abbígu , agt, nm: abbrigu, aprecu, apricu 1, aprigu 1, oprigu Definizione nau de logu, chi est apartau, tretu o cosa (ala de orroca, muru) chi podet badrare, inue no dhue tocat cosa chi istrobbat (bentu, abba, sole) e po no dha pigare faet a si pònnere e istare méngius; cosa po ammontu e fintzes arremédiu a calecunu male / èssi a s'aprigu de is àterus = dipèndhere in totu de is àteros, in s'abbisóngiu Sinonimi e contrari bàrigu, crancosu, solianu / amparu, cuguzura, médiu Frasi benidiche chin nois e làssala a s'abbigu de sas monteras sa laghinza girella ◊ dhi fait aprigu una mata ◊ s'apricu sou est unu concale 2. dàemi calchi abbigu! ◊ isetendhe a sanare ndhe at de aju, su póveru, a s'abbigu de sa suposta! ◊ si de Deu bos mancant sos abbigos, pagu balet sa fortza de su mundhu Etimo spn. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo amparo, abrigo Italiano ridòsso, riparo Tedesco Schutz.

acobiài, acobilàre , vrb: acoilae, acoilare, acoliai, acoliare, acubilare, acugliai, acuilai, acuilare, acuvilare, aculiai, aculiare, cubilare Definizione fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare Sinonimi e contrari acoiletare, acojai, acuae, apatai, apogiai, assebiai, impudhilare | ctr. bocare, essire, pesare Frasi iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai 2. furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura Etimo srd. Traduzioni Francese se coucher, s'abriter Inglese to return to the fold to go back to sleep to shelter Spagnolo cubilar, cobijar Italiano rientrare nell'ovile, ritirarsi a dormire, ripararsi Tedesco in den Stall zurückkehren, schlafengehen, sich unterstellen.

acóbiu , nm: acóliu, acuju, acúilu, acúliu Definizione crocadórgiu de pudhas e de àteros animales (mescamente arestes), logu inue faet a istare arretiraos, in pàusu Sinonimi e contrari acoiladórgiu, corcadorju / prudhaxu / acotu, imbaru Frasi tocat chi dhi agateus un'acóliu, po crocai ◊ intraus a cust'acúliu e ndi pigaus otu pudhas ◊ is cuatru buchemelis andant a s'acúliu de is pudhas ◊ sos puzones agataiant acúliu in su niu 2. in sa paghe agatiamos acúliu siguru ◊ candu at fatu cuss'alluvioni, sa genti, a chini at pótziu, at circau acóbiu in logu seguru Etimo srd. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo refugio, vivienda Italiano rifùgio Tedesco Unterkunft.

acollócu , nm Definizione logu inue si pònnere o istare po allogiare Sinonimi e contrari acollozu Frasi che intrant a sa nave e luego chircant acollocu ◊ tue mi as dadu un'acollocu canno mi as agatadu crocadu foras! Etimo srd. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo amparo Italiano ricóvero Tedesco Unterkunft.

acóstiu , nm: acostu 1 Definizione su acostire; logu inue si pònnere a bívere, domo po istare Sinonimi e contrari acóbiu, acotu, alabinna, domo Frasi picapedreris e mastros de muru tribàgliant pro fàghere acóstios pro sa zente ◊ malesas e rualzos, tanas e furrighesos e conchedhas, acóstios, reparos intendhiant tremendhe su rembumbu Etimo srd. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo refugio, vivienda Italiano rifùgio Tedesco Unterkunft.

afrungiulàre , vrb rfl Definizione su si aprigare in calecunu logu o apartare Sinonimi e contrari incheremire Etimo srd. Traduzioni Francese s'abriter Inglese to shelter Spagnolo refugiarse Italiano ricoverarsi Tedesco sich flüchten.

