillar, devanar Italiano aggomitolare, dipanare Tedesco aufwickeln.

allomboràe, allomborài , vrb: allomburai, allomburare, allomerare, allomurare, allorumare Definizione fàere a lómboru, a unu túturu, a bòcia, fàere a orrumbulone Sinonimi e contrari abballinare, aculingionai, aggajai, aggromare, aggromerare, aggromeredhare, allorimmedhare, arrombulonai, arromulare, tròbere / abballonare, arruedhulare, atuturae, imboligare | ctr. ilboligare, illomerare Frasi giaja e netas funta in coxina allomburendu lana 2. su sardu, candho intendhet tzocu de foete, si allórumat che unu eritu ◊ si est allorumada chirchendhe de audhire sas anchighedhas pro si las iscaldire ◊ custos batos sunt sempre allorumados in sa chijina Etimo srd. Traduzioni Francese pelotonner Inglese to wind up Spagnolo ovillar Italiano aggomitolare, dipanare Tedesco aufwickeln.

ammadassài, ammadassàre , vrb Definizione fàere a madassa, atzola Sinonimi e contrari | ctr. smadassai Etimo srd. Traduzioni Francese mettre en écheveaux Inglese to wind into skeins Spagnolo aspar Italiano ammatassare Tedesco in Strähnen winden.

ammufullonài , vrb Sinonimi e contrari ammumullonai, ammurigonai, imbogiare, trabojare Traduzioni Francese floconner Inglese to wind into a ball Spagnolo ovillar Italiano abbatuffolare Tedesco zusammenballen.

arrombulonài , vrb: arrumbullonai, arrumbulonai, orrumbullonai Definizione fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros Sinonimi e contrari abballinare, aculingionai, aggromare, aggromerare, allomborae, arromulare / abballonare, arruedhulare, atuturae, imboligare | ctr. irboligare Frasi sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus 2. andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus Etimo srd. Traduzioni Francese pelotonner Inglese to wind up Spagnolo ovillar Italiano aggomitolare Tedesco aufwickeln.

bentitzólu , nm Definizione min. de bentu, bentu de pagu contu, lenu Sinonimi e contrari bentichedhu, frina, sisia 2 / cdh. vinticiolu Frasi bellu, mih, custu bentitzolu: est faghindhe una bella friscura ◊ est bentitzolu e a brusiare no faghet ca nos podet fuire su fogu Traduzioni Francese brise Inglese little wind Spagnolo brisa Italiano venticèllo Tedesco leichter Wind, Brise.

béntu , nm: ventu Definizione ària chi si movet po efetu de una diferéntzia de temperadura, prus o prus pagu forte, cun númenes diferentes segundhu sa bandha de ue benit; si narat fintzes de una fortza chi no si arrennescet a cumandhare, de cosa debbadas, chi no tenet sustàntzia, chi no faet a tènnere / min. bentichedhu / pro sa moida: su b. cradúschiat, frúschiat, múilat; pro sa fortza: su b. est lébiu, forte, disastau; pro sa temperadura: su b. est fritu, friscu, caente, budhidu; zenias de bentu segundhu sa bandha de ue benit: b. traessale o bentu de soli = solopu, itl. sciròcco, b. estu = ventu mastru chi benit de Nord-Ovest, travuntana = bentu fridu de su Nord, b. mesugiornali = de su Sud; b. muimui, o maimoni = itl. trómba d'ària; un'ispau de b. = itl. un àlito di vènto; èssere bentu (impersonale)= tirai, suai bentu; b. meda = bentu forti / erba de b. = ipigulosa (Parietaria officinalis) Modi di dire csn: b. furriadorzu = chi est tirendhe candho goi candho gai, chena frimmesa ne de fortza e ne de filada; nuu de bentus = raganu, tragonaja mala; fuedhai a su b. = in debbadas; pascirisí de b. = ispetare cosas mannas, crere in cosas chentza fundhu; èssiri prenus de b. = crèresi tropu; cúrrere o fàghere che bentu = in lestresa meda, pònnere mente luego; no ischire cale bentu de leare = no isciri su de fai in d-una dificurtadi manna; pudésciu a b. = púdidu a tzutzu, de si leare su fragu malu de atesu; cardiare a is bentos = abbaidare a crabas, no abbaidare a sa cosa chi unu est faghindhe, dare tentu o istare pessendhe in àteru Frasi apretixedhu a bessí cun cussu bentu fridu!…◊ candho si tenet su bentu est pretzisu a bentulare! (F.I.Mannu)◊ si at a pesare unu bentu chi che truvat sas nues ◊ su bentu s'est asseliadu ◊ su bentu est suendi e arciendirí sa fardeta ◊ sa note fit sélia, no pesabat un'ispau de bentu ◊ bentixedhu s'est torrau a ponni!…◊ ue no faghet bàrigu bi tocat bentu ◊ oe est bentu, est andhendhe unu bentu fritu!… ◊ no istes in su bentu, ca est fritu! ◊ s'at pesadu bentu forte 2. candho l'apo cramadu at fatu che bentu: petzi mi ndhe l'apo sapidu in dainanti! ◊ dhu timit a bentu isceti su dhu biri ◊ dego ndhe fipo peri ammaghiau, de babbu, ma lu timia a bentu! ◊ cantos annos passados sunt che bentu!…◊ no s'ischit su bentu chi che l'at picau! ◊ no s'ischit cale bentu leare 3. a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu! Cognomi e Proverbi prb: mellus su tentu de su bentu Terminologia scientifica tpm Etimo ltn. ventus Traduzioni Francese vent Inglese wind Spagnolo viento Italiano vènto Tedesco Wind.

