bergungiàe , vrb: birgonzare, bregugnare, bregungiai, bregunzai, brigonzare, brigungiai, ergunzare, virgonzare Definition tènnere o sentire bregúngia / malu a bregugnare (nadu de ccn.)= chi no tenit o no sentit bregúngia Synonyms e antonyms frigonzare, imbregungiai, rigonzare Sentences Maria, mancari birgonzandhe, li at istrintu sa manu prus forte, a Portolu ◊ bos ponides a assuconare unu malevadadu… birgonzadebbondhe!◊ mi seu bregunzau de àiri iscritu adiasi! Etymon srd. Translations French avoir honte English to be ashamed Spanish avergonzarse Italian avére, sentire vergógna German sich schämen.

bisongiài , vrb: abbisongiai, bisonzare, bissonzare, bisungiai Definition tènnere bisóngiu, serbire calecuna cosa chi mancat; èssere necessàriu, doverosu a fàere una cosa Synonyms e antonyms bòlliri, chèrrere, selvire, tocae Sentences inoghe che bisonzat zente ◊ su pisedhu est andhendhe cun su babbu ca li bisonzat ◊ nos bisonzat una cosa chi no podimus agatare ◊ li bisonzat bestimenta noa ◊ a ti bisonzo? a frimmo? 2. bisòngiat a giai atentzioni ◊ bisòngiat a pregai chi acabbit custu delúviu ◊ bisonzat chi bi andhemus luego Etymon itl. Translations French avoir besoin, falloir English to be necessary Spanish ser necesario Italian bisognare, necessitare, occórrere German brauchen.

cagliài , vrb: cagliare, callare, calliai, calliare, chellare, chelliai Definition (intrs.) firmare de foedhare, istare o fàere istare a sa muda, citios / callare a sa muda = abarrai citiu Synonyms e antonyms acaidare, assamudare, atzitare, atzitire, cedae, citire | ctr. faedhare Sentences si bis, de cagliai bonu est chi procuris! ◊ aiat postu sos amigos in frisciolu, bei leaiat gustu e si caglieit mudu ◊ callamila, no mi ndhe sigas mancu a nàrrere! ◊ de faedhare mai no si chellat narendhe male de dogni persone (A.Zedde)◊ como chella a sa muda! ◊ Maistu, faedhos chellare custos chi sunt abboghinandho!◊ càlladi, calla, chi faghes menzus!◊ tue chelladi, isoloriada, e tue, Andrí, setzidi in cue e lassadha cantare a cussa! 2. chellaos chellaos, aiant cominciau a trantzire su fenu pro arribbare a s'àtera bandha Surnames and Proverbs prb: carta cantat e língua càgliat Etymon spn. Translations French se taire English to be silent Spanish callar Italian tacére German verschweigen.

campaniàre , vrb Definition fàere su campianarzu, su reberde, s'abbetiosu, tènnere campiania Synonyms e antonyms arrogantare Translations French témoigner de l'arrogance English to be arrogant Spanish ser arrogante Italian èsser arrogante German arrogant sein.

