Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbídere , vrb rfl: abbíere Definition coment'e bíere, su si acatare de sa cosa / pps. abbidu, abbistu Synonyms e antonyms abbillai, abbitzare, acatae, saerare Sentences totu de incantu mi est boladu chena mi abbídere de cale manera ◊ sa morte nos ferit chi mancu nos ndhe abbidimus ◊ su tempus che est coladu chena mi ndhe abbíere Etymon srd. Translations French s'apercevoir English to perceive Spanish darse cuenta, advertir Italian accòrgersi German bemerken.

abbigiàre , vrb: abbisari, abbitzare, abbizai, abbizare Definition arrennèscere a bíere o intèndhere (o fintzes a cumprèndhere) a manera de atinare o atuare a ccn. cosa candho acontesset o fintzes innanti (s'impreat fintzes in forma pronominale); ischidare, passare de dormiu a ischidau Synonyms e antonyms abbídere, abbillai, acatae, ischidare, saerare, sagamare, sapire Idioms csn: abbizàresi de una cosa, abbizàresi una cosa, abbizàresi chi…; a ti ndhe cheres abbizare!… = ma càstia a biri tui!…; su malàidu no si abbizat = no atuat, at pérdidu sos sentidos Sentences mi abbitzo de mi atzapare in locu chi no connosco ◊ custos canes sunt distintos pro abbizare ◊ cudhos si nche fint abbizaos chi dego mi picabo sa merendha ◊ no ti abbizas chi cue bi at irballu?! ◊ mi apo abbizadu chi at intradu zente a s'ortu ◊ cosa ti as abbizadu istanote? ◊ est una cosa chi benit dae sene, chene mancu ti n'abbitzare ◊ canno cudhos si fint abbitzatos de s'istrantzu, l'aiant giuliatu ◊ fiza mia, ses prepotente chi non ti abbizas iscussiderada! ◊ sunt vetzos e si parent pitzinnos: a non si ndhe abbizare!…◊ su padronu est drommidu e non si abbizat de nudha ◊ chi mi ndi fuia abbisau, cussa trassa no dhi fut arrennéscia ◊ ti ndi furant sa cosa e mancu ti ndi abbisas! 2. a ite ora ti ndhe ses abbizadu? ◊ ndhe tia chèrrere abbizare a su pitzinnu, ma est chito 3. a ti ndhe cheres abbizare, ite pretesas chi tenet cussu muconosu?! ◊ a ti ne cheres abbitzare… e geo chi credia chi!… Surnames and Proverbs prb: iscuru a chie no si abbizat de su chi est! Etymon srd. Translations French s'apercevoir, se rendre compte English to perceive Spanish percatarse, darse cuenta Italian accòrgersi, notare German bemerken.

acatàe, acatài , vrb rfl: acatare 1, agatare 1 Definition sapíresi de calecuna cosa, arrennèscere a bíere o intèndhere calecuna cosa Synonyms e antonyms abbídere, abbigiare, abbillai, saerare, sagamare Sentences si ndi furant is domus e mancus si ndi acatais! ◊ no ti ndi acatas ca ses andendi mali? ◊ portiat in dossu fragu malu, ma pariat de no si ndh'èssere agatadu ◊ dh'ant fatu mali e si ndi est acatau ◊ no si est agatau de su chi fit faindhe ◊ ti che agatas betzu chi mancu ti ndhe acatas ◊ no si ne acatat ne batu e ne cane ◊ ti ndhe ses agatadu chi ses rutu in pecadu!◊ si est acatau ca no est che a innanti mancu cun is amigos ◊ su primu foedhu c'intendho ca deo mi ndhe acato candho is cosas funt capitadas ◊ apo iscurtau e solu tandho mi seo acatau ca ant fatu una cosa manna Etymon ctl. acatarse Translations French se rendre compte English to perceive Spanish darse cuenta Italian accòrgersi German bemerken.

allampàre , vrb: allampiai, allampiare Definition apèrrere bene is ogos abbaidandho; arrennèscere a bíere o connòschere fintzes de atesu Synonyms e antonyms illampiare, ispalpedhare / allampiociare, apubai, assebeltare, bídere, iscerai, semodare Sentences giómpidu a s'incraradorza, ndh'at pódidu allampiare sos carabbineris ◊ in s'ispricu de su poju che allàmpio sa figura de mene etotu ◊ cudhos si fint girados a l’abbaidare allampiandhe sos ogos ◊ Tziu Missente, comente nos nche allampiabat, nos mutiat a nos cumbidare Etymon srd. Translations French apercevoir English to perceive Spanish divisar Italian scòrgere, intravedére German erblicken.