boriàna , nf: buriana Definizione bentu forte a istrachia Sinonimi e contrari furione, subbitana, turbiana, ventàriu Terminologia scientifica tpm Etimo itl. buriana Traduzioni Francese bourrasque Inglese stormy wind Spagnolo viento borrascoso Italiano vènto temporalésco Tedesco gewitteriger Wind.

frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1, frusu, frúsua Definizione fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera Sinonimi e contrari frusiada, isbúvulu, traconarja / fibera, fiotu, tropa / fuliénsia Modi di dire csn: f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda Frasi sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia 2. s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus 3. candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri! 4. in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu 5. atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua Etimo ctl. enfusa Traduzioni Francese force du vent, cohorte Inglese fury of the wind, swarm Spagnolo fuerza del viento, séquito Italiano fùria del vènto, codazzo Tedesco Rasen des Windes, Schwarm.

ingiomàre , vrb: inzamare, inzomare Definizione fàere sa madassa a lómboru; in cobertantza, cuncordare ccn. cosa (no sèmpere po su bonu) Sinonimi e contrari tròbere / ordimignare / imbuvonare Modi di dire csn: andhare inzoma inzoma = andai a s'apràpidu; inzomare trampas = cuncordai ingannus Frasi onnamanna intraiat s'atzola in su chíndhalu e inzomaiat sos lórumos 2. fint sas oras de cantare, de inzamare e tèssere tramas, bisos de amore! ◊ de istivinzos chie piús ndh'ischiat piús ndhe inzomaiat ◊ ant inzomadu totu cussu pro chi isse si cójuet sa mama in càmbiu de sa fiza ◊ mirade, no sunt fàulas ch'inzomo! ◊ su chíndhalu de sa presse est inzomendhe su filu a s'imbesse de custu vívere brivu de assussegu Etimo srd. Traduzioni Francese pelotonner Inglese to wind up Spagnolo ovillar Italiano aggomitolare Tedesco aufwickeln.

saniète , nm Definizione fragu bonu de papares, o in cobertantza légiu; in cobertantza e prus comunu, araxi, ispera frida, bentu de nie, mescamente cussu chi intrat in is filiduras de gennas e fentanas Sinonimi e contrari abra, abrina, araghe, atza 1, frina / cdh. spunzina 2. sos muros los aiant arrebbussaos a ludru pro reparare assumancu su saniete chi intrabat incanalau ◊ sa cussorja abbarrabat istrempada dae sos sanietes ca fit in bassura ◊ za ifriscat in cussu saniete chi est tirandhe!… Terminologia scientifica tpm Etimo spn. sainete Traduzioni Francese courant d'air, vent glacial Inglese draught, cold wind Spagnolo corriente Italiano spìffero, vènto gèlido Tedesco Luftzug, Durchzug.

