banàu , nm: baranu, benau, beranu, branu 1, veranu Definizione una de is bàtoro istagiones, sa chi cumènciat su bintiunu de martzu e acabbat su binti de làmpadas (in s'emisfériu nord), pensau sèmpere coment'e su méngius tempus de s'annu; in cobertantza, gioventude Sinonimi e contrari berania Modi di dire csn: est intrendhe, essindhe, su beranu = su beranu est benendi, andendisindi; beranu de abba, de fritu, de bentu, de sicore; beranu mannu = intradu de meda, in maju Frasi s'acuardenti est bella in ierru e in istadi, atóngiu e benau ◊ oi est sa primu dí de banau ◊ fit in beranu, un'istaxone bella, ma in sos muros bei fit sa lana! 2. candho fist in sa menzus gioventura fis bella cantu est bellu su beranu (P.Sulis) Cognomi e Proverbi prb: s'àinu si abbizat su beranu apustis chi est passau Terminologia scientifica tpc Etimo ltn. *veranum Traduzioni Francese printemps Inglese spring Spagnolo primavera Italiano primavèra Tedesco Frühling, Lenz.

brotài, brotàre , vrb Definizione su essire o bogare is cambos noos de is matas; su essire fora de s'abba de una vena Sinonimi e contrari afroghedhare, apillonai, brionare, brionire, broculare, brundhire, ibbrotare, incorumedhai, puzonire, rebbrotai / benai, bundhare, tzurruare Frasi est che àlvure chena piús brotare fruas ◊ sas àrbures sunt brotendhe linna noa ◊ bi at unu fiore brotendhe ◊ sas fruedhas sunt brotendhe torra 2. s'abba budhindhe ndhe brotat su bullu dae su labiolu ◊ ndhe brotat de abba frisca, cussa funtana!…◊ li brotaiat su sàmbene dae nares 3. e cantas curreladas ti faghias cantendhe cantu in coro brotaias! ◊ li brotat dae coro s'augúriu prus bellu ◊ incantos divinos brotat sa terra Etimo ctl., spn. Traduzioni Francese jaillir, prendre sa source, naître Inglese to spring Spagnolo brotar, manar Italiano scaturire Tedesco sprossen, quellen.

bullíre , vrb: pullire Definizione nau de is matas, bogare pigiones, cambos noos; nau de un'iferta, brotare, bogare, isparare Sinonimi e contrari brionire, briorare, broculare, brotai Frasi as a bullire dae raighinas, ma sunt sempre fruedhas pirastrinas! (Cubeddu) Traduzioni Francese prendre sa source Inglese to spring up Spagnolo brotar Italiano pullulare Tedesco hervorsprießen.

càntaru , nm Definizione vena de abba chi essit in artu e orruet a ispéndhula, in logu de orroca, de costa; cannedha o tubbighedhu de abba in is funtanellas (grifone púbblicu) Sinonimi e contrari spéndula / cona 1, grifone 1 Frasi tres càntaros giughiat sa funtana: como sunt totos tres iscannedhados ◊ s'abba fit falendhe dae sa roca in d-unu cantaredhu ◊ at postu sa broca a prenare suta de su càntaru ◊ sas feras current a su càntaru a si abbare ◊ de càntaros in sas carrelas bi ndh'at caligunu pro bellesa 2. zuchet una boche crara che de abba de càntaru a denote ◊ ballendhe li falaiat su suore a càntaru! Etimo ltn. cantharus Traduzioni Francese eau de roche Inglese spring of water falling from the top Spagnolo manantial Italiano véna d'àcqua che cade dall'alto Tedesco hinunterfallende Wasserader.