aggrundhàre , vrb Definizione su si pònnere asuta de ccn. cosa candho est proendho Sinonimi e contrari abbigare 1, apaltare, apigai, apogiai, arrundhare, crancare, frànghere Frasi narat sa zente chi su chercu est dannosu in die de temporale de s'aggrundhare suta de s'àrvure, puite giamat su raju ◊ narant sos betzos mannos chi est malu de s'aggrundhare suta de sa figu Etimo srd. Traduzioni Francese s'abriter Inglese to shelter Spagnolo refugiarse, ampararse Italiano ripararsi Tedesco sich schützen.

alabínna , nf: alapinna, lapinna Definizione css. cosa po fàere de aprigu, furriare su bentu; muru de pedra o de sida chi si faet ananti de su barracu po furriare su bentu / fàghere alabinna a unu, a una cosa Sinonimi e contrari acóstiu, paramuru Frasi tiu Antiogu cun ojos de braja intrat in s'alabinna a petus chíbberu ◊ su pastore iscampiabat sa conca dae s'alapinna e ghetabat duas boches Etimo srd. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo amparo, abrigo Italiano riparo Tedesco Schutz.

allavrànzu , nm Definizione logu ue faet a si aprigare, a si apartare po calecunu apretu, médiu po calecuna dificurtade Sinonimi e contrari abbigu, aggrunnu, aprigadórgiu Frasi sa badhe de Pedru Piu fit allavranzu pro bamas e bandhidos ◊ su chi podimos lis amus a dare, a fizos nostros: allavranzu e acunnortu! Etimo srd. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo resguardo, abrigo Italiano ridòsso, riparo Tedesco Schutz.

ammamizàre , vrb: ammammizare Definizione nau de animales e de gente, andhare, acortzire a sa mama, cricare sa mama po amparu; istare o èssere atacaos meda a sa mama Sinonimi e contrari ammammaritzare Frasi cussos crabitos si sunt ammamizados Etimo srd. Traduzioni Francese se réfugier dans les bras de sa mère Inglese to shelter by one's own mother Spagnolo enmadrarse Italiano rifugiarsi prèsso la madre, èssere mólto attaccato alla madre Tedesco sehr an der Mutter hängen.

apaltàre , vrb: apartai, apartare, partare Definizione pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca Sinonimi e contrari abbandhare, coigiare / abbuare, aclisare, acuae, ammagare, apatai, frànghere, impertusare, intanae, intupai, intuvedhare, istichire, istugiai Frasi medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu 2. si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada? Etimo ctl., spn. Traduzioni Francese mettre de côté, se réfugier Inglese to put aside, to shelter Spagnolo apartar, refugiarse Italiano méttere da parte, accantonare, rifugiarsi Tedesco beiseitelegen, sich flüchten.

bàrigu , agt, nm Definizione si narat de unu logu frantu, aprigu, in pinna de calecuna cosa (muru, monte, àteru), ue no dhue tocat bentu o àteru Sinonimi e contrari abbigu, apogiosu, crancosu | ctr. bentosu Modi di dire csn: logu b. = frantu, chi no bi tocat bentu; avb: a dies bàrigas = no donzi die, a dies Frasi in cue bi daet bàrigu su bentu ◊ faghet a bàrigu e pro cussu no si podet bídere de inoghe 2. pònedi a bàrigu a bentu! ◊ custu triballu l'amus fatu a dies bàrigas Etimo srd. Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo cobijo, abrigo Italiano ridòsso Tedesco dicht.

cotulàre , vrb Definizione pònnere in mesu a cotza, po fàere istrobbu; intrare a s'acotu, a logu de aprigu, inue istare Sinonimi e contrari infrichiri, infruncuai, intraudhare, intraudhulare, intraugliare, intremèsiri / atzutzonare, aposentae Frasi si fit cotulada in domo de cudhu aposta pro che li furare sa cosa 2. sa porrociana de don Chicu penseit bene de si cotulare Etimo srd. Traduzioni Francese s'entremettre, se réfugier Inglese to interfere, to take shelter Spagnolo entrometerse, refugiarse Italiano introméttersi, rifugiarsi, ricoverarsi Tedesco sich einmischen, sich retten.