chèrrere , vrb: cherri Definition tènnere sa volontade, su disígiu (nau fintzes de forma cund. o ind. imp.), su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere ccn. cosa (fintzes de cosa chi iant a bòllere is àteros) e s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha, istimare; su dhue èssere su bisóngiu, sa necessidade, s'óbbrigu de ccn. cosa, acetare / pps. chélfidu, chertu 1, créfiu, chérziu; ind. imp. 2ˆ p. sing. cheristi; cong. 1ˆ p. sing. cherfa, 2ˆ p. sing cherfas, 3ˆ p. sing cherfat; ger. cherfendhe, cherfindhe, cherindhe; aus. èssere, àere Synonyms e antonyms abbisongiai, ammancai, bolli, dèpere, selvire, tocae | ctr. soberare Idioms csn: cheret chi… = tocat a…, bi at bisonzu de…, itl. è necessàrio…; cheret + pps = tocat a… + inf. pres. (cheret fatu, batidu, acontzadu, comporadu e gai = tocat a fai, portai, aconciai, comprai); chèrreresi, no si chèrrere (+ pps. de àteru vrb) = bòlliri, no bòlliri a…; chèrrere una cosa a morte segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; no cheret bidu = est unu grisu, fait piedadi; no bi chèrrere ccn. a… = ccn. no bi la faghet a…, no bi est bonu, no bi est capatzu a…; no ndhe chèrrere medas (si cumprendhet: de brullas, afrentas, isfortzus) pro… = aguantai pagu Sentences si cheres gai, gai faghimus ◊ mamma no cheret a mi ch'essire a ziru ◊ in domo ant chérfidu a istudiare, deo ◊ Deus cherfat! ◊ no cherfat Deu! ◊ cherzo ch'istúdies! ◊ cherzo a manigare, si est fatu ◊ sa criadura minuda cheret a súere ◊ a merendha cherzo pane e casu ◊ no est su chi cheriavamus nois 2. Cristos at créfiu salvare su mundhu ◊ cheleus continuare in su limbazu sardu ◊ mi aia chérfidu samunare sos trastes ◊ bi fia chérfidu andhare deo, si faghiat ◊ ant chérziu andhare a víere ◊ custu est su logu innui mi cheriu atzapai 3. cun su binu no cheret chi si bi búgliet ◊ dimandha ca ndhe cheret ischidu! ◊ cussa cosa cheriat fata, ca l'irmentigamus! ◊ su mànigu cheret sanu e saboridu ◊ sa peta no cheret tropu rassa ◊ sos brujadores che diant chèrrere postos in presone ◊ mazadu cherias tue, ca ndh'as curpa, e no cussa criadura!◊ cherizis cundennados ca faghides lezes bellas pro sos ladros! 4. sos pastores no sont sos primos chi cherent sas pitzinnas de como ◊ semus istaos duos macos: deo a ti chèrrere, tue a mi lassare! ◊ cussu zòvanu cheret a Caderina ◊ paret chi custos duos si cheriant meda ma si fiant lassaos ◊ pro s'acontzu a sas iscarpas su mastru no mi at chérfidu nudha ◊ pro custa faina no ti cherzo dinari: dàemi s'ozu! 5. cantu bi cheret a che finire cussa cosa? ◊ bi ndhe cheret a chentu!…◊ bi cheret àteru dinari pro agabbare su triballu ◊ nudha bi cheret, unu, a s'iscollare! ◊ bi cheret pagu a fàghere cosas gai fàtziles ◊ a comporare cussa tanca bi cheret unu sensale ◊ a su postale dhue cheriat meda e mi dh’apo pigada a pè a pè 6. za bi ndhe cheret a ti fagher mòere!…◊ pro betare anca a mie no bi cheret otieresos! ◊ petzi bi cheret de m'ifúndhere puru, no bastat chi so a tússiu! ◊ baedindhe: tue puru bi cheres, como?!…◊ che cheret mastru e pratighesa a fàghere cosa goi! 7. zughet sa camisa bruta no cheret bida! ◊ est totu istropiadu no cheret bidu, de su dannu chi at tentu! 8. currendhe no bi cheriat isse a mi sighire! (N.Pianu)◊ no bi cheres tue a mi la fàghere murghindhe! ◊ no bi cheret unu betzu a sighire unu zòvanu triballendhe! ◊ Bantine est abbistu chi no bi cheres tue! 9. isse no si cheret busigadu meda, no, ca si arrennegat deretu! ◊ pregadu ti cheres pro fàghere sa faina?! ◊ làssami in pasu: no mi cherzo chircadu! ◊ faghe abbellu ca est cosa díliga e no ndhe cheret medas! Surnames and Proverbs prb: àinu no morit candho cheret colvu ◊ s'ómine in su chi cheret resessit ◊ iscuru a chie faghet cantu cheret! Etymon ltn. quaerere Translations French vouloir, falloir English to want, will, to need, to be necessary Spanish querer, necesitar, ser necesario Italian volére, accettare, bisognare (èssere necessàrio), occórrere German wollen, annehmen, notwendig sein.