fantàna , nf: funtana, puntana Definizione benu de abba chi essit de sa terra, in pitzu, in calecuna atza o trèmene, o fintzes in fossu fundhudu tundhu fatu apostadamente cricandho s'abba e a muru totu a inghíriu (su buidu chi abbarrat si narat incalu); càntaru de abba intubbada in bidha / erba de funtanedhas = folladedha (Glechoma hederacea) Sinonimi e contrari antana, mígia 1, mitzadroxu, mitzarxu, orgale, orgosa, muntana / pussu Modi di dire csn: sa funtana est faenno = est boghendhe abba, s'abba de sa funtana est currindhe; bogai funtana = fàghere su putu; sa mama de funtana = zenia de fémina fata a pessamentu, a zisa de sa mama de su sole, pro fàghere a timire sos pisedhos; funtana sansa = mígia de àcua minerali; fai una funtanedha in sa farra = fàghere unu fossighedhu pro bi poder betare cosa impastendhe Frasi in cuss'ata de roca bi essit una bella funtana de abba ◊ bi at funtanas chi bundhant abba a cora totu s'annu e àteras chi si che sicant in istiu 2. si nc'est ghetau a funtana ◊ s'àcua dha piscaus de funtana cun sa cracira ◊ cussa teniat gana de istudiai cantu ndi tenia dèu de mi nci ghetai a funtana! ◊ a piciochedhu m'iant portau a bogai funtana in su sartu (F.Secci) 3. che funtana mi bundhant sos ojos ◊ is làgrimas calant in is trempas che funtanedhas de arriu Terminologia scientifica slg. Etimo ltn. fontana Traduzioni Francese source, fontaine Inglese spring, fountain Spagnolo fuente, manantial (m) Italiano sorgènte, fontana Tedesco Quelle, Brunnen.

mitzàrzu, mitzàrxu , nm: mizarxu Definizione logu inue mizat o essit abba Sinonimi e contrari funtana, mígia 1, mitzadroxu Frasi est unu mitzarxu sempri a ciurrus ◊ sos mitzarzos sunt mesu assutos! Etimo srd. Traduzioni Francese source d'eau Inglese pool, spring Spagnolo manantial, venero Italiano pólla d'àcqua, sorgènte Tedesco Quelle, Wasserader.

mòglia , nf: molla 1 Definizione istrumentu de ferru o àtera matéria fatu a trotóigos chi cedit cun su pesu e torrat a su logu suo, a comente fut innanti Etimo ctl. molla Traduzioni Francese ressort Inglese spring Spagnolo muelle Italiano mòlla Tedesco Feder.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definizione bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Sinonimi e contrari inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Modi di dire csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Frasi niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Etimo ltn. nascere Traduzioni Francese naître, faire naître Inglese to be born, to spring up Spagnolo nacer, surgir Italiano nàscere, sórgere, originare Tedesco geboren werden, zur Welt kommen.

noàdile , agt, nm: nobàdile, novàdile Definizione nau pruschetotu de is cambos de is matas, chi funt noos, giòvonos, o fintzes de sa mata chi cumènciat a portare frutu; a logos, pigionatzu Sinonimi e contrari noale, nobedhu / bullone, froedha, irbrossa | ctr. becru, casale Frasi nobàdiles froghedhas creschindhe ◊ fruedhas noàdiles no faghent a padente acurtzu a tie!◊ depiant cumbidare in sacrifísciu una cropa de túrturas o de culumbos novàdiles Etimo ltn. *novatilis Traduzioni Francese nouveau Inglese spring Spagnolo brote Italiano novèllo Tedesco frisch, jung, neu.

nobédhu , agt, nm: noedhu, noellu, novedhu, nubedhu, nuedhu Definizione chi est nou, essiu de pagu o fatu a nou; vitellu de unu a tres o bàtoro annos Sinonimi e contrari noale, noàdile, nobu 1, noiciolu, núvulu | ctr. béciu Modi di dire csn: bíngia noedha = pàstinu, binza bogada a nou, pastinada de pagos annos; is noedhus (faedhendhe de pische) = muscionalla, pischighedhu de naschidorzu Frasi fiat sempri prontu a narri fuedhus pitziosus a is bagadias e a is isposas nuedhas ◊ peri pro custu sufrides sa pena de chie una domo at fabbricadu e dae noedha sorte cumandhadu la lassat pro andhare a terr'anzena (A.Casula)◊ custa bíngia portat sempri frutu meda ca est noedha 2. a s'arvorinu, candho si nch'est ischidadu, bi mancaiat una cropa de noedhos ◊ nuedhos rudes in tanca ndhe apas unu milione! Etimo ltn . novellus Traduzioni Francese nouveau Inglese spring Spagnolo recién hecho, novillo Italiano novèllo Tedesco neu, jung, frisch.

rampudhàre , vrb: rempudhare Definizione bogare pigionatzos, nau de is linnas; bogare, essire (nau fintzes de àteru) Sinonimi e contrari piglionai, rampudhire Frasi s'àrbure at rampudhadu sos briones 2. sa limba est benale chi deretu benit dae s'ànima sarda e rampudhat friscu (Z.A.Cappai) Etimo ltn. *repullare Traduzioni Francese pulluler de nouveau Inglese to spring up again Spagnolo brotar Italiano ripullulare Tedesco wieder hervorsprießen.

«« Cerca di nuovo