sòlbere , vrb: sòlvere, sòrbere, sòrvere, sòvere Definizione fàere o torrare cosa tostada a brodu, lícuida, a fortza de fogu, còere meda fintzes a s'isfàere: si narat fintzes de elementu o sustàntzia apedrada o cagiada chi si ammesturat cun abba o àteru deasi a tales d'essire, impare, unu matessi lícuidu; in cobertantza si narat de àteru de dificurtosu; nau de filu fatu a madassa, istirare pigandho su càbudu po dh'imbodhigare a lómburu o in cannedhos prontu a dh'impreare / pps. sólbiu, soltu, sórvidu, sortu / si sorbet in buca (nau de cosa de papare) = s'isfait sentza dhu matziai Sinonimi e contrari iscagiae, issortighinare, sciolli, solivrinare, solobrare | ctr. apedrare, cagiare Frasi sòrbere su nie, su sale, su túcaru, s'ozu porchinu, su frommentarzu ◊ su suore chi amus lassadu in logu anzenu inoghe aiat fatu sòlvere sos granitos puru! ◊ solve su nie pro ch'in abba si aviet in sos rios! ◊ cuss'àstragu no si sorbet ◊ si no mi pagas ti solvo che seu! ◊ su basolu si che sorbet si lu coghes tropu ◊ custa pira si sorbet in buca! 2. cherimus sòrbere cussos códules de malíssia chin sa luche bertera de s'intelletu (F.Satta) 3. mastru Preítia no si est sórvidu in suore! ◊ non balet chi ti solvas in suore crabiolendhe, pesèndhedi reu suta sas ancas de su domadore (Raga)◊ penso chi at tota sa rejone si atitendhe si solvet in piantu Etimo ltn. solvere Traduzioni Francese fondre, dissoudre, dévider Inglese to melt, to wind into a ball Spagnolo deshacer, derretir, devanar, ovillar Italiano sciògliere, disciògliere, dilüire, liquefare, dipanare Tedesco schmelzen, auflösen, verflüssigen, abhaspeln.

sudhàre , vrb Definizione pònnere sudhu, ancu, pentzare in su malu, pentzare chi…, abbaidare a totue timendho calecuna cosa / si ndh'io sudhau!… = si bi aio pessadu, si mi dh'ia pentzada chi… Sinonimi e contrari assumbrire, busudhare, malissare Frasi sa giustíscia aiat sudhadu calchi cosa e l'istaiat ifatu che cane a polcrabu ◊ mi dh'apo sudhada chi fuit gasi ◊ mi l'apo sudhada chi no bastaiat cust'istentina pro totu cussa peta a sartitza! ◊ su chi mi sudhai risulteit dae sa vísita de su dutore ◊ duos ómines acugudhaos, orietandhe e sudhandhe, afarrancant su cunedhu de su dinari e fuint Etimo srd. Traduzioni Francese subodorer Inglese to get wind of Spagnolo adivinar, olfatear Italiano subodorare Tedesco ahnen.

trabuntàna , nf: trapuntana, travuntana Definizione bentu chi calat de su Nord (a logos t. arta, distinta de t. bàscia chi benit de Nord-Est) Sinonimi e contrari tramuntana* Frasi su bentu de trabuntana in cue pigat incanaladu muizendhe ◊ est gherrendhe contr'a su bentu fritu de travuntana ◊ sa die de carrasegare fit tirendhe un'atighedha de travuntana Terminologia scientifica tpm Traduzioni Francese tramontane Inglese north wind Spagnolo cierzo, tramontana Italiano tramontana Tedesco Tramontana.

ventàriu , nm: bentàriu Definizione bentu forte meda, malu Sinonimi e contrari boriana, furione, subbitana, turbiana Frasi unu ventàriu aiat sichitu a turvare e a molinare sas framas ◊ pariat chi unu ventàriu si aiat pinnicatu sa canna de sas coperturas Terminologia scientifica tpm Traduzioni Francese vent impétueux Inglese bad wind Spagnolo ventarrón Italiano ventàccio Tedesco lästiger Wind.

«« Cerca di nuovo