citíre, citíri , vrb: tzitire Definition (intrs.) abbarrare, istare mudu, firmare de foedhare: si narat fintzes de sonos e moidas / citirisí a sa muda = callàresi a sa muda Synonyms e antonyms assamudare, atzitare, atzitire, cagliare | ctr. faedhare Sentences citide, pro caridade, e mancu vos intendhant! ◊ s'est citia sa múida de s'arriu ◊ s'est citiu su càntidu de is pillonis ◊ custu cristianu no citit mai, sempri fuedhendi! ◊ candho at intesu de gai s'est citidu ◊ ma citidí sa buca: ita megas de nai?! Etymon itl. zittirsi Translations French se taire English to be silent Spanish callar Italian tacére German verschweigen.

conciumíre , vrb: consumire, consumiri, cossumire, cussumire Definition acabbare, ispaciare ccn. cosa, imbeciare is cosas a fortza de dhas manigiare: dhu narant fintzes de gente, torrare a malu puntu de sa debbilesa po is dispraxeres Synonyms e antonyms afinai, afinigai, assutighilare, consumai, ifiniare, infinigae, isgumentare, ispitire, sutigare | ctr. abboniare Sentences su lughinzu a che èssere cossumidu prego siant chent'annos e piús ◊ apo pediu sa gràcia de pòdere conciumire cust’orrughedhu de vida innoe, aube n’est barta sa pena de dha bivire (G.Locci) 2. prite, amantes, faghides tanta gherra e bos consumides in debbadas? Etymon ctl., spn. consumir(se) Translations French détériorer, brûler (fig.), être dévoré English to damage, to be distressed Spanish consumir, gastar Italian deteriorare, strùggersi German abnutzen, vergehen.

contài 1 , vrb: contare 1 Definition èssere de importu, giare importu Synonyms e antonyms bàlere Sentences su chi balit e contat, pro totu sa vida nostra, est su èssiri impari ◊ no contat, pro cussos, chi nois triballemus che macos: si che ispendhent totu e no faghent contu de nudha! ◊ passas una vida bella, tue, ca ses bajanu, ma contas unu bandhuleri! Translations French valoir English to be worth Spanish valer Italian valére German gelten.

córdula , nf: Definition s'istentina de unu pegus mescamente piticu filada, a imbodhigadura, cun àteros orrugos de matzàmene (bentre, cordule, orrugu de napa, àteru) e poi cota a orrostu o, si est pegus mannu, iscotada e apustis orrustia o fata a cassola / fai sa córdula a sa musca = èssere limidos, susuncus Synonyms e antonyms codra Scientific Terminology mng Etymon srd. Translations French tresse de boyaux servant à faire rôtir English gut plait prepared to be roasted Spanish trenza, madeja, revoltillo, mazo Italian tréccia di intestini per arròsti German Darmflechte zum Braten.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definition fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Sentences coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Etymon srd. Translations French être en deuil, prendre le deuil English to be in mourning, to go into mourning Spanish estar en duelo Italian èssere in lutto, méttere il lutto German Trauer tragen.