apuài, apubàe, apubài, apubàre , vrb Definition abbaidare e arrennèscere a bíere, fintzes cun paga lughe o atesu o a dónnia modu cun dificurtade, giustu coment’e candho totu su chi si podet bíere est una puba, una figura pagu crara, calecuna cosa chi no si biet e ne cumprendhet bene it'est; si narat fintzes in su sensu ebbia de bíere, abbaidare disigiandho Synonyms e antonyms abbistare, assebeltare, illampiare, impubai / bídere Sentences cussa luxixedha apenas si podit apubai ◊ apo apubadu un'iscritura antiga ◊ de atesu arrennesciat a apubai sa spéndula ◊ comenti orbescit si apubat su colori de is cosas ◊ no apubu nudha, sa vista mi est cumentzendi a mancai ◊ fut iscuriu che in buca ma apo apubau is porcos 2. fai chi su tzurpu apubit! ◊ su pastoredhu at apubau unu trunchedhu de ollastu liuru ◊ mi pòngiu innòi, chi mi apubint! ◊ sa màchina noa dha tenis giai apubada ◊ si cravat che unu lupu candu apubat su pistoni! Etymon srd. Translations French apercevoir English to perceive Spanish divisar, ver Italian scòrgere, avvistare German erblicken, sichten.

assaborí , vrb: assaborire Definition cumprèndhere una cosa chi no si est inténdhia bene, chi si est inténdhia a arrogus e a mússius, leare cabu, leare oru de calecuna cosa chi no s’ischit Synonyms e antonyms assabèschere, assebeltare, bodhiri, indennentai, scasumai, scolliri Sentences da'ite l'as assaboridu chi est gai su chi est nendhe sa zente? ◊ lassamí ponni prus acanta, ca no intendu e no ndi assaboru nudha! ◊ zughiant unu chistionu ma no ndhe lis apo assaboridu nudha ◊ no ndi apu pótziu assaborí nudha de su chi depint fai Etymon srd. Translations French percevoir, réussir à comprendre English to perceive, to realize Spanish percibir, lograr entender o saber algo Italian percepire, riuscire a capire o a sapére German verstehen, erfahren.

assebeltàre , vrb: assebertare, assebestare, sebeltare* Definition arrennèscere a bíere, a intèndhere, a distínghere, a cumprèndhere Synonyms e antonyms allampare, apubai, illampiare, iscerai, semeschiare / assabèschere, assaborire Sentences sos titones li faghiant paga lughe e assebertaiat petzi carchi cosa ◊ in mesu de s'abba che apo assebeltadu una moneda ◊ tue lu miras, ma no assebertas de ite colore est Translations French apercevoir English to perceive Spanish divisar Italian scòrgere German erblicken.

atibbíre, atibbíri , vrb Definition aferrare in su sensu de cumprèndhere su chi si narat o s’intendhet o liget Synonyms e antonyms atinai, cumprèndhere Sentences no atibbit nudha, cussu ◊ candho fist minore no atibbias (G.Ruju)◊ sas féminas si fint atristadas, fortzis ca aiant atibbidu s'irballu ◊ no si cumprendhiat, no beniat bene a atibbire cantu nos inghiriaiat ◊ s’argumentu de su líbberu non fit tantu bonu a atibbire ◊ sa tradutzioni mi est serbia po atibbí asua de is diferéntzias de is duas línguas Translations French comprendre English to perceive Spanish percibir, entender Italian percepire, comprèndere German wahrnehmen.

iscampiàre , vrb Definition andhare o essire a bíere, o fintzes po si giare a bíere (nau de s'aera, ispalatare, iscrarire); bíere de atesu / iscàmpia sa conca! = boga sa conca!, incàradi a bídere! Synonyms e antonyms acarare, acerare, acherare, acontrare, acrarare, afacare, bídere, cumparire, essire, imbraconare, incarai, inciarare, ingiarare / ispalaciae Sentences si est aperta sa zanna e tandho est iscampiada issa ◊ erisero est iscampiada un'ànima dolimorjosa a mi nàrrere de bènnere ◊ sas crocas iscàmpiant apenas cumintzat a pròghere ◊ su sole onzi tantu iscampiabat dae palas de sas nues ◊ ti torras a iscampiare e ti amus a dare sa risposta ◊ si s'aera s'iscàmpiat in bonu essimus 2. mai in sa vida si torret a iscampiare! ◊ mai s’iscàmpiet su triballu: como mi paso! ◊ las ant iscampiadas dae tesu, a issas Etymon srd. Translations French se montrer, apercevoir dans le lointain English to lean out, to perceive in the distance Spanish asomarse, divisar Italian affacciarsi, scòrgere da lontano German sich zeigen, erblicken.

