acavacài , vrb: acovecai, acrobecare, acrovecai, cavacai Definizione betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret Sinonimi e contrari abbucai, acuguzare, apatigai, bíncere, furriai, tavacare | ctr. iscavacare Frasi chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus 2. tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat! 3. li ant covacadu sa carena in su putu 4. cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau! Etimo srd. Traduzioni Francese retourner, renverser Inglese to turn upside down Spagnolo volcar, dar la vuelta Italiano capovòlgere Tedesco auf den Kopf stellen.

achidàre , vrb: achitare, chitare 1 Definizione giare su càmbiu a su cumpàngiu, comente faent is pastores achidajolos, cudhos chi pastórigant una chida a cada, a borta a borta: fàere a chida chida tra cumpàngios in calecuna faina o impreu, ma fintzes solu giare su càmbiu in s’impreu; fintzes mòvere, ispostare e torrare a su cuile, a s'acuiladroxu Frasi sos pastores achidajolos achidant in domíniga 2. sos istúrulos si achidant cun sas rúndhines, in atunzu, in logos nostros ◊ su silbone isparadu ruet, però si achidat e sighit sa fua ◊ in su chelu si achidant sole, istedhos e tempesta Etimo srd. Traduzioni Francese se relayer par semaine Inglese to turn weekly, to alternate Spagnolo turnarse semanalmente Italiano turnare settimanalménte, avvicendare Tedesco in Wochenschichten arbeiten.

arrubisconài , vrb: rubisconai Definizione fàere orrúbiu orrúbiu in cara abbarrandho in buca de forru, acanta a fogu meda, o fintzes po arrennegu, bregúngia o àteru Sinonimi e contrari arrabatzonare, impurpurinare, irrujire Frasi at castiau s'isposu sentza però dhi artziai is ogus in faci e totu arrubisconendusí Etimo srd. Traduzioni Francese rougir Inglese to turn red Spagnolo enrojecer, sonrojar Italiano arrossire Tedesco erröten.

boltàre , vrb: bortare, bortiare, vortare Definizione furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn. Sinonimi e contrari colojare, furriai / cambiai, imbortare Modi di dire csn: bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí Frasi sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos! 2. onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare 3. fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos 4. sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides 5. si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie! 6. est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju) 7. in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos Etimo ltn. *voltare Traduzioni Francese tourner, se retourner Inglese to turn against s.o., to rebel Spagnolo darse vuelta Italiano voltare, rivoltarsi Tedesco wenden, sich auflehnen.

brundèssiri , vrb Definizione cumpàrrere o èssere brundhu, de colore Etimo srd. Traduzioni Francese blondoyer Inglese to turn yellow Spagnolo ser rubio Italiano biondeggiare Tedesco blond sein.

chindhalàre , vrb: chindhulare, chinnulare, ghindhulare Definizione pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu Sinonimi e contrari bortare, chindhare, furriai, girai Frasi deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu) 2. fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos Etimo srd. Traduzioni Francese tourner Inglese to turn Spagnolo girar Italiano girare Tedesco drehen.

chindhàre , vrb: ghindhare Definizione rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha Sinonimi e contrari bortare, chindhalare, furriai, girai 2. su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra) Etimo srd. Traduzioni Francese tourner Inglese to turn (over) Spagnolo volver la vista Italiano vòlgere Tedesco wenden.

coiletàre , vrb Definizione fàere coiletas, andhare a egaseogas Etimo srd. Traduzioni Francese zigzaguer Inglese to turn Spagnolo piruetear Italiano giravoltolare Tedesco sich drehen.

furriài , vrb: furriare 1, furriari, vorriare Definizione mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare Sinonimi e contrari boltare, dòrchere, ghindhare, girai, ifurriare, irbortai, sciurriai / acavacai, boltulare, tambulare / ghirare, recoire / cambiai, mudai Modi di dire csn: furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu Frasi furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore 2. chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late 3. iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu! 4. a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri 5. bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla! 6. bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai 7. si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu 8. ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau! 9. est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai Cognomi e Proverbi prb: su burricu si fúrriat a su majolu Etimo srd. Traduzioni Francese tourner, retourner, s'adresser, se révolter Inglese to turn (over again), to address, to rebel, to go back Spagnolo revolver, volcar, volver atrás, dirigirse, sublevarse Italiano voltare, rivoltare, ribaltare, svoltare, tornare indiètro, rivòlgersi, ribellarsi, rivoltarsi, insórgere Tedesco wenden, zurückkehren, sich wenden, sich empören.

furrietàre , vrb: furriotai Definizione fàere furriotos, istare a furriebborta, a su fúrria fúrria, mólia mólia, a s'andhetorra chentza ndhe fàere fine, perdendho tempus; èssere a furriamentos de conca e bíere su logu totu furriandho Sinonimi e contrari furriai, girai Frasi fiat totu sa noti furriotendi ca fiat fendi unu sonnu trumbullau ◊ bai, cica is pegus e no t'istentis furriotendi! ◊ si bient cópias furrietandho alligras cun is balladores chi atripant is peis ◊ cun abbilesa iat fatu furriotai sa frunda, iat lassau unu càbudu e fuat partia sa perda inzumiendu ◊ est furriotendu in s'ària unu cau 2. frimma sa domu ca est furriotendu!… cessu, est furriendusidha totu!…◊ mi furriotat totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu! Etimo srd. Traduzioni Francese se retourner Inglese to turn round Spagnolo piruetar Italiano rigirarsi Tedesco sich umdrehen.