cundhíre , vrb: cundiri Definition pònnere su cundhimentu, giare sabore a su papare, aconciare papares; ispainare una maladia, un'infetu o cosa chi faet male; ispainare cosa in dónnia logu (nau de unu, chi si faet intèndhere ca dhu'est, fintzes faendho istrobbu); comporare a unu faendhodhi fàere cosa chi no andhat bene in càmbiu de dinare o àteru / cundhire su piatu a unu = fàghereli male, dannu meda; casu cunnitu = fatitu, fatu, casu martzu; sa pira, su pirastru si cundhit = si faghet Synonyms e antonyms connire*, cufetare / abbelenare, alluae, atoscai, atosicai Sentences su piberonedhu cundhit meda: bastat paghitzedhu pro dare su sabore a su mànigu ◊ su mànigu si no est cundhidu no essit bonu ◊ su casu si ponet a cundhire sos macarrones ◊ su casu betzu cundhit prus meda de su nou 2. sciacu mannu dha cundat! ◊ arrori mau dhu cundat! ◊ ndhe at cundhidu su logu cun cussa maladia chi teniat ◊ ndi eis cundiu sa bidha cun centumilla maneras, de disonestadi ◊ pro su tempus chi dureit sa pidémia sos mannos poniant atentzione pro no cundhire sa pisedhina 3. a duas e a tres a boghes postas, prus de chentu ne cunnint cussu logu, sas corrogas ◊ cussu piciochedhu gei cundit: no fait a dhu cumbati! ◊ is maistrus, aprimus, funta severus, cundenta diarerus! 4. nos lu sezis faghindhe su regalu, nos lu sezis cundhindhe su piatu: gai mancu si esserat unu macu barrosu fartzu che dinari malu! Translations French assaisonner, contaminer English to be infected, to spice Spanish condimentar, cundir Italian condire, contagiare German würzen, anstecken.

dèpere , vrb: depi, dèpiri, dèvere, tèpere Definition tènnere o àere s'óbbrigu, o su bisóngiu, sa presse o s'apretu de calecuna cosa: s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; èssere in dépidu; si narat fintzes po inditare cosa pagu segura, chi si pentzat po calecunu motivu ma no s'ischit a seguru (s'impreat cun àere, èssere, e su pps. de àteru vrb.) e fintzes po fàere unu tempus benidore de su vrb. de modu infiniu chi acumpàngiat in sa forma des, tes; a sa campidanesa dhu manígiant, prus che àteru is poetas, fintzes in su sensu de pòdere / pps. dépidu, dépiu; ger. dependhe, dependho, depindhe; formas diferentes de dèpere: ind. pres. tue des, isse det, nois demus, bois dezis, issos dent Synonyms e antonyms gèpere Sentences depo andhare como, ca sinono si che faghet tardu ◊ depis fai a manera chi is contus torrint totus ◊ tocai, ita mi depeis narri?! ◊ chi ti piagat o nono, custa est cosa chi as a deper fàghere tue ◊ carei carei, ma su chi depis no dhu fais etotu! ◊ solu deves pensare chi de me no ti deves burulare! ◊ aiant dévitu cantare donzi dominica 2. su chi ti ndhe apo leadu de butega ti lu depo totu ◊ cosa ti depo, chi mancu mi faedhas?! 3. sa pinna che la depo àere torrada a su logu sou, si no est inoghe ◊ custa faina la depet àere fata isse ◊ depent èssere andhados issos, beru? ◊ isse depet èssere inoche a fúrriu ◊ Mundhicu depet èssere fragandu cun calincuna picioca 4. non tes àere fastizos e istrobbos (G.Ruju)◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote! 5. fiat un'isplendori meravigliosu e oras de gosu eus dépiu gustai Surnames and Proverbs prb: chini timit cosa depit Etymon ltn. debere Translations French devoir English must, to have to, to be obliged Spanish deber, tener que Italian dovére German müssen, sollen, schuldig sein, dürfen.

disintonài , vrb Definition su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Synonyms e antonyms distonare, istonai | ctr. atonare Etymon spn. desentonar Translations French chanter faux, dissoner English to be out of tune Spanish desafinar Italian stonare, dissonare German falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