saeràre , vrb: secherare, segherare, serare, seriare Definition su si acatare, sapire, arrennèscere a bíere a solos is cosas Synonyms e antonyms abbídere, abbillai, acatae, ischidare, sagamare, sapèschere, sapire / bídere Sentences Madalena, a limba leada, mancu si saerat: àsiu tenet sa mama de dha tzirriare!…◊ ahi, si ti fis segherau su chi ses e de su chi contas! ◊ si est inamoradu de una e no si est seradu de sas àteras ◊ nos seramus sa pedhe subra de sas carres ◊ no mi so mai seradu de te ◊ tocat de nos segherare e de nos irbotare a su male! ◊ si sereit chi li mancaiat dinari ◊ a pè a pè in cumpagnia no mi so seriadu de su caminu ◊ si m'imbergo no si sègherat nemmos ◊ zughia sos pes bisestrados chi mancu seriare los podia ◊ si as giudísciu e ti seras, ti ses lendhe sos gustos contràrios ◊ istasero no mi sero: mi paret de ch'èssere atesu (G.Oggiana)◊ connoschiat su bàulu de sos canes e si fit segherau chi cussu ganninzu non fit de afetu (G.Piga)◊ "siscuru a chie no si serat solu!", naraiat mamma 2. serat bisonzu de piànghere e de pregare ◊ s'anade apena chi at seradu su falcu si che afungat ◊ millos, como los sero! Translations French s'apercevoir, se rendre compte English to perceive Spanish percatarse, darse cuenta Italian avvedérsi German wahrnehmen, bemerken.

sapíre, sapíri , vrb Definition su si acatare de is cosas, su avèrtere, aferrare o ischire is cosas cun is sentidos (e fintzes solu su ischire, su cumprèndhere): s'impreat cun s'aus. èssere e àere candho est transitivu cun cmpl. ogetu (ma pigat sèmpere su pron. personale de su sugetu, est sempre vrb. prnl.)/ piciocu chi no si sapit = chi no cumprendhet, no arrexonat ca est tropu criadura Synonyms e antonyms abbigiare, acapassai, saerare, sagamare, sapiare Sentences bivis in su fogu sentz'e ti sapiri! ◊ est tzegu e no si sapit de nudha ◊ su crabaxu no si ndi est sapiu de tènniri in su tallu unu pegus allenu ◊ surdu che picu, e ite s'at a sapire?! ◊ candho si est sapidu solu, su pisedhu at comintzadu a timire ◊ no si podet isplicare su chi in coro mi sapia ◊ chi mi ndi fuia sapiu iap'a èssiri essiu! ◊ daghi si sapiat segura de no la bídere niunu, l'isganzaiat su risu, a su piciocu ◊ si fit sapia chi su maridu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ no nd'apu biu, no mi ndi seu sapiu ◊ no ti sapis chi ses irballendhe?! ◊ comente mi at sapidu assuprindhe est bénnidu a mi abbojare ◊ fostei si sapit de dogna cosa! ◊ candho si aiat sapiu sos duos ómines non los aiat connotos (G.Piga) Surnames and Proverbs prb: su dannu peus est a no si sapire Etymon itl. sapere Translations French percevoir, être conscient, constater, se rendre compte English to perceive, to be conscious, to ascertain Spanish percibir, ser consciente, percatarse Italian percepire, èssere cosciènte, avvedérsi, constatare German wahrnehmen, bewußt sein, bemerken, feststellen.

sebeltàre , vrb: assebeltare, sebertare, sebestare Definition arrennèscere a bíere, a intèndhere, a cumprèndhere, mancari cun dificurtade Synonyms e antonyms allampare, apubai, iscerai, semeschiare, semodare / assabèschere, assaborire Sentences so duas oras chirchendhe a mamma e no la seberto in logu ◊ de cudhu no ndhe sebestaiat mancu su fiagu ◊ est sebeltendhe sa trata de sa fera ◊ dàemi sos ortzales, chi no ndhe seberto de custa cosa goi minuda! ◊ a s'iscuru sas cosas no si podent bene sebeltare 2. sa vida no at piús valore: paret chi no sebestet su chervedhu! ◊ a cantu ndhe sebertaia deo, unu fit de importu si ischiat a leare sa màchina ◊ mi che so sebertadu atesu, in su pessamentu Etymon ltn. sequestrare Translations French apercevoir English to perceive Spanish divisar Italian scòrgere German erblicken, bemerken.