cuérru , nm Definizione su cuerrare, su si cuerrare o pònnere ammontu, logu apartau o de aprigu, cosa chi cuerrat o po cuerrare Sinonimi e contrari cuberru*, cuguzu / apozu Frasi chin copertas de lana pro cuerru mi ndhe tia importare de s'ierru! ◊ no pensat chi s'ijerru torrat e det àere bisonzu de cuerru pro si ammantare ◊ sa domo chi teniat po cuerru faiat piedade 2. sas puntas de Ollolai sunt su cuerru de sos murones ◊ sos puzonedhos in mesu de su nie chircant in debbadas unu cuerru ◊ cust'àrbure manna in tempus de fritu est unu cuerru ◊ teniant in cuerru pira, nughe e nintzola ◊ bisos de lughe costoidos in cuerros profundhos de su coro Traduzioni Francese abri Inglese shelter Spagnolo amparo, reparo, cobijo? Italiano riparo Tedesco Schutz.

culvénu , nm: cruvenu, cuvrenu Definizione totu su chi si faet a manera de no tènnere male o dannu (o fintzes po no ndhe fàere), o cosa (bestimentu) po no tènnere male; logu apartau inue pòdere istare in aprigu, cuau Sinonimi e contrari regualdu Frasi no bi as un'istàntzia chi la potas mantènnere in culvenu: cussa ratatúglia ti est boltulendhe sa domo! ◊ as fatu pensamentos de tènnere in culvenu ◊ una cundenna est unu cruvenu mannu pro su malu fàghere ◊ in notes de bidhia su cuvrenu fit tropu lezeri 2. su leperedhu est in su culvenu cun su coro bolaola, tantendhe a díligu a díligu sa carena dolimazosa Etimo srd. Traduzioni Francese garde, abri Inglese case, shelter Spagnolo custodia, amparo Italiano custòdia, riparo Tedesco Aufsicht, Unterschlupf.

mediàgu , nm: ammeriagu, meliagru, meraju, mereacru, meriacru, meriaghe, meriagru, meriagu, meriaju, meriarzu, meriaxu, miliacru, miriàciu, miriacru, miriagu, moliagru Definizione s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra Sinonimi e contrari camadroxu, meriadórgiu, umbraghe Frasi sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru" Terminologia scientifica pst Etimo srd. Traduzioni Francese ombrage Inglese nook where the flock tooks shelter from the sun Spagnolo sesteadero Italiano sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle Tedesco Ort im Schatten, wo die Schafe Mittagsruhe halten.

recògliere , vrb: arragolli, regògliere, regòllere, regòlliri Definizione ingòllere sa cosa, mescamente pigandhodha de terra, e pònnere in calecunu logu o istrégiu totu impare; acasagiare gente, arrecire a domo, pigare e chistire una cosa chi giaet àtere; batire, torrare a domo / pps: recortu, regoltu; indic. 1ˆ p. sing. regorzo; cong. 3ˆ p. sing. regolzat Sinonimi e contrari acabidae, acoglire, acurumai, arregoglire, bòdhere, bodhire, tòdhere / recoire, recòrdere | ctr. fuliai, lassae Modi di dire csn: regòlliri su partu = atèndhere a sa fémina parturindhe; regòlliri su respiru = torrare àlidu; regòlliri is puntus = tènnere sos puntos de unu triballu téssidu pro no s'iscontzare; (nadu de unu tumore, de fruschedha) regòlliri = martzire Frasi l'ant aciapadu rutu in mesu de su ludu: sa zente est curta e ndhe l'ant regortu (P.Masia)◊ s'istadu italianu nachi est de sos prus ricos e no est bonu a regòllere vintimiza Albanesos! ◊ sos carabbineris li ant postu sos ferros, a su mortore, e che l'ant regortu 2. donzi sero regolliat cun d-una imbreaghera niedha ◊ fit regortu a bidha pagu tempus dae sa Líbbia ◊ sos mortos che los ant recortos a bidha ◊ m'importat chi custa terra nostra nos regolzat totus Traduzioni Francese ramasser, retirer Inglese to pick up, to gather, to shelter, to withdraw Spagnolo recoger Italiano raccògliere, ritirare Tedesco sammeln, aufnehmen, abholen.

«« Cerca di nuovo