èssere , vrb: èssede, èssi, èssiri Definition vrb. chi s'impreat a solu po inditare un'istadu, is cunditziones o comente si agatat o istat unu o sa cosa, is calidades chi tenet, po inditare s'esisténtzia, su si agatare o istare in su logu, su apartènnere, su èssere destinau a un'iscopu, o fintzes po giare s'idea de una lestresa manna meda in su movimentu; s'impreat cun àteros verbos coment'e ausíliu po fàere sa coniugatzione (ma mai de tempus benidore, chi arrechedet sèmpere àere) e a bortas s'impreat a su postu de s'ausiliàriu àere (ma no est una necessidade); coment'e ausíliu, candho s'atzione est acontessendho, est in su fàere e sighit, sa forma est s'ind. pres. de èssere e acumpàngiat su gerúndiu de su verbu lessicale (es.: soe camminandho, semus lezindhe, sunt pessendhe, est cojendhe, ses papendi, seis fuedhendi, funt passillendi, e totu deosi) e a sa matessi manera, cun sa forma de s'imp. ind., inditat su sighire de un'atzione passada (fimus currindhe, fint pessendhe, fut proendho, fui castiendi, e totu deosi); cun foedhos chi inditant tempus atomosféricu s'impreat po nàrrere su chi est o fut faendho (es. sole, bentu, fritu: est sole = est faendho sole, immoi dhoi est su soli)/ formas de indic. imp. 1ˆ p. sing. fipo, 3ˆ p. sing. fuèt (fiat, fut), 1ˆ p. pl. fustus, 3ˆ p. pl. fuenta; ger. essendhe, sendhe, senne, senno, impreadu cun valore de tempus, de càusa, de cuntrastu (cun chi): so torradu sendhe tue in cumandhu ◊ at bistu s'eticheta senne impicanne su partò in s'atacapannu ◊ tue ses malàidu, sendhe chi deo so sanu; a/c. in is pregontas cun predicau de forma cumposta su vrb. èssere si ponet apustis de su vrb. lessicale: andhadu ses?, torrau est?, benius funt?, cue sezis?, immarrios seis? (ca su vrb, lessicale tenet prus importu) Synonyms e antonyms abarrai, acatare, iltare, bisonzare / àere Idioms csn: èssere, èssere cun… (genti, parentis, bixinus e gai) = èssiri in bonas, fuedhaisí; no èssere = èssiri a primma, in malas, a iscórriu; nàrrere cosa chentza èssere = nàrriri fàulas, cosas chi no torrant paris cun sa beridadi; su chi est chi… = sa chistioni est ca…; ih, gi at a èssi?!… = za at a èssere, za?!… abberus est?!; su chi est, est! = mi acuntentu, s'acuntentaus de cussu, mellus cussu chi no nudha; siat cantu o comente si siat…= fintzas si est cussu isceti o aici…; si est…, si est una cosa… = si si depit fai, si tocat a dhu fai, si est cosa segura; si fit… = si faghiat, si faghet, chi andat bèni; èssere cosa a unu o cun d-unu, èssere tra issos = èssiri parentis; èssere cosa (nau de genti) = èssere de importu; za, gei fit unu (+ númene)… = est (o fit) própiu caru, istimadu, de importu mannu; ite mi siat su!… = arratza de!…; faedhendhe de sas régulas de unu zogu, de unu fàghere: bi est, no bi est a… = sa régula dhu permitit, no dhu permitit, si podet, no si podet fàghere, est, no est cufromma a sa leze; bi sunt sos annos = tengu, tenis, tenit su tempus, annus meda (nau coment'e càusa de unu resurtau, de sa manera di èssiri); èssere allegadu = èssiri bellu meda a fuedhai, a arrexonai, a chistionai; èssere bene faedhadu = fuedhai cun educatzioni; èssere a ndhe mòrrere (est a ndhe mòrrere de…)= mòrriri de ccn. cosa chi est meda o tropu (disprexeri, frius, fàmini); èssere a ozu e mele = papai bèni meda; èssere a sa bértula, a fàmine = istai mali meda, tènniri abbisúngiu mannu; èssere a erba, a proendha, a pane e casu = papai sempri o totu erba, musúngiu, pani e casu; èssere a ohis, a odheos, a túnchios, a boghes, a irrocos, a prentos, a briga = narri "Ohi!", "Odheu!", ghetai tzérrius, frastimai, tènniri ganas de andai de su corpus (o tènniri pressi), certai fatuvatu o a sa sighida; èssere in sa robba, in su bestiàmine, in sas berbeghes, in sas bacas (nau de su pastori) = èssiri pascendi, castiendi su bestiàmini, is brebeis, is bacas; ma ses, mih!