ghindhàre , vrb: chindhare* Definizione mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare Sinonimi e contrari bortare, chindhalare, furriai, girai Frasi ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas 2. su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare Traduzioni Francese tourner Inglese to turn Spagnolo volverse, volverse loco Italiano voltare Tedesco wenden, umwenden.

girài , vrb: girare, girari, zirai Definizione andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi Sinonimi e contrari furriai, furrietare, ghindhare / arringai Modi di dire csn: girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare Frasi at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici! 2. at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas 3. dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau 4. m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu 5. cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu! Etimo itl. Traduzioni Francese tourner Inglese to turn, to rotate, to revolve Spagnolo girar, rodar Italiano girare, virare, ruotare Tedesco wenden, drehen, umkreisen.

iltudàre , vrb: istudai, istudare, istutare, studai Definizione fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta (es. s’aràdiu, su motore); iscarragiare ccn. cosa tudada o carragiada Sinonimi e contrari ammoltighinare, ammortiare, irmòrrere / iscarragiare | ctr. allúere, allumae, atzèndhere / tudai Frasi s'istudat che fatija a fogu lenu ◊ soe acurtzu a unu focu chi no poto istutare ◊ no istutazas cussu focu! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe, in bonora l'aviant allummau: candho boche pariat istutau fut intro de sos montes brusiandhe! ◊ is disígius antigus fuant fuliaus in terra che alluminus istudaus (B.Lobina)◊ sunt sétzios in sos banghitos acanta de su foghile istudau 2. ndhe at istutau sa braja dae suta de sa chisina pro fàchere su focu Etimo ltn. *extutare Traduzioni Francese éteindre Inglese to estinguish, to turn off Spagnolo apagar Italiano spègnere Tedesco löschen.

imbarjadúra , nf Definizione su imbarjare, imbraxai de unos cantu frutos chi lompendho càmbiant colore, si intinghent (àghina, olia, figu, pira, àteru) Traduzioni Francese véraison Inglese to turn dark coloured Spagnolo envero Italiano invaiatura Tedesco Färbung.

imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definizione essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Sinonimi e contrari incoloritare, pínchere Frasi s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Etimo srd. Traduzioni Francese commencer à mûrir (agric.) Inglese to turn dark coloured Spagnolo enverar Italiano invaiare Tedesco sich dunkel färben.

imbidrigài , vrb: imbirdigai, imbirdigari Definizione essire o fàere de colore bidre, nau fintzes de unu candho si arrennegat a meda, incerare po fele, de su tzacu Sinonimi e contrari imbirdare, imbirdillai, imbirdire Frasi pentzu a su tempus chi currit, a s'imbirdigai e ingroghí de is istagionis 2. bastat, sigaus a nai, ca no mi bollu imbidrigai! Etimo srd. Traduzioni Francese verdir Inglese to turn green Spagnolo verdear Italiano inverdire Tedesco grün machen.

immurrài, immurràri , vrb rfl: irmurrare 1 Definizione bènnere o essire canu o murru in is pilos Sinonimi e contrari ammurrai 1, incanire, incanudai Frasi atentzione, zovanedhas, s'afródhiu chi teneis de innoghe a bosi cozuare no irmurreis a pilu! (L.Pisano)◊ portas frungiduras in faci e megas de t’immurrai Etimo srd. Traduzioni Francese devenir chenu Inglese to turn white Spagnolo encanecer Italiano incanutire Tedesco grau werden.

incaníre , vrb Definizione essire (e fintzes fàere) canu a pilos, imbeciandho Sinonimi e contrari ammurrai 1, immurrai, incanudai Frasi no ant a èssere sos oriolos pro sas annadas malas a ti fàghere incanire! ◊ si sunt incanidos sos pilos, ma su coro no est imbetzadu! ◊ cun custa morte mala m'incanis sos pilos ◊ tue, daghi de tempus ses babbai, tevias incanire a isse puru! (Piras) Etimo srd. Traduzioni Francese devenir chenu Inglese to turn white Spagnolo encanecer Italiano incanutire Tedesco grau werden.

incerài , vrb: incherare, intzerare Definizione pònnere sa chera, su pighe; essire in colore de chera, cambiare colore, nau de unu chi si assicat e mescamente de su laore e de is erbas chi, comente cumènciant a sicare, càmbiant colore e cumprint su granu Sinonimi e contrari illughidare, inceratzae, ingroghie, isarbolire, iscarugire, istramudire, scarafaciari, scinisai Frasi su sabbateri at incerau s'ispagu 2. su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ sa punta de su nasu, de incerada comenti fuat sempri, s'inniedhigàt ca manna dhi fut imbucada sa timoria ◊ toca, tontoni, gei coitas a incerai: cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Etimo srd. Traduzioni Francese cirer, rendre blond, blondir, pâlir Inglese to wax, to make fair, to turn pale Spagnolo encerar, ponerse doradas las mieses Italiano incerare, imbiondire, impallidire Tedesco wachsen, gelb werden, erbleichen.

irrujíre , vrb Definizione fàere o essire orrúbiu, fintzes de sa bregúngia Sinonimi e contrari abbrigai, arrubiai, arrubiscai, arrujire, cardiare, cardigiai, ingrujare, orruviare / impurpurinare Frasi sa mura no faghiat a tempus a irrujire chi che fit istodhida ◊ tra chiriasa e fémina interessat su colore piús de sa dultzura: cudha s'irrujit apena est madura, custa, madura, de irrujire tzessat Etimo srd. Traduzioni Francese rougir Inglese to turn red Spagnolo ruborizarse, enrojecerse, sonrojarse Italiano arrossire Tedesco erröten.

«« Cerca di nuovo