…, lampu ma est, mih, cussu cristianu!… = èssiri infadosu, picigosu, chi tenit unu fàiri malu a baliai (fuedhendi de ccn. nau sempri sentza de precisai ita); fit a… (+ vrb. inf.) = fia, fimus faghindhe su contu de…, fui, fustis pentzendi de…; est a (+ vrb. inf.) = tocat de…, bi at bisonzu chi…; èssere in… (+ vrb. inf.) = èssere in s'idea de…, zúghere idea de…, bòlliri…; èssere, èssiri (+ cmpl. tempus/durada): gei furiu una diri chena de ti biri!… ◊ ses unu mese chi no che colas mancu a bídere comente istamus Sentences su pipiu est matuchedhu e abbistu ◊ issos sunt zòvanos e fortes ◊ funt totu ómines che tue ◊ no est chi siapo trancuilla! ◊ seu totu sa dí de una cadira a s'àtera ◊ mi at aggarrau e iscutu coment'essèrepo unu sacu ◊ mama mi nche at corcatu a letu pro èssere vene reposatu s'incràs ◊ abarrau siast, inguni, sidhiu che balla! ◊ apo bogadu mintzídios chentza èssere ◊ sa picioca dh’apu bèni iscramentada e cosas sentza èssi non ndi torrat a nai! (L.Obbili)◊ nosu furistis arrexonendi de cussu! 2. ses coment'e chi in su mundhu no che sias ◊ comente faghes a ischire sas cosas chi no sunt? ◊ no ischia mancu inue fist! ◊ sos pitzinnos che sunt in iscola ◊ sos bighinos nostros no istant prus inoghe: che sunt in àtera bidha ◊ sos emigrados che sunt fora ◊ mancu tucadu, che fit assupridu! ◊ si mi tuco a pè, s'ora ch'istas ammanitzendhe su cadhu deo che so in bidha! ◊ custa domo est de mamma ◊ no tochis de cussa cosa ca est po bendi! 3. candho ses bénnidu a domo ses istadu a códumu tou ◊ como so triballendhe, no so pessendhe in àteru ◊ funt essius a circai a tui ◊◊ "èssere" in parte de "àere": fint ispetandhe chi sa Comuna esseret acontzau sa crésia ◊ fit intrau in sa bidha sentza chi nemos esseret ischiu chi cuss'ómine fit su pàrracu nobu ◊ medas iant a èssi bófiu biri su chi bosatrus bieis ◊ mezus su mare ti esset fatu mantu (S.Lay Deidda)◊ lassànt sa domu oberta: no nd'essint furau su dinai, puru!…◊ l'aia oretada una paja de segundhos ebbia, timendhe no esseret intesu 4. cun cussa famíllia no semus: mancu nos faedhamus ◊ babbu e fizu no sunt, pro nennarias ◊ issos dai candho ant partidu no sunt ◊◊ oe est bentu, deris fit calura, in zerru est fritu, in istiu est sole meda ◊ ma lah ca est basca, lah: arràbiu! ◊ candho fit proghendhe o nibandhe bisonzabat de fàchere berta a sa robba 5. a coitare siat, no a istentare, no! ◊ cussu pisedhu no est a lu bídere gai: lu depes bídere triballendhe! ◊ fut a ndhe bocare su dinare límpiu, fut a fàere de totu ◊ si finas a oe so istadu dormidu, como est a m'ischidare! ◊ acabbau de segai s'àxina fut a andai a magasinu ◊ su manzanu est a pesare chito! ◊ po s'ispítzulu de s'àrgia fut a ballare totus! ◊ como no est a si prènnere de drutzeria, ca poi no chenaus! ◊ a piciochedhu fut a giare acura una craba, a fàere a procagedhu ◊ su cambiamentu de s'ària fit a lu fàghere in Berchidhedhu ◊ a dis fuat a èssi totu a pani e casu 6. machíghine, siat, su tou!…◊ mi siat, mi siat: no fais a tempus a ti furriai chi in Sardigna ti agatas in s'ischina unu cartellu "Zona militare"! ◊ su chi est chi bois no mi azis cumpresu! (Piras)◊ ite mi siat sa fortuna, pro duos sodhos!… 7. si fit, oh ite cosa de nos cojuare! ◊ no fio de bènnere, ma mi che ant cumbintu ◊ no so in bèndhere e ne in comporare ◊ candho seo in cozuare, sa fémina zai dh'agato ◊ si est, no bi at de istentare! ◊ si est una cosa, tocat chi andhemus luego: sinono nos ndhe asseliamus! 8. tue a mie no mi ses nudha, ma isse mi est fradile ◊ cosa sunt, custos duos pisedhos, chi los bido sempre paris? 9. zoghendhe, a tocare sa barriera cun sos pes no bi est ◊ fit a ti lu nàrrere, ma mi ndhe so irmentigadu ◊ deris fit a tucare a campu, ma si est postu a pròere Surnames and Proverbs prb: chie no at no est Etymon ltn. *essere Translations French être English to be Spanish ser Italian èssere German sein.

giuài , vrb: ciuare 1, giuare, giuari, giuvare, zuare Definition èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda Synonyms e antonyms agiadai, ajuai, atuai, bàlere, ingiuai, proicare, serbire, sufragai | ctr. nòcere Sentences sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat! 2. de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha Surnames and Proverbs prb: si s'ómini no giuat no balit sa sienda Etymon ltn. iuvare Translations French être utile, servir English to be of use, to be good Spanish servir, ser útil Italian giovare German nützen, gut tun.

grusirài , vrb Definition abbaidare e cricare de ischire cosa, po curiosidade Translations French furetter, fouiner English to be curious Spanish curiosear Italian curiosare German lauschen.

ifastizíre , vrb: infastizire Definition sentire ifadu Synonyms e antonyms afastidiai, agenare, ifadare, infasciughie, innaentare 2. unu, infastizidu de sa betzesa, est andhadu a unu méigu pro s'impisedhire Translations French s'embêter English to be vexed Spanish molestarse Italian infastidirsi German sich ärgern.

ifiudàre , vrb: imbiudare, infiudai, inviudai Definition abbarrare chentza pobidhu o chentza pobidha po morte de s’unu o de s’àtera Synonyms e antonyms imbatiare, sciudai, sviurai Sentences apena s'est imbiudau at béndhiu su bestiàmene ◊ mi seo immalaidada meda e fust acanta de t'ifiudare! ◊ s'ómine chi s'ifiudat no torrat prus de giudu ◊ cumenti est chi ti ses infiudada? Etymon ctl., spn. Translations French être veuf English to be left a widow (er) Spanish enviudar Italian rimanére védovi German verwitwen.

iltàre , vrb: istai, istare, stai Definition su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi) Synonyms e antonyms abarrai, abertai, aisetare, arreare, èssere / càbere / aporrire / imprestare | ctr. andai, cambiai Idioms csn: "si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu Sentences gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus 2. issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus 3. a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare 4. bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza! 5. no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat 6. a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como? 7. aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune 8. deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos! 9. istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores Surnames and Proverbs prb: àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare Etymon ltn. stare Translations French être, rester, demeurer, aller bien English to be, to have room for, to live, to suit, to stay Spanish estar, vivir, caber, sentar bien Italian stare, dimorare, abitare, risièdere German bleiben, wohnen.

ilvilíre , vrb: irvilire, isvilire, ivilire Definition fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu Synonyms e antonyms abbolotai, aconare, afastiai, agrungiai, ascamare, colloviare, dirgustare, isbolotiare, iserare, istomacare, spreai, tolocare / ifadare, istufare Sentences daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu! 2. ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu 3. custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat! Surnames and Proverbs prb: màndhigu continu, màndhigu isvilidu Etymon itl. svilire Translations French dégoûter, fatiguer, se lasser English to make sick, to bore, to be bored Spanish repugnar, aburrirse Italian nauseare, stuccare, annoiarsi German anekeln, sich langweilen, belästigen.